Iets meer dan tien jaar nadat een boot die migranten van Libië naar Italië vervoerde voor de kust van Lampedusa zonk en 368 migranten het leven kostte, is in dezelfde wateren , ongeveer 50 km uit de kust, een andere boot gekapseisd.
Negen mensen kwamen om, onder wie een baby, nadat golven tot 2,5 meter hoog over hun kwetsbare vaartuig sloegen op 10 april. Diezelfde dag keurde het Europees Parlement een baanbrekend pakket wetten inzake migratie en asiel goed, waarmee een einde kwam aan bijna tien jaar van onderhandelingen en tegenreactie van extreemrechts en links.
Het verreikende migratiepact van de EU
De maatregelen, waarvan er vele in 2026 van kracht zullen worden, markeren de grootste poging van het blok tot nu toe om zijn immigratiebeleid te harmoniseren.
Een van de belangrijkste veranderingen is dat het pact grenscentra opzet om mensen vast te houden terwijl asielaanvragen worden verwerkt. Via een screeningprocedure, inclusief identificatie en het nemen van vingerafdrukken, gezondheids- en veiligheidscontroles, wil het land binnen vijf dagen antwoord geven aan migranten over de vraag of ze mogen blijven of moeten worden uitgezet.
Nu het grootste deel van de inspanningen terechtkomt bij de landen in de frontlinie van de migratie, zoals Italië, Griekenland en Malta, heeft het pact tot doel een grotere solidariteit tussen de EU-lidstaten te bewerkstelligen. Maar in plaats van een verplicht quotum aan asielzoekers tussen de leden, zal dit nu vrijwillig zijn. Landen zouden daarom meerdere opties hebben: verhuizingen, financiële bijdragen of andere solidariteitsmaatregelen, zoals de inzet van personeel of logistieke hulp aan andere landen.
Toen de Middellandse Zee een kerkhof werd
Gedurende mijn carrière heb ik een aantal hoeden gedragen. Hoewel ik momenteel docent volksgezondheid ben aan de Universiteit van Grenoble Alpes, heb ik ook veel op humanitair gebied gewerkt, onder meer als president van de Franse humanitaire NGO’s Action contre la faim (Actie tegen de Honger) en Médecins du monde (Artsen van de Honger). Wereld), onder andere. Ik ben actief lid van de zoek- en reddingsorganisatie SOS Méditerranée, verantwoordelijk voor Ocean Viking vanaf september 2019.
Andere deskundigen vrezen dat de nieuwe wetten het lot zullen verergeren van migranten die proberen de Middellandse Zee over te steken, zoals degenen die op 10 april voor de kust bij Lampedusa omkwamen.
Het pact komt na jaren van verslechtering van de omstandigheden waarin reddingsteams opereren. Op papier leent de plicht om schipbreukelingen op te sporen en te redden zich niet voor discussie, of het nu gaat om het internationaal humanitair recht of het maritiem recht. Volgens artikel 98 van het Zeerechtverdrag van de Verenigde Naties :
“Elke staat zal van de kapitein van een schip dat zijn vlag voert eisen dat hij, voor zover hij dit kan doen zonder ernstig gevaar voor het schip, de bemanning of de passagiers, hulp verleent aan elke persoon die op zee wordt aangetroffen en die gevaar loopt verloren te gaan. ”
Toch zijn er tussen januari 2014 en 2024 naar schatting 29.000 doden gevallen in de Middellandse Zee. Dergelijke cijfers hebben paus Franciscus ertoe aangezet om het te omschrijven als “de grootste begraafplaats van Europa”.
Ondanks enige goede wil, zoals het kortstondige Italiaanse humanitaire initiatief ‘Mare Nostrum’ uit 2013, hebben zoek- en reddingsteams van NGO’s de afgelopen jaren te maken gehad met steeds vijandiger wordende EU-lidstaten. Er zijn inderdaad verhalen in overvloed over reddingsschepen die migranten vervoeren en die duizenden kilometers verwijderd zijn van hun locatie. Dit was het geval met Ocean Viking , gecharterd door SOS Méditerranée, in december 2023.
Het schip vervoerde 26 mensen en werd door de Italiaanse autoriteiten naar de haven van Livorno gestuurd, ruim 1.000 km verderop, ook al waren de diensten in die periode ernstig nodig. . Dergelijke omwegen brengen aanzienlijke kosten met zich mee voor NGO’s, waarbij SOS Mediterranean de rekening van vergezochte havens in 2023 op ongeveer 500.000 euro schat.
Bovendien worden humanitaire reddingsschepen regelmatig door de Italiaanse autoriteiten in beslag genomen omdat ze van de vaste koers zijn afgedwaald. Dit is opnieuw het geval bij Ocean Viking , die sinds november vorig jaar drie keer in administratieve detentie is geplaatst .
