Kan iemand Ursula von der Leyen tegenhouden?

Ursula von der Leyen – Nu de race om de topbanen van de EU losbarst, is de ‘koningin’ in de Europese Commissie de te kloppen vrouw.

Vorig jaar leek het er even op dat het bod van Ursula von der Leyen voor een tweede termijn als voorzitter van de Europese Commissie wel eens in de problemen zou kunnen komen.

Tijdens een ongeplande reis naar Israël in oktober had ze naast Benjamin Netanyahu gestaan ​​en onvoorwaardelijke solidariteit betuigd in de strijd van het land tegen Hamas.

Haar verklaring zou niet hebben misplaatst in de mond van een Amerikaanse president of zelfs een Duitse politicus (wat Von der Leyen tenslotte was voordat ze aan de macht kwam). Maar omdat het hoofd van een van de machtigste instellingen van de Europese Unie over een van de meest verdeelde onderwerpen in het blok kwam, leidde dit tot de grootste terugslag in haar vier jaar als president.

De diplomaten die von der Leyen woedend waren, hadden een gezamenlijke verklaring genegeerd van de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU, die het standpunt van het blok vertegenwoordigden en opriepen tot terughoudendheid en respect voor het internationaal recht van Israël. Ongeveer 800 stafleden van de Commissie ondertekenden een brief waarin zij kritiek uitten op haar ‘onvoorwaardelijke’, ‘ongecontroleerde’ steun ‘voor een van de twee partijen’ in het conflict. Von der Leyens eigen topdiplomaat Josep Borell berispte haar publiekelijk omdat ze deed alsof ze namens de hele EU sprak.

“Ze gedraagt ​​zich steeds meer als een koningin”, klaagde een EU-diplomaat destijds tegen POLITICO , waarbij ze haar bekritiseerde omdat ze haar functieomschrijving had overschreden, EU-regeringen uit haar besluitvorming had gehaald en bij decreet met een kleine groep adviseurs had geregeerd.

Als we echter een paar maanden vooruitspoelen, is de positie van Von der Leyen opnieuw ijzersterk. Zonder zich te verontschuldigen of terug te komen, heeft ze de politieke storm doorstaan ​​en is ze er, zo niet sterker dan ooit, in ieder geval onbeschadigd uitgekomen. Ze blijft niet alleen koploper voor een tweede termijn als voorzitter van de Commissie; geen enkele andere kandidaat lijkt een kans te maken haar te vervangen wanneer de EU-leiders deze zomer bijeenkomen om de topbanen van het blok te verdelen.

Noem het de von der Leyen-methode. Dezelfde heerszucht die haar in de problemen heeft gebracht, heeft haar niet alleen door deze crisis heen geholpen, maar ook door alle andere uitdagingen in haar ruim twintig jaar in de politiek. Geconfronteerd met kritiek geeft Von der Leyen blijk van een bijna Trumpiaans vermogen om het uit de kast te halen – standvastig en glimlachend ondanks tegenslag totdat haar tegenstanders wegvallen.

Tijdens een POLITICO-evenement in november weigerde Von der Leyen te bevestigen dat ze weer kandidaat is , maar beantwoordde vrolijk een vraag over wat ze zou doen met een tweede mandaat, waarbij ze zei dat ze “de reisrichting voor de grote onderwerpen zou behouden” van haar huidige mandaat. — namelijk de Green Deal, de digitale transities en veerkracht.

In gesprekken met tientallen EU-ambtenaren en diplomaten uitten slechts weinigen ernstige twijfels of zij een tweede mandaat zou krijgen als zij dat wil. De kritiek in Brussel is weer verstomd, of in ieder geval achter gesloten deuren verdwenen, omdat ambtenaren niet het risico willen lopen de “13e ^verdieping ” van het Berlaymont-hoofdkwartier van de Commissie, waar Von der Leyen en haar team hun kantoor hebben, te betreden.

