Landelijk Europa wendt zich tot extreemrechts als gevolg van ‘politieke verwaarlozing’

Extreemrechtse partijen zullen naar verwachting een grote overwinning behalen bij de Europese verkiezingen in juni. De populistische steun neemt toe, niet in de laatste plaats in plattelandsgemeenschappen, nu een ‘geografie van ontevredenheid’ het continent overspoelt.

Dit artikel maakt deel uit van EU under Pressure , een serie Investigate Europe waarin belangrijke extreemrechtse kwesties worden onderzocht in de aanloop naar de Europese verkiezingen in juni 2024. Op het eerste gezicht is São Vicente e Ventosa een onwaarschijnlijke setting voor politieke ontwrichting. Een slaperig dorp met witgekalkte gebouwen en daken van klei. Net als een groot deel van het landelijke Portugal heeft het een vergrijzende bevolking en een economie die afhankelijk is van de landbouw. Toch is het een graadmeter geworden voor de sterke stijging van de steun van het Portugese electoraat voor extreemrechts.

Bijna de helft van degenen die bij de algemene verkiezingen in maart in het dorp stemden (730 inwoners), koos voor de populistische Chega-partij. In de bredere gemeente Elvas, een gebied vlakbij de Spaanse grens, beroemd om zijn militaire geschiedenis, was dit 36 ​​procent. Landelijk won Chega 18 procent en een recordaantal zetels.

Burgemeester João Charruada is een socialist, maar zelfs hij is niet verrast door de afwijzing van de gevestigde politiek in het gebied. “Mensen walgen van de centrale overheid”, zegt de 38-jarige, die een kantoorgebouw deelt met het postkantoor en het buurthuis. “Hier in een agrarisch gebied zijn er niet dezelfde omstandigheden als in Lissabon.
Soortgelijke gevoelens zijn overal in Europa te vinden.

Uit een analyse van Investigate Europe van de laatste nationale verkiezingsgegevens uit elf landen blijkt dat extreemrechtse partijen het hoogste percentage stemmen behaalden in landelijke districten. IE-verslaggevers reisden naar vier van deze plattelandsgemeenschappen om te begrijpen wat kiezers ertoe aanzet de kant van extreemrechtse partijen te kiezen. Het is een trend die zich waarschijnlijk zal voortzetten nu het Europees Parlement naar verwachting bij de verkiezingen in juni een “scherpe wending naar rechts” zal nemen .

“Er is een brede ‘geografie van ontevredenheid’ in opkomst in ontwikkelingsregio’s van Europa die zich op de lange termijn ontwikkelen, maar ook in veel kleine steden en plattelandsgebieden”, aldus een rapport uit februari dat door een groep van deskundigen aan de Europese Commissie werd overhandigd . politici en het maatschappelijk middenveld. “Het gevoel van wanhoop beperkt zich niet alleen tot economische tegenspoed, maar breidt zich ook uit tot een gevoel van politiek rechteloosheid en sociaal vervreemding.”

Dit gevoel van isolatie, zowel geografisch als politiek, is niet uniek voor plattelandsgebieden, maar wordt daar vaak versterkt. Chega, de Duitse AfD, de PVV in Nederland, het Franse Rassemblement National en anderen hebben op deze angst ingespeeld door beleid te pitchen met een brede aantrekkingskracht, dat verder gaat dan harde standpunten over migratie en sociale kwesties.

Extreemrechts in Europa wordt door verschillende factoren gesteund. Of het nu gaat om de eroderende steun voor reguliere politieke partijen en de afnemende invloed van linkse bewegingen die nog steeds geteisterd worden door financiële crises uit het verleden, of om een ​​steeds gunstiger medialandschap en hun vermogen om polariserende cultuuroorlogkwesties uit te buiten.

“Wonen op het platteland wordt niet geassocieerd met stemmen voor radicaal-rechts, omdat mensen zich daar economisch achtergesteld voelen of sociaal conservatievere opvattingen hebben”, zegt politicoloog Pedro Magalhães, die vorig jaar co-auteur was van een artikel over het stemgedrag van Portugal. “In plaats daarvan wordt het leven op het platteland geassocieerd met het gevoel dat het gebied waar je woont verwaarloosd wordt door de overheid en haar overheidsbeleid, en dat is op zijn beurt de drijvende kracht achter de steun voor radicaal-rechts.”

Een dergelijke malaise is volgens het rapport dat aan de Europese Commissie is gestuurd “niet slechts een achtergrond, maar een fundamentele motor voor de toenemende steun voor ideologieën die ofwel de EU willen ondermijnen, ofwel, in hun meest radicale vorm, pleiten voor haar ondergang.”

Eén van deze pleitbezorgers is de Nederlandse Geert Wilders, de eurosceptische oproerkraaier die onlangs door Politico werd omschreven als “de ergste nachtmerrie van de EU”. Zijn extreemrechtse Partij voor de Vrijheid (PVV) won bij de algemene verkiezingen van november met 25 procent de meeste stemmen en zal naar verwachting in juni de grootste Nederlandse partij in Brussel zijn .

