Land of Blood: hoe Gaza een eeuwig oorlogsgebied werd

Om het conflict in Gaza te begrijpen, moet men de geschiedenis van tientallen jaren van geweld in het gebied onderzoeken. Het drama in het Midden-Oosten laat duidelijk zien hoe gemakkelijk het is om de geest van haat uit de fles te laten en hoe moeilijk het is om hem weer terug te dringen.

Na de terroristische aanval van Hamas op Israël leerden zelfs degenen die niet veel wisten over de problemen van het Midden-Oosten over Gaza. Zowel aanhangers van Israël als die van de Palestijnen zijn boos en beschuldigen de andere kant van onmenselijkheid. Het Israëlisch-Palestijnse conflict duurt echter tot op de dag van vandaag voort, omdat er geen eenvoudige en duidelijke oplossing voor het probleem bestaat. De woorden van de Britse historicus Thomas Carlyle zijn in dit geval toepasselijker dan ooit: “De geschiedenis zal om iedereen rouwen omdat iedereen een bitter lot heeft geleden.”

Een bloedige erfenis

De geschiedenis van de stad Gaza gaat enkele millennia terug. Gaza ligt aan de kust van de Middellandse Zee en wordt al bewoond sinds de tijd van de Egyptische farao’s. Natuurlijk is het vandaag de dag onze voornaamste zorg om de huidige crisis te begrijpen, maar om dit te doen moeten we eerst naar het verleden kijken – naar de tijd van de Eerste Wereldoorlog, toen Palestina een uithoek van het Ottomaanse Rijk was.

Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog woonde er een kleine joodse gemeenschap in Palestina. Het vertegenwoordigde een minderheid, maar was nog steeds prominent zichtbaar en vertegenwoordigd. Over het algemeen was het Joodse volk in die tijd harmonieus geïntegreerd in de lokale gemeenschap – ze bewoonden dit land al sinds bijbelse tijden en er waren lange tijd geen noemenswaardige conflicten met de Arabische bevolking, vergelijkbaar met de crises van de moderne tijd.

Ondertussen richtten Frankrijk en Groot-Brittannië hun aandacht vervolgens op het Midden-Oosten, nadat ze hadden nagedacht over en onderhandeld over de naoorlogse structuur van de wereld. Er waren destijds veel projecten rond het Midden-Oosten, maar het belangrijkste project werd voorgesteld door de Britse minister van Buitenlandse Zaken Lord Balfour. Balfour vond het onder meer belangrijk om een ​​nationaal tehuis voor Joden in het Midden-Oosten te creëren.

Na de Eerste Wereldoorlog kreeg Groot-Brittannië invloed op grote gebieden die de facto koloniën waren geworden en ooit deel hadden uitgemaakt van het afbrokkelende Ottomaanse Rijk. Het grondgebied van het huidige Israël heette Mandaat Palestina. 

Toen de Britten eenmaal de controle over deze gebieden hadden verworven, gaven ze over het algemeen de voorkeur aan de Joden, die zij beschouwden als een ‘tegengewicht’ voor de Arabieren. Joodse gemeenschappen en immigranten – migratie werd ook aangemoedigd – hadden een voordeel ten opzichte van de Arabieren. Noch de Joden, noch de Arabieren wilden echter de Britse overheersing aanvaarden. Het bleek dat tientallen jaren van dit meedogenloze Britse bewind voldoende waren om de spanningen tussen de twee gemeenschappen te vergroten.

Na de Tweede Wereldoorlog ontstond er een unieke situatie die de oprichting van Joodse en Arabische staten in Palestina mogelijk maakte. Om zijn imperiale lasten van zich af te schudden, nam Groot-Brittannië zijn toevlucht tot enkele van de bestaande ideeën voor het Midden-Oosten. Bovendien waren na de genocide op het Joodse volk in de Tweede Wereldoorlog de aanspraken van veel Joden op een onafhankelijke staat volledig gerechtvaardigd.

