Sigrid Kaag een politieke heks

Zowel na de vertoning van de trailer als van de uitzending van College Tour met Sigrid Kaag was het raak. De ronkende haatmachines van Nederland draaiden overuren. De termen arrogant, elitair, hypocriet en met stip op één HEKS, vlogen over het internet.

Deze heksificatie van de D66-leider maakt schrijnend duidelijk op welke wijze ontevreden volksmassa‘s reageren op nuance, intelligentie, leiderschap en authenticiteit van met name vrouwen. De reacties en commentaren op Sigrid Kaag (maar ook op andere prominente vrouwen) zijn die van ontevredenen, die een zondebok zoeken.

Slachtoffer ok, mannenplek nee

En dat vooral omdat vrouwen zich anders dienen te gedragen. Kaag is een indringer, want wat moet zij op die plek? We nemen het voor vrouwen op zolang ze slachtoffer zijn. Maar eenmaal als leiders moeten ze het op z’n minst beter doen dan de mannen, anders maken we ze alsnog af. De maatschappij kan momenteel omgaan met vrouwen als ze de dupe zijn, ’the underdog’, maar o wee als ze het wagen om op de mannenplek te gaan zitten. Mannen zetten daarin de toon, maar vrouwen gaan daar zelf ook volop in mee.

Harde cijfers

Onderzoek van Lauri Rudman en Naomi Ellemers van de universiteit Utrecht toonde aan dat vrouwen in werksituaties een man met zelfvertrouwen prefereren boven een vrouw met eenzelfde portie zelfvertrouwen. Wanneer de man blundert, zien vrouwen dat vaak door de vingers. Maar wanneer een medevrouw dezelfde fouten maakt, is het oordeel niet mals. Dit heet het zwarte-schaap-effect: mensen veroordelen de overtredende leden van hun eigen groep harder dan die van buiten de groep. Er speelt tevens jaloezie mee: waarom zij wel op die positie en ik niet?

#Hexit

Toen Sigrid Kaag in september 2021 aftrad als minister van BuZa vierden zowel mannen als vrouwen dat met de hashtag #hexit, ‘de heks is exit’. Net als in de Middeleeuwen is heksificatie een internationaal middel tot eliminatie. Voor vrouwen die té zichtbaar zijn, té hoorbaar, té ambitieus. Bij de dood van Margaret Thatcher schoot de single ‘Ding-Dong! The Witch is Dead‘ naar de hoogste regionen van de Britse hitlijsten. Oud-presidentskandidaat Hillary Clinton, ‘the Wicked Witch of the Left’, kwam op memes veelvuldig langs met puntmuts en haakneus, net als ‘Oberhexe’ Angela Merkel. #Hexit is een internationaal misogyn verschijnsel.

‘Grapje‘

Zo gaan vrouwen mee in het narratief van de mannen van Vandaag Inside en anderen die dat voorbeeld geven in de talrijke talkshows die Nederland rijk is. Lolbroek Gerard Joling die zijn politieke voorkeur nimmer onder stoelen of banken steekt, maakte zich er ook schuldig aan. Zijn commentaar bij het aftreden van Kaag in najaar 2021: “Nou ja, die is sowieso al over de houdbaarheidsdatum heen naar mijn mening. Ik zou zeggen: die bezem pakken en vlieg een tijdje weg. Hè? Lijkt mij.” Presentator Humberto Tan had in elk geval nog het lef om jolige Joling te berispen.

Stamkroeg

Hoeveel haat ontvangen Nederlandse vrouwelijke (kandidaat-) kamerleden en op welke manier? Dit onderzocht tijdschrift De Groene Amsterdammer samen met data-onderzoekers Joris Veerbeek en Sahra Mohamed van Universiteit Utrecht. Ze richten zich qua sociale media daarbij op Twitter, dat geldt immers als de politieke stamkroeg van Nederland en de digitale hangplek van mondige burgers. Zo was er in de aanloop naar de verkiezingen van 2021 al een trending topic met de verheffende titel: #kutkaag. Dat gebeurt in het openbaar, al zijn deze toetsenbordhooligans meestal niet stoer genoeg om hun eigen naam te gebruiken.