Hoe het pact de benarde situatie van migranten zou kunnen verergeren
De uitwisselingen die ik heb gehad met andere ervaren deskundigen op het gebied van internationale migratie wijzen op gedeelde zorgen.
Sylvie Guillaume, Europarlementariër voor de SD-Fractie, zei bijvoorbeeld:
“Hoewel het in dit stadium nog steeds moeilijk is om precies vast te stellen wat het Asiel- en Migratiepact daadwerkelijk zal bereiken, is het nu al duidelijk dat het de problemen die de lidstaten van de Europese Unie aan de kaak stellen, niet zal oplossen, noch de meeste problemen en problemen die de lidstaten van de Europese Unie aan de kaak stellen. geweld waarmee migranten op hun reis worden geconfronteerd. Het zwijgt over de dwingende noodzaak om onder Europese auspiciën een zoek- en reddingsoperatie op te zetten, die zou voorkomen dat de Middellandse Zee een groot kerkhof blijft.”
Guillaume omschrijft het pact als een “vreselijke gemiste kans”. Ook de senior vice-president van de Europese afdeling van het International Rescue Committee (IRC), Harlem Désir, is het daarmee eens.
“Het pact verduidelijkt niet de verantwoordelijkheden van staten in termen van redding op zee, of steun aan de organisaties die het uitvoeren en schipbreukelingen te hulp komen”, vertelt hij mij. “Het lijkt de wet van de zee te vergeten. We kunnen terecht vrezen dat staten reddingsoperaties zullen blijven belemmeren, de route van boten zullen verlengen, ze in havens zullen blokkeren en NGO’s zullen criminaliseren, waardoor hun actie moeilijker wordt.”
Van de maatregelen die Désir opsomt, zullen er enkele waarschijnlijk een grote impact hebben op de levens van degenen die proberen de Middellandse Zee over te steken. In de eerste plaats voorziet het pact in een detentiesysteem voor mensen die op irreguliere wijze de grenzen van de Europese Unie bereiken – en mogelijk ook voor iedereen die vervolgens op het grondgebied van de lidstaten wordt geïdentificeerd.
Ten tweede is het nog steeds onduidelijk hoe staten die geen vluchtelingen willen opnemen dit financieel zullen compenseren. Ook onduidelijk zijn de verantwoordelijkheden van de staat op het gebied van redding op zee, of steun aan de organisaties die dit uitvoeren en schipbreukelingen te hulp komen.
Nieuwe zoek- en reddingszones, nieuwe begraafplaatsen?
De goedkeuring van het pact komt nadat de EU migratieovereenkomsten heeft gesloten met twee extra landen aan de zuidelijke oevers van de Middellandse Zee, die dus een cruciale rol hebben gekregen bij het beheersen en tegengaan van migratie. In 2024 sloten Egypte en Mauritanië zich aan bij Turkije (2016), Libië (2017) en Tunesië (2023) bij het organiseren van de Europese anti-migrantenverdediging. Desondanks zag de EU in 2023 meer migratie, met 1,1 miljoen asielzoekers en ruim 350.000 irreguliere binnenkomsten.
Er rezen onmiddellijk vragen en twijfels over de praktijken die de twee landen die zich onlangs bij het verplaatste Europese systeem hebben aangesloten, moeten overnemen. Van misbruik, marteling tot mensenhandel, geweld van de ergste soort tegen migranten in Libië en Tunesië is ruimschoots gedocumenteerd. Ook de terugkerende gewelddaden van de Libische marine tegen op zee onderschepte migrantenboten en tegen reddingsschepen van NGO’s worden regelmatig aan de kaak gesteld.
In 2018 kreeg Libië de verantwoordelijkheid voor een zoek- en reddingszone (SAR), wat meteen problemen veroorzaakte voor operaties en de coördinatie van reddingsacties op zee. De komende toewijzing van identieke verantwoordelijkheden door de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) aan Tunesië, Egypte en Mauritanië zou kunnen leiden tot een echte kakofonie in de algehele organisatie van reddingsoperaties in het Middellandse Zeegebied.
Een aantal potentiële immigranten zal de versterkte filter- en detentiesystemen willen omzeilen. Dit zal hen verder in de schaduw duwen. Zoals Sophie Watt rapporteerde in het geval van migranten die het Kanaal oversteken , zal dit hen blootstellen aan nog meer geweld van alle kanten in de transitlanden, en aan toenemende chantage en manipulatie door de netwerken van smokkelaars.
In de vijf partnerlanden van de Europese Unie kunnen we verwachten dat smokkelaars in de toekomst onder grotere druk en strengere controles van de overheid zullen komen te staan. Dit zal hen op zijn beurt alleen maar aanmoedigen om migranten financieel te chanteren en de voorwaarden verslechteren waarover zij onderhandelen met degenen die bereid zijn kandidaat te blijven voor een oversteek, ten koste van alle gevaren.