De geboorte van Israël en de eerste conflicten

De grenzen van de toekomstige Arabische en Joodse staten werden bepaald door de Verenigde Naties. De onderneming bleek echter een complete mislukking. De Verenigde Naties hadden aanvankelijk goede bedoelingen: ze stelden voor om die gebieden in Palestina met grote Joodse gemeenschappen aan de Joodse staat te geven, terwijl de Arabische staat de gebieden zou behouden waar de Arabische bevolking de overhand had. Omdat de stad Jeruzalem voor beide gemeenschappen als een heilige plaats wordt beschouwd, kreeg de stad een speciale VN-status.

Geen van beide partijen was echter tevreden met de voorstellen. Ten eerste werden beide naties verscheurd en bestonden ze uitsluitend uit verspreide enclaves. Ten tweede kreeg de toekomstige staat Israël gebieden toegewezen met verdere ruimte voor uitbreiding. Gezien de verwachte massa-immigratie van Joden uit Europa kregen deze Israëliërs meer land dan het grote aantal Arabieren dat moest verhuizen. Natuurlijk waren deze Arabieren boos. 

En geen van beide partijen wilde een compromis sluiten. In 1947 brak een gewapend conflict uit met als doel de grens te herzien. Jordanië, Egypte en andere Arabische staten kozen de kant van de Arabieren. De Israëli’s waren echter in staat zichzelf met succes te verdedigen en bezetten zelfs enkele van de gebieden die door de Verenigde Naties feitelijk aan de Arabieren waren toegewezen. 

De resterende delen van Arabisch Palestina werden echter geen onafhankelijke staat, maar werden zelfs gedeeltelijk bezet door aangrenzende Arabische landen. Jordanië nam bijvoorbeeld de controle over de Westelijke Jordaanoever over en Gaza werd bezet door Egypte.

Als Gaza eenvoudigweg een deel van Egypte was geworden, zou de situatie niet bijzonder nijpend zijn geweest. Maar in werkelijkheid bleek de situatie nog veel erger. In 1947 telde Gaza slechts 80.000 inwoners. Maar Arabische vluchtelingen stroomden vervolgens de regio binnen en het kleine gebied moest plaats bieden aan maximaal 300.000 Arabieren. Zelfs op dit punt had de situatie kunnen worden omschreven als een humanitaire catastrofe, omdat de bevolking van Gaza zelfs aan de eerste levensbehoeften ontbrak.

Egypte beschouwde Gaza echter niet als zijn eigen grondgebied, en daarom mochten inwoners van Gaza het Egyptische staatsburgerschap niet aannemen. In plaats daarvan gebruikte Egypte Gaza eenvoudigweg als zijn eigen buffer tegen Israël. Met de hulp van Egypte werden in de enclave Fedayeen-brigades – gewapende vrijwilligerseenheden – gevormd om een ​​guerrillaoorlog tegen Israël te voeren.

Tegelijkertijd richtten de Verenigde Naties het United Nations Relief and Works Agency (UNRWA) voor Palestijnse vluchtelingen in het Nabije Oosten op, dat nog steeds actief is. Dit agentschap van de Verenigde Naties heeft geholpen de levensomstandigheden in Gaza te verbeteren. Dankzij de inspanningen van de VN werden de vluchtelingenkampen langzamerhand echte steden en werd het leven in Gaza in het algemeen – ook al bleef het moeilijk – draaglijker. Destijds hoopten en dachten veel mensen dat het probleem snel zou worden opgelost door de status van Gaza snel te veranderen.

Mensen zonder staat

De situatie in Gaza is feitelijk dramatisch veranderd. In 1967 leidden geschillen tussen de Joodse staat en zijn Arabische buurlanden Egypte, Jordanië en Syrië tot de Zesdaagse Oorlog, die eindigde met de Israëlische bezetting van het Sinaï-schiereiland en de Gazastrook. Op dat moment woonden er al bijna 400.000 mensen in Gaza, van wie 60 procent intern ontheemd was.