Terwijl ze de vragen van POLITICO beantwoordde, was er een twinkeling in haar ogen die weinigen in de zaal enige twijfel liet bestaan ​​over haar ambities – of haar overtuiging dat er niemand is die haar kan tegenhouden. Maar hoewel een onbetwiste herkroning verreweg de meest waarschijnlijke uitkomst blijft, bestaat er nog steeds een kans dat ze voor een verrassing komt te staan.

Thuiskomst koningin

Von der Leyen arriveerde bijna uit het niets in Brussel. Toen haar naam in 2019 opdook tijdens handelsrondes na de verkiezingen voor het Europees Parlement, was ze een soort mysterie buiten Berlijn, waar ze onder de toenmalige bondskanselier Angela Merkel de gelederen van de Duitse politiek had beklommen.

Voor de toenmalige Duitse minister van Defensie was deze stap echter een thuiskomst. Haar vader Ernst Albrecht was een van de eerste ambtenaren van de EU. De eerste dertien jaar van haar leven bracht ze door in de Brusselse wijk Elsene, in de schaduw van de EU-instellingen, waar ze de Europese school bezocht. “Brussel geboren. Europeaan van hart”, zo omschrijft ze zichzelf graag .

Het was ook een kans om van een zinkend schip te springen. Aanvankelijk gezien als de beschermeling van Merkel, had haar carrière een duik genomen vanwege een schandaal over het gebruik van externe adviseurs door haar ministerie zonder goed toezicht. Zelfs toen Von der Leyen een van de hoogste ambten van de EU betrok, werd ze thuis geconfronteerd met een parlementair onderzoek, waarbij wetgevers kwaad schreeuwden over het wissen van de mobiele telefoons waarvan zij dachten dat ze bewijsmateriaal in de zaak zouden kunnen bevatten. Het zou niet de laatste keer zijn dat ze in de problemen kwam vanwege verdwijnende sms-berichten.

Het duurde echter niet lang voordat de kritiek verdween. Von der Leyen veranderde snel haar profiel in Brussel en ontpopte zich als misschien wel de machtigste Commissievoorzitter sinds Jacques Delors, de titaan van de Europese politiek die in december stierf . 

Het is bekend dat ze slaapt op het hoofdkantoor van de Commissie. Ze werkt lange dagen, ook in het weekend. Tijdens missies in het buitenland krijgt ze soms tijdens het sporten instructies om tijd te besparen; Ze is opgeleid als arts en kent de voordelen van mens sana in corpore sano . Haar slopende werk- en reisschema is een doorlopende grap geworden in de EU-wijk, vooral onder assistenten.

Haar prestaties onder druk bezegelden haar als een succesvolle crisismanager: dynamisch, goed voorbereid, cruciaal dicht bij Washington, in staat om de mist te doorbreken die soms over Brussel hangt. Terwijl haar moed eerst op de proef werd gesteld door de COVID-19-pandemie en daarna door de oorlog in Oekraïne, werd ze in hoofdsteden in heel Europa het publieke gezicht van een soms verre Europese bureaucratische machine. 

Het heeft ook geholpen dat de sterren om haar heen in de constellatie van de Europese macht weinig glans hebben. De Franse en Duitse leiders worden gezien als arrogant en afstandelijk, of als ineffectief en saai. Haar institutionele rivaal, voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, wordt in Brussel beschouwd als afgeleid en vatbaar voor blunders , vooral na het ‘Sofagate’-schandaal waarin zijn schijnbare poging om Von der Leyen in de schaduw te stellen tijdens een bezoek aan Turkije ervoor zorgde dat hij er seksistisch, onbewust en incompetent uitzag – niet in de laatste plaats vanwege de manier waarop Von der Leyen met de kleine omging.

Het was “bijna House of Cards-stijl”, zegt Theresa Kuhn, hoogleraar Europese studies aan de Universiteit van Amsterdam. “Ze maakte van die gelegenheid gebruik om zichzelf naar voren te duwen en hij liep echt helemaal in de val.”