Dubbele porties

De dataspecialisten bestudeerden 339.932 tweets die tussen 1 oktober 2020 en 26 februari 2021 gestuurd werden naar de vrouwen op Nederlandse kieslijsten. Behalve Twitter analyseerden ze 245 kranten- en tijdschrift-interviews met vrouwelijke en mannelijke politici die waren verschenen. Daaruit bleek dat mannen en vrouwen in Den Haag door journalisten nog altijd verschillend worden bevraagd en beschreven. Op zowel sociale als in klassieke media is seksisme hardnekkig, variërend van uitgesproken misogynie tot subtieler, alledaags seksisme. 1 op de 10 tweets gericht aan vrouwen op kieslijsten is haatdragend of zelfs bedreigend. De meeste van die verwensingen dragen het label gender en zijn dus seksistisch. Volksvertegenwoordigers die naast hun vrouw-zijn ook tot een minderheidscultuur behoren of van kleur zijn (denk aan Sylvana Simons) krijgen dubbele porties haat over zich heen. We denken dat we tolerant zijn en vrouwen en mannen gelijk behandelen. Op social media kun je zien wat misogynie is.

Wie waren zij?

Tijdens de vele heksenvervolgingen in de Middeleeuwen en daarna (plusminus 1450-1750) was dit exact hetzelfde. Alleen gebeurde het toen bij de dorpspomp, in de kerken en door boeren als hun oogsten waren mislukt. Het was de schuld van heksen. Ook toen waren dat geen vrouwen met puntmutsen, bezems, gifpotten of wratten op de neus. Het waren vroedvrouwen, genezeressen, vrouwen met kennis van medicinale planten, die uiteindelijk zijn verdreven ten behoeve van hun mannelijke collega‘s. Buurtgenotes, echtgenotes, voormalige minnaressen, prostituees en/of verkrachte of bezwangerde vrouwen die uit de weg geruimd moesten worden. Met de goedkeuring van bestuurlijke en kerkelijke leiders.

Brandende fakkels

De heksenvervolgers waren (en zijn) niet te beroerd om vrouwen af te schilderen als moreel en geestelijk inferieure wezens met een té grote mond. Het waren en zijn vrouwen die niet meedeinen met de massa, die nuance wilden aanbrengen, die pleitten voor rechten van mens, dier en milieu. Herkenbaar? Ja, ze waren hun tijd ver vooruit! Recente schattingen van het aantal ter dood gebrachte ‘heksen’ lopen uiteen van 50- tot 100 duizend, nog zonder de slachtoffers mee te rekenen die tijdens hun proces bezweken door marteling, verkrachting of de slechte omstandigheden waaronder ze gevangen zaten. Sigrid Kaag werd tot tweemaal toe belaagd door mensen met brandende fakkels: hoe symbolisch. En gevaarlijk, want volkswoede leidt dus tot slachtoffers.

Een monument

Het is tijd voor een Nationaal Heksenmonument. Dat vinden Susan Smit, Manja Bedner en Bregje Hofstede, die samen het bestuur van de Stichting Nationaal Heksenmonument vormen. Op hun site staat: “Eeuwenlang zijn er tienduizenden mensen, voornamelijk vrouwen, veroordeeld, gemarteld en geëxecuteerd als gevolg van de heksenvervolgingen. Ook in Nederland vonden die plaats. Dit heeft zijn sporen nagelaten in vrouwen van nu: hoe zij worden gezien en hoe zij zichzelf zien. De heksenjachten zijn de enige grootschalige historische moordpartij waar we nog lollig over doen. Daarmee laten we een kans liggen: een historisch drama kan alleen helen als je het recht in de ogen kijkt. Daarom pleiten wij voor een Nationaal Heksenmonument.”

Zij paste niet in haar omgeving

Ter omlijsting van dit mooie initiatief is er het boek ‘Heksenmonument’ dat vanaf nu overal te koop of te bestellen is. Een van de auteurs is Arthur Japin. Hij beschrijft in zijn historische romans met name over afwijkenden, degenen die buiten de norm van zijn of haar tijd vallen. In ‘Heksenmonument’ memoreert hij de 71-jarige Marrigje Ariens, die in Schoonhoven als vermeende heks werd verbrand. “Zij paste slecht in haar omgeving. Zo slecht dat men haar eruit weg wilde hebben.“

Sluit je aan

Om de vele gemartelden en levend verbranden van toen postuum eerherstel te geven en om het lacherige sfeertje rondom het scheldwoord heks weg te halen is er zaterdag 3 juni aanstaande de mogelijkheid om witte bloemen te leggen op plekken waar geheksificeerde personen (daar waren ook mannen bij) in blinde volkswoede geliquideerd werden. In de hoop dat dit nooit meer gebeurt. Niet in de fysieke wereld, maar ook niet in de digitale wereld van nu, waar scheld- en lynchpartijen niet van de lucht zijn.