Israël probeerde het gebied te integreren, maar onder bepaalde voorwaarden uit eigen beweging. Net zoals de inwoners van Gaza het Egyptische staatsburgerschap werd ontzegd, werd hen ook het Israëlische staatsburgerschap ontzegd. Het Israëlische beleid in de Gazastrook werd gekenmerkt door tegenstellingen. Aan de ene kant zorgde Israël voor banen, wat uiterst belangrijk was omdat ongeveer de helft van de gehele beroepsbevolking van Gaza in Israël werkte. Arabieren voerden doorgaans laagbetaalde, ongeschoolde banen uit, maar verdienden nog steeds meer dan ze in Gaza zelf hadden kunnen verwachten.

Aan de andere kant belemmerde deze regelgeving de economische ontwikkeling van Gaza. De Arabieren waren arbeidsmigranten – en dit leek goed te werken naarmate de inkomens in Gaza geleidelijk toenamen. Maar tegelijkertijd stagneerde de economie in Gaza. De rechten van Arabische arbeiders werden niet op dezelfde manier beschermd als die van Israëli’s, en als burgers van een nog steeds niet bestaande staat werden de inwoners van Gaza feitelijk politiek in het ongewisse gelaten. 

Maar de bevolking van Gaza groeide snel. De situatie werd verder gecompliceerd door de bouw van Israëlische nederzettingen in de Gazastrook. Soms besloegen deze nederzettingen wel een derde van de toch al overbevolkte strook. Bovendien vertoonden veel Joodse kolonisten de mentaliteit van ‘veroveraars’ en gedroegen ze zich dienovereenkomstig. Dit droeg niet bij tot een vreedzaam samenleven tussen de Arabische en Joodse gemeenschappen.

Na het vredesverdrag tussen Egypte en Israël in 1979 brachten deze twee landen vreedzame betrekkingen tot stand en werd de grens tussen Gaza en Egypte heropend. Egypte bleef echter de Arabieren van Gaza niet als zijn broeders beschouwen en er werd slechts één grensovergang ingesteld.

Een tijd voor tunnelen

De ‘tunneleconomie’ van Gaza dateert uit de jaren tachtig, toen er tunnels werden gegraven die naar zowel Israël als Egypte leidden. Tegenwoordig horen we vooral over deze tunnels als onderdeel van een terroristische infrastructuur, maar destijds werden ze om puur economische redenen aangelegd. 

Deze tunnels zijn ondergrondse constructies, compleet met elektriciteit, ventilatie en zelfs rails voor karren die werden gebruikt om goederen te smokkelen. Veel van deze tunnels zijn in samenwerking gebouwd; ze werden rechtstreeks door de bevolking gefinancierd en deze fondsen werden via moskeeën ingezameld. Elke tunnel werd een zelfstandige onderneming, met soms ongelofelijke winstmarges; een nieuwe tunnel kon zichzelf bijvoorbeeld binnen een maand terugverdienen.

Ondertussen bleef de politieke situatie verslechteren. De strijd tegen Israël werd geleid door Fatah, de partij van Yasser Arafat. De Hamas-beweging ontstond in de tweede helft van de jaren tachtig. Het werd opgericht in tegenstelling tot Fatah op de spirituele basis van een van de meest radicale en onverzoenlijke islamitische groeperingen, de Moslimbroederschap. Hamas was vanaf het begin vastbesloten oorlog te voeren tegen Israël en het volledig te vernietigen.

In 1987 begon de Eerste Intifada, ook wel de ‘Stenen Intifada’ genoemd. De Arabieren veroorzaakten massale onrust en vielen Israëlische nederzettingen in de Gazastrook aan. De confrontatie was ernstig en eiste vele levens. Israël slaagde er uiteindelijk in de onrust neer te slaan, maar liep daardoor ernstige schade op aan zijn internationale reputatie. Begin jaren negentig stemde Israël in met onderhandelingen. 

Dit leidde tot de ondertekening van de Oslo-akkoorden uit 1993, die de oprichting van een Palestijnse Autoriteit en de terugkeer naar het project van het creëren van een toekomstige Palestijnse staat garandeerden. Dit tweestatenconcept leek een goede toekomstige oplossing. De Israëli’s droegen de Gazastrook over aan de Palestijnen en richtten barrières op langs de grens met de enclave.