Michel maakte zaterdag bekend dat hij zich kandidaat zal stellen voor de verkiezingen voor het Europees Parlement in juni, wat betekent dat hij zijn huidige functie in juli vrijwel zeker zal neerleggen.

Groeiend gemopper

Het probleem voor Von der Leyen is dat juist haar kracht een van haar grootste kwetsbaarheden blijkt te zijn.

Bij het navigeren door haar crises heeft ze soms haar eigen commissarissen aan de kant gezet, of – meer controversieel – besluiten uit de handen gerukt van de nationale regeringen die gewend waren de baas te zijn in Brussel. Na de grootschalige invasie van Oekraïne door Rusland bijvoorbeeld hield de Commissie de beraadslagingen over sancties grotendeels verborgen , in samenwerking met Parijs, Berlijn en Rome, maar ook met Washington, en presenteerde ze het pakket pas op het laatste moment toen de lidstaten op het punt stonden het in overweging te nemen.

“De EU werd altijd bekritiseerd omdat ze traag was”, aldus Kuhn. “Ze grijpt soms echt de macht over sommige beslissingen, maar aan de andere kant is het de meest effectieve manier om dingen voor elkaar te krijgen.”

Dat kan waar zijn. Maar haar monarchale aanpak en centraliserende instincten hebben ook in Brussel de veren in de war gebracht – en niet alleen in het eeuwig geïrriteerde Europese Parlement, waar wetgevers altijd ineffectief hebben geageerd voor meer democratisch toezicht.

Verschillende hoge functionarissen van de Commissie vertelden POLITICO dat de stijl van Von der Leyen en haar team voor gemopper zorgt op alle niveaus van de uitvoerende macht van de EU. “Het maakt ons allemaal gek”, zei een ambtenaar van de Europese Commissie, die net als anderen die in dit verhaal werden geciteerd, anoniem wilde blijven om over hun baas te kunnen praten. “Als ze nog een termijn blijft, zal er vanuit het gebouw een duidelijk signaal komen dat er dingen moeten veranderen.”

Zorgwekkender voor Von der Leyen is dat de ergernis ook groeit in de Europese hoofdsteden, wier steun zij nodig zal hebben om een ​​tweede termijn veilig te stellen.

EU-diplomaten haasten zich vaak om de aankondigingen van Von der Leyen in te halen, van sancties tot het Chinese beleid tot de betrekkingen met Groot-Brittannië en meest recentelijk met haar standpunt ten opzichte van Israël. “Ze doet haar ding zonder de lidstaten formeel te raadplegen”, zei een EU-functionaris. “Er was veel begrip hiervoor in het begin van de oorlog in Oekraïne, maar het geduld hiervoor is op.”

De Commissie is al geruime tijd in een confrontatie verwikkeld met de Hongaarse premier Viktor Orbán, die er niet voor terugdeinst deze kritiek te uiten. “Hoe vaak lijkt het voor het publiek dat Europa wordt bestuurd door de Commissie en haar voorzitter”, zei Orbán onlangs. “We denken aan haar en lezen haar woorden alsof een leider van Europa aan het woord is – terwijl zij in feite onze werknemer is, onze betaalde werknemer, wiens taak het is om uit te voeren wat wij besluiten.”

Orbán, die op zichzelf niet de macht zou hebben om haar benoeming te blokkeren, zou wel eens de enige leider kunnen zijn die dergelijke publieke verklaringen aflegt. Maar zoals vaak het geval is in Brussel, is het onmogelijk om te weten hoeveel anderen zich achter hem verschuilen.

Volgens verschillende Franse functionarissen is de Franse president Emmanuel Macron geïrriteerd door Von der Leyens herhaalde blijk van onafhankelijkheid. Haar initiatieven over de oorlog tussen Israël en Hamas werden in Parijs gezien als een ‘persoonlijke PR-inspanning vóór de campagne’, zei een Franse diplomaat.

