Omtzigt op 31 zetels in nieuwe peilingen, CDA naar 3

De nieuwe partij van Pieter Omtzigt, Nieuw Sociaal Contract (NSC), krijgt in een nieuwe peiling van I&O Research 31 zetels. Het is daarmee virtueel de grootste partij van Nederland. Alle huidige regeringspartijen leveren in. D66 gaat virtueel van 24 zetels naar 7, VVD van 34 naar 22 en de ChristenUnie van 5 naar 4. Het CDA krijgt in de nieuwe peiling een historisch laag zetelaantal: 3. De christendemocraten hebben nu 15 zetels in de Tweede Kamer.

Dezelfde peiling liet zien dat PvdA/GroenLinks de tweede partij zou worden met 28 zetels. De VVD is met 22 virtuele zetels de derde partij. De BBB die bij de Statenverkiezingen de grote winnaar was, komt in de nieuwe peiling uit op 13 zetels. In een peiling van eind juli waren dat nog 21 zetels. Bij die zetelpeiling deed NSC nog niet mee.

Kiezers die in de nieuwe peiling voor NSC kiezen, doen dat volgens I&O Research voornamelijk uit bewondering voor Omtzigt. Eerder schreef het onderzoeksbureau dat Omtzigt met zijn nieuwe partij mogelijk goed kon worden voor 46 zetels. Een derde van de kiezers die in juli aangaven op Omtzigt te willen stemmen, kiest nu voor een andere partij. Gevraagd om een reden voor die verandering, zegt het grootste deel volgens I&O Research dat ze het nog te onduidelijk vinden waar NSC voor staat. De standpunten en kieslijst van NSC is nog niet volledig.

Het onderzoek, dat woensdag en donderdag werd afgenomen onder een representatieve groep van 2.398 Nederlanders, toont aan dat de verhoudingen bij het begin van de campagne drastisch zijn veranderd door de deelname van Omtzigt. Bijna alle partijen verliezen zetels aan hem en moeten vrezen voor nog meer verliezen. Zo overweegt een kwart van de huidige VVD-stemmers en bijna eenderde van de PvdA/GroenLinks-achterban op Omtzigt te stemmen.

Maximale potentie

In de eerdere peiling van I&O, uit juli, kwam Omtzigt uit op 46 zetels, maar die uitkomst gaf eerder de maximale potentie aan, omdat toen nog niet duidelijk was of de ex-CDA’er echt zou meedoen, terwijl veel mensen daar wel op hoopten. Nu Omtzigt aantreedt, wil een deel van de toenmalige voorstanders eerst meer duidelijkheid over NSC.

Dat Omtzigt inmiddels ook heeft aangekondigd geen premier te willen worden, lijkt een ondergeschikte factor. Slechts 10 procent van zijn huidige achterban wordt daardoor aan het twijfelen gebracht.

Zeker is dat Omtzigt voorlopig niet stuk kan bij veel kiezers. Hij is met een score van 7,6 veruit de hoogst gewaardeerde lijsttrekker. Alleen Dilan Yesilgöz (6,4) en Caroline van der Plas (6,0) blijven enigszins in de buurt.

Groot vertrouwen

Zelfs bij kiezers van andere partijen is het vertrouwen in Omtzigt groot. Dat leidt er ook toe dat partijen voorlopig weinig bewegingsruimte hebben om de aanval op de nieuwe rivaal te openen. Een lijsttrekker die dat doet, loopt het risico een deel van de eigen achterban van zich te vervreemden. In dat licht is het ook begrijpelijk dat VVD-leider Dilan Yesilgöz zich onlangs distantieerde van de harde kritiek die haar partijgenoot Henk Kamp uitte op Omtzigt. Na Yesilgöz is de oud-CDA’er veruit de populairste politicus onder VVD-kiezers.

De populariteit van Omtzigt uit zich ook in de voorkeur voor potentiële coalitiepartners: 38 procent van de kiezers van andere partijen wil het liefst met NSC in een kabinet. Ook BBB scoort met 32 procent hoog.

Maar ook al willen de meeste kiezers NSC graag in een kabinet zien, het is nog de vraag of dat gaat lukken. Omtzigt houdt de optie open dat hij niet in alle kiesdistricten gaat meedoen. Dat hangt af van het aantal goede kandidaten dat hij weet te werven.

Gepolariseerde thema’s

De brede steun voor Omtzigt kan ook op de proef worden gesteld bij de presentatie van een uitgewerkt verkiezingsprogramma, verwacht I&O