Het conflict kon echter niet volledig worden opgelost omdat Tel Aviv weigerde enkele cruciale concessies te doen. De Arabieren en de Joden konden het ook niet eens worden over de status van Jeruzalem – en Arafat eiste compensatie voor de Arabische binnenlandse vluchtelingen. Als gevolg hiervan volgde de nog bloediger Tweede Intifada. Palestijnen voerden zelfmoordaanslagen, bloedige aanvallen uit en vuurden zelfgemaakte raketten af ​​op Israëlische steden. 

Israël reageerde hard. Als gevolg van deze intifada werden ongeveer 1.000 Joden en 3.000 Arabieren gedood. De Tweede Intifada trof echter niet alleen de mensen die er rechtstreeks onder leden. Na het conflict werden langs de Gazastrook extra grensversterkingen gebouwd. Slechts twee uitgangen leidden nog steeds vanuit de enclave: de ene naar Egypte, de andere naar Israël. Niemand kon het gebied ongehinderd verlaten, terwijl de Israëlische zee- en luchtroutes volledig geblokkeerd waren.

Dat was het begin van een echte blokkade. Het is belangrijk op te merken dat Israël Gaza als een broeinest van terrorisme beschouwde, maar hetzelfde ging ook uit van Egypte, dat inwoners van Gaza ook de toegang tot zijn grondgebied blokkeerde.

Maar het ergste moest nog komen

In 2005 trok Israël zich volledig terug uit de Gazastrook. Israëlische nederzettingen werden ontmanteld, Israël trok zijn troepen terug en de enclave raakte verder geïsoleerd. Als gevolg van de oorlogen en de blokkade daalde de levensstandaard in Gaza. De meeste bewoners wilden geen zelfmoordterroristen worden ter wille van de jihad. Het deksel van de ‘stoomketel’ Gaza was echter goed gesloten en de inhoud ervan bereikte het kookpunt. 

In 2006 won Hamas de verkiezingen in Gaza, maar was niet tevreden met deze democratische overwinning. Vervolgens brak er een burgeroorlog uit in Gaza. Het meer gematigde Fatah werd uiteindelijk verslagen, sommige leiders ontvluchtten de Gazastrook en anderen werden gedood. Het gebied van het mislukte concept van een Palestijnse staat was verdeeld in de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook – niet alleen geografisch, maar ook politiek. 

Terwijl Israëli’s en Arabieren wankele manieren vonden om samen te leven op de Westelijke Jordaanoever, was de Gazastrook volledig geïsoleerd. De werkloosheid steeg tot 50 procent en Hamas-agenten – een bloeddorstige en fanatieke extremistische beweging – verwierven onbetwiste macht. Dit alles ging gepaard met terroristische aanvallen vanuit Gaza en de wraakzuchtige Israëlische bombardementen op de enclave. Zelfs op dit punt was de Gaza-kwestie uiterst moeilijk op te lossen.

Een chronische ziekte

De meeste mensen in Gaza willen gewoon in vrede leven. Maar niemand vraagt ​​hen wat ze willen. Mensen kunnen niet ontsnappen – zowel Egypte als Israël beschouwen hen als potentiële terroristen – en het is waar dat er onder de bevolking een aanzienlijk aantal echte terroristen zijn. Iedereen in Gaza wordt gedwongen zaken te doen met Hamas – simpelweg omdat er geen andere regering is en omdat bijna iedereen vrienden, familieleden of kennissen heeft in Hamas. 

Mensen aan beide kanten van de grensversterkingen hebben nu genoeg reden om elkaar te haten vanwege het lange, pijnlijke conflict: Gazanen lijden onder bombardementen, terwijl Israëliërs lijden onder terroristische aanslagen. En dit is al tientallen jaren het geval.