‘Ze denkt dat ze geen baas heeft’, zei de diplomaat. “Als we haar niet kunnen controleren, moet ze onder controle worden gebracht… We hebben haar een duidelijke boodschap gestuurd dat ze beheerders heeft, en dat zijn degenen die haar een mandaat geven. ”

Het is onwaarschijnlijk dat dergelijk gemopper aan populariteit zal winnen zolang er geen andere kandidaat is waar haar tegenstanders zich achter kunnen scharen. En of dat ook gebeurt, zal sterk afhangen van de verkiezingen voor het Europees Parlement, waarvan de resultaten worden gezien als een graadmeter voor het Europese sentiment dat helpt bepalen wie de topbanen van het blok moet krijgen.

Om aan de macht te komen moet Von der Leyen worden voorgedragen door de Europese leiders en worden bevestigd door het Europees Parlement. In 2019 werd ze aangesteld met de steun van de zelfbenoemde pro-Europese partijen van de EU: de conservatieve Europese Volkspartij, de Socialisten en de liberale Renew-groep.

Dat leverde haar slechts een nipte meerderheid op: 383 stemmen, iets meer dan het minimum van 374. Nu extreemrechts in heel Europa opduikt, zou Von der Leyen moeite kunnen hebben om die overwinning te herhalen. “Er zou een echte verrassing kunnen komen”, zei een Frans lid van het Europees Parlement van een van de pro-Europese partijen.

Als de coalitie deze keer tekortschiet, ‘zal er geen meerderheid zijn’, zei de wetgever. “En het Von der Leyen-onderwerp zal simpelweg niet meer bestaan. Als we geen meerderheid kunnen vinden, zal het onbestuurbaar zijn. Het is heel goed mogelijk.”

Soortgelijke opmerkingen beginnen ook van de Europese diplomaten te komen: “Zij is ongetwijfeld de koploper, maar met deze peilingen … is het gewoon te vroeg om te zeggen of ze zeker zal worden herkozen”, zei een diplomaat uit Midden-Europa. 

“Deze keer zou het vinden van een meerderheid heel moeilijk kunnen zijn, en de meerderheid zou heel dun kunnen zijn, waarschijnlijk te dun”, zei een tweede diplomaat. “Hoe dit haar herverkiezing zal beïnvloeden, is mij onduidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat het tegen deze achtergrond heel moeilijk is om solide garanties te geven.”

De taken verdelen 

Boven het selectieproces van Von der Leyen hangt een Zwaard van Damocles in de vorm van een gigantische injectiespuit. Hoewel het een verre mogelijkheid blijft, zou groot nieuws in het zogenaamde Pfizergate-schandaal het potentieel hebben om de discussie volledig te veranderen.

Verwacht wordt dat een rechtbank begin 2024 uitspraak zal doen in een rechtszaak die de New York Times heeft aangespannen tegen de Europese Commissie wegens het niet verlenen van toegang tot sms-berichten die zijn uitgewisseld tussen Von der Leyen en Albert Bourla, de CEO van farmaceutische gigant Pfizer.

Het meningsverschil dateert uit 2021, toen von der Leyen en Albert Bourla, volgens berichtgeving van de New York Times , persoonlijk onderhandelden over een vaccindeal, waarin Pfizer ermee instemde de EU-landen 900 miljoen doses te verstrekken, of genoeg om het blok driemaal te vaccineren. voorbij, met de optie om dat bedrag opnieuw te kopen.

De EU had al twee deals gesloten met Pfizer en BioNTech, een ander vaccinbedrijf. Maar deze deal was ongekend in zijn omvang. De vorige overeenkomsten hadden een ingewikkeld onderhandelingsproces doorlopen, waarbij een bestuur met vertegenwoordigers van alle 27 EU-landen en geselecteerde onderhandelaars betrokken waren. In dit geval zou Von der Leyen de belangrijkste punten van de deal rechtstreeks met Bourla hebben uitgepraat via sms-berichten.

Volgens een persoon die bekend was met de onderhandelingen heeft de Commissie deze voorwaarden vervolgens aan de Europese hoofdsteden voorgelegd, die ze ondertekenden, waardoor de weg vrijgemaakt werd voor het opstellen van een formeel contract. 

De Commissie heeft journalisten de vrijheid van informatieverzoeken voor de sms-berichten ontzegd, met het argument dat als ze bestaan, zij deze niet kan vinden. Verschillende waakhondagentschappen hebben ook geprobeerd licht op de zaak te schijnen – zonder succes. Een speciale parlementaire commissie die onderzoek deed naar de pandemie en die probeerde de voorzitter van de Commissie voor het panel te krijgen om vragen te beantwoorden, kreeg geen duidelijkheid meer. 

“We hebben het over miljarden winsten die deze vaccinproducenten hebben behaald”, zegt het Belgische Europarlementariër Kathleen Van Brempt, voorzitter van de bijzondere commissie. 

De wetgever zei dat ze op geen enkele manier geloofde dat de voorzitter van de Commissie persoonlijk corrupt was, maar dat de ondoorzichtigheid het democratische toezicht ondermijnde: “Ik ben niet tegen winstbejag, maar de zaken moeten transparant en duidelijk zijn en volgens de regels. . En dat waren ze niet.”

Op haar kenmerkende manier heeft Von der Leyen geweigerd de kwestie aan te pakken – zelfs als er camera’s op haar gezicht waren gericht .

Tot nu toe is dat een winnende strategie geweest. Het schandaal heeft geen weerklank gevonden buiten journalisten in Brussel en anti-vaccinsceptici. “De Brusselse arena is geen arena die door een groot publiek nauwlettend in de gaten wordt gehouden”, zegt Thies Clausen, hoofd corporate en public affairs bij PR-bureau FleishmanHillard. “Wie volgt het Brusselse discours? Het zijn de elites.”

Of een uitspraak van de rechtbank tegen haar daar verandering in zou brengen, dat is de vraag van iedereen. Hoewel het Hof van Justitie van de Europese Unie, dat over de zaak zal beslissen, haar niet kan dwingen de berichten over te dragen, kan dit op een politiek delicaat moment een schande zijn. 

Nog potentieel explosiever is een lopend onderzoek door het Europees Openbaar Ministerie naar de EU-aankoop van vaccins. Het is niet duidelijk of Von der Leyen in het vizier van de aanklagers zit, maar het kan niet worden uitgesloten. 

Ondertussen beginnen de rechtszaken te vliegen , nu duidelijk wordt dat de EU miljarden euro’s heeft verspild aan de megadeal met Pfizer. Uit een analyse van POLITICO is gebleken dat ten minste 215 miljoen doses vaccins die op het hoogtepunt van de pandemie zijn gekocht, zijn weggegooid tegen een geschatte kostprijs van 4 miljard euro voor de belastingbetaler.

In sommige landen groeit de woede. Zowel Polen als Hongarije hebben sommige vaccinleveringen helemaal geweigerd, omdat ze zeiden dat ze er genoeg van hadden, wat leidde tot een juridische ruzie met Pfizer . In Roemenië onderzoeken aanklagers voormalig premier Florin Cîțu wegens weggegooide prikken. Ze beweren dat de voormalige premier, samen met zijn ministers, verantwoordelijk is voor meer dan € 1 miljard aan schade in verband met de ongebruikte doses. Aanhangers van het ex-regeringshoofd zeggen dat het onderzoek politiek gemotiveerd is .

Als Von der Leyen zich zorgen maakt over dit alles, laat ze dat niet blijken – en het is ook niet waarschijnlijk dat ze, welk nieuws er ook naar voren komt, zich in het zweet zal laten zien. 

Wat er ook gebeurt, wat de uitspraken ook zijn, wat de uitkomsten van de verschillende onderzoeken ook zijn, het meest waarschijnlijke scenario blijft hetzelfde: Von der Leyen glimlacht koel glimlachend een tweede termijn binnen.