Door velen aan de kaak gesteld vanwege opruiende retoriek en anti-islambeleid uit het verleden , slaagde Wilders erin miljoenen kiezers te trekken, velen op het platteland, door zowel in te spelen op alledaagse beslommeringen als op anti-immigratie sentimenten. Niet in de laatste plaats in Sint Willebrord, een rustig stadje vlakbij de Belgische grens, waar schapen en paarden grazen en huisjes met verzorgde tuinen langs de straten staan. Hier stemde bijna driekwart van de stemmers in de stad, die zo’n 9300 inwoners telt, op Wilders. In de bredere gemeente Rucphen was dat 53 procent, het grootste aandeel van de partij in welk district dan ook.

“We zijn een gesloten gemeenschap, bestaande uit harde werkers, huizenbouwers en ondernemers”, zegt Jan Roks, al veertig jaar monteur in de stad. “Ik heb niet op de PVV gestemd, maar ik begrijp wel waarom mensen Wilders steunen.”

Manuela Lambrechts, eigenaar van een glutenvrije bakkerij, zegt dat Wilders populair is onder de lokale bevolking omdat “hij een normaal mens is. Een persoon zoals wij”. Zorgen over huisvesting en openbare diensten waren ook verenigende kwesties. “Jonge Nederlanders kunnen het huis niet uit omdat er geen huizen beschikbaar zijn, en de weinige beschikbare huizen zijn te duur. Wilders wil het gebrek aan woningen bestrijden door de immigratie tegen te houden”, vult Lambrechts aan.

Maar de veronderstelling dat kiezers in plattelandsdistricten voorstander zijn van meer anti-immigratie of nationalistisch beleid zijn volgens sommige deskundigen verkeerd. “De neiging om op een extreemrechtse partij te stemmen neemt af naarmate het aanbod van publieke diensten toeneemt en het aandeel immigranten toeneemt”, schreef Jonna Rickardsson, een Zweedse academicus en auteur van The urban-rural kloof in radical right populist support . “Individuen in krimpende gebieden met een lagere toegang tot openbare diensten zullen waarschijnlijk reageren op de verslechtering van hun locatie door op extreemrechts te stemmen.”

In het gemeentegebouw in São Vicente e Ventosa wordt een groep Zuid-Aziatische mannen die olijven komen plukken, bezig met het afronden van hun papierwerk. Nog niet zo lang geleden, zo vertelt het personeel trots, hielp het dorp Marokkaanse landarbeiders die door hun baas waren bedrogen, door kleding en voedsel voor hen in te zamelen. Burgemeester João Charruadas benadrukt dat het succes van Chega hier niet wordt gevoed door vreemdelingenhaat, maar hoopt eerder dat een verschuiving in de politiek het dagelijks leven zal verbeteren, inclusief de verwaarloosde openbare diensten.

“Er rijdt maar één bus naar Elvas [10 kilometer verderop], ’s ochtends en één ’s middags, en mensen die gezondheidszorg nodig hebben, moeten daar vaak heen.” Het is sneller voor iemand in Elvas om met de trein naar Madrid te komen, ruim 400 kilometer verderop, dan naar Lissabon (200 kilometer verderop). Het kraamkliniek in Elvas is ongeveer twintig jaar geleden gesloten. De dichtstbijzijnde bevindt zich nu in Spanje.

“ De neiging om op een extreemrechtse partij te stemmen neemt af naarmate het aanbod van openbare diensten groter is en het aandeel immigranten groter is. ”

– Jonna Rickardsson

In Frankrijk verovert het Rassemblement National dit soort stemmen. De partij van Marine Le Pen is favoriet bij de verkiezingen in juni en zij heeft beloofd de “autoritaire” bureaucratie in Brussel aan te pakken. Het zou een tactiek op het juiste moment kunnen blijken, waarbij extreemrechtse groepen zich verder in het landelijke Europa gaan verdiepen door de steun van protesterende boeren op te drijven, die zelf boos zijn op de ambtenarij van de EU.

De econoom Thomas Piketty meldde dat er een “nieuw klassenconflict” is ontstaan ​​“waarin niet alleen inkomen of sociale klasse, maar ook woonplaats een belangrijke rol speelt”. Dit gevoel van ‘ongelijkheid’ zet kiezers in plattelandsgebieden ertoe aan om de kwaliteit van de openbare infrastructuur te beoordelen, ‘zaken als toegang tot ultramoderne ziekenhuizen en universiteiten’ in een tijd waarin investeringen schaars zijn. “Kiezers in deze regio’s zijn veel zwaarder getroffen door de versnelling van de mondialisering, maar ook door de Europese integratie.”

De onrust op het platteland heeft ertoe bijgedragen dat anti-establishmentpartijen kiezers hebben weten te veroveren die zich door de besluitvormers in eigen land en in Brussel vergeten voelen. Alternative for Duitsland (AfD), een andere eurosceptische anti-immigratiepartij, lijkt winst te gaan boeken bij de parlementsverkiezingen van juni . Het heeft landelijke steun gekregen, maar niet meer dan in Görlitz, een landelijk district vlakbij de Poolse grens dat bekend staat om zijn gotische en barokke architectuur, waar het 32,5 procent van de stemmen kreeg – de hoogste marge bij de federale verkiezingen van 2021.

Frank Seibel, een voormalig krantenverslaggever die nu leiding geeft aan een in een synagoge omgetoverd cultuurcentrum in Görlitz, zegt dat de AfD de lokale ontevredenheid over de autoriteiten heeft aangewakkerd. “Er heerst de perceptie dat er mensen in Berlijn zitten die iets beslissen dat invloed heeft op mijn dagelijks leven en die absoluut geen idee hebben hoe ik hier leef en wat voor mij belangrijk is. Ik denk dat dat zeker een rol speelt”, zegt hij.

De brede steun van de AfD is “een kleurrijke mix, deels protest, deels concrete dingen die burgers de afgelopen decennia hebben gefrustreerd”, zegt Octavian Ursu, een klassieke muzikant die politicus is geworden en al bijna vijf jaar burgemeester is. Net als elders waren bureaucratie en kwesties op het gebied van de openbare dienstverlening factoren. Ursu, geboren in Roemenië, noemt de onvoltooide snelweg en een niet-geëlektrificeerde spoorlijn als voorbeelden waarom bewoners “niet het gevoel krijgen dat er echt de wil is om deze vervoersverbindingen af ​​te ronden”.

Extreemrechtse opmarsen vinden plaats in Oostenrijk, België, Tsjechië, Hongarije, Zweden en in de hele EU. Een cruciaal moment kwam in 2022, toen Giorgia Meloni werd verkozen tot de eerste extreemrechtse premier van Italië sinds de Tweede Wereldoorlog. Haar partij Broeders van Italië slaagde erin enorme steun te verwerven, grotendeels dankzij een krachtig anti-migratiebeleid en Meloni’s eigen oproep tegen het establishment.

De noordelijke gemeente Verona gaf bijna 30 procent van haar stemmen aan Meloni, en in de stad Salizzole was dat bijna 50 procent – ​​een landelijk hoogtepunt. Salizzole, een klein, verouderd stadje rond een 12e-eeuws kasteel, stemt al tientallen jaren extreemrechts.

In 2022 kwam de steun voort uit bekende zorgen rond immigratie en de waargenomen achteruitgang van het gebied op de lange termijn. Door de sluiting van de meubelfabrieken is de economie grotendeels afhankelijk geworden van de productie van tabak, rijst en groenten – en in toenemende mate van migrantenarbeiders. “Jonge mensen zijn niet langer bereid om bepaalde banen te doen, dus buitenlanders zijn onmisbaar… velen werken hard, anderen werken niet en worden onderhouden door de Italiaanse staat, en dit is niet goed”, zegt Filippo Scioni, een voormalig raadslid in Salizzole.

De steun voor Brothers of Italy, die wortels heeft in het neofascisme (Meloni was zelf een MSI Youth-activist), is opvallend in een gebied met zijn eigen lange geschiedenis van emigratie. Duizenden Venetianen migreerden in de 19e eeuw naar Zuid-Amerika om aan de wanhopige armoede te ontsnappen. Hoewel de regio nu grotendeels welvarend is, hebben de altijd machtige krachten van de mondialisering de vrees doen ontstaan ​​dat er een nieuwe golf van economische ontberingen op de loer ligt.

Andrea Castagna, een regionale voorzitter van de Nationale Partizanenorganisatie (Anpi), denkt dat dergelijke zorgen deel uitmaken van de reden waarom kiezers “veiligheid en stabiliteit zoeken in het verhaal van extreemrechts”.

Meloni’s succes op een plek waarvan de geschiedenis is gevormd door de nazi-bezetting en de enorme verzetsbeweging die daarop volgde, is een trieste realiteit voor Castagna. “Extreem-rechts wint omdat de herinnering aan het vervagen is”, zegt hij, terwijl hij de medaille voor militaire moed voor bevrijding toont die is toegekend aan Vestenanova, een klein bergstadje in de omgeving van Verona. “Je moet weten dat in deze stad, die twee keer met de grond gelijk is gemaakt door de nazi-fascisten, de Broeders van Italië bij de laatste verkiezingen de meeste stemmen in Italië hebben behaald, na Salizzole.”

Voor Debora, die een kantoorboekhandel heeft in Salizzole, is de reden dat ze op Meloni heeft gestemd simpel. “Eerlijk gezegd weet ik niet waarom ik op de Broeders van Italië heb gestemd. Het enige dat ik je kan vertellen is dat ik met mijn rechterhand eet, dat ik met mijn rechterhand schrijf, en op dit gebied hebben we altijd gelijk gestemd.”