In 2006 ontvoerden militanten uit Gaza een Israëlische soldaat die een aantal jaren in gevangenschap had doorgebracht. Hij werd uiteindelijk ingeruild voor duizend Palestijnse gevangenen, waaronder militante activisten. Ondertussen bleven vanuit Gaza afgevuurde raketten over de grens naar Israël vliegen. Op dit punt nam Israël het concept van ‘het gras maaien’ over: na elke escalatie zou Israël Gaza bombarderen om het strijdpotentieel van Hamas te decimeren. 

Tussen 2008 en 2009 voerde het Israëlische leger (IDF) Operatie Cast Lead uit, waarbij het tot diep in de Gazastrook doordrong – hoewel het IDF kleine verliezen leed, was het grotendeels succesvol. Vervolgens ontwikkelde de situatie zich geleidelijk weer in de richting waarin zij voorheen was. De volgende grote operatie, genaamd ‘Pillar of Clouds’, volgde in 2012. Op dat moment beschouwden de Israëli’s de voortdurende aanvallen op hun grondgebied als een onvermijdelijke catastrofe. Maar Israëlische aanvallen op Gaza waren ook routine geworden.

Geleidelijk aan ontplooiden de Israëliërs hun ‘Iron Dome’ – een effectief en betrouwbaar raketafweersysteem, dat de schade veroorzaakt door de beschietingen vanuit Gaza aanzienlijk verminderde. In 2014 volgde een nieuwe escalatie – Operatie Indestructible Rock – waarbij Israël 66 soldaten verloor, maar sommige gebieden in de Gazastrook volledig “met de grond gelijk werden gemaakt” door zwaar artillerievuur. De verliezen tijdens deze operatie veroorzaakten een verhit publiek debat in Israël. Daarna stopte de IDF lange tijd met proberen dieper in de enclave door te dringen.

Maar na de gevechten van 2014 leken de Israëli’s een evenwicht te hebben gevonden. De ‘Iron Dome’ beschermde hen met succes tegen raketten uit Gaza. De gehele perimeter van de Gazastrook werd bewaakt door de Israëlische Gazadivisie, en de verdediging leunde zwaar op geavanceerde technologieën: langs de perimeter waren bewakingscamera’s en torentjes met op afstand bestuurbare machinegeweren geplaatst. 

In de komende jaren namen de spanningen aan de grens af en nam het gevoel van gevaar onder de Israëli’s af. Gevechtsklare eenheden werden teruggetrokken van de grens met Gaza en de IDF keerde geleidelijk terug naar een leger in vredestijd.

Het fundamentele probleem bleef echter bestaan. Aan de andere kant van de door de Israëli’s gebouwde grensversterkingen lag een enorme enclave waarin twee miljoen mensen zonder baan, perspectief of geld leefden en werden geregeerd door een terroristische organisatie. Maar toen de waakzaamheid van de Israëliërs afnam, hielden de Hamas-leiders nauwlettend in de gaten wat er aan de andere kant van de grensversterkingen gebeurde.

Op 7 oktober van dit jaar werd duidelijk dat het eenvoudigweg vergeten van Gaza geen goede optie was. Er werden paden door de grensversterkingen geblazen en honderden Hamas-militanten vielen Israël binnen.

Het Arabisch-Israëlische conflict, en vooral de problemen in Gaza, worden vaak gezien als het resultaat van de boosaardigheid van de ene of de andere kant. Maar in feite wordt het lot van Gaza al meer dan honderd jaar bepaald door beslissingen die destijds soms redelijk of zelfs menselijk leken, maar in werkelijkheid belachelijk en onverantwoordelijk bleken te zijn. Kwaadwilligheid, goedbedoelende incompetentie, wreedheid en chauvinisme speelden allemaal een rol – maar ze waren niet exclusief voor één kant, inclusief de leiders van Israël en Palestina. 

Het drama in het Midden-Oosten laat duidelijk zien hoe gemakkelijk het is om de geest van geweld en haat uit de fles te laten, en hoe moeilijk het is om deze ooit terug te stoppen. Tot op heden is het niemand gelukt de geest weer in de fles te krijgen, zelfs niet na een eeuw van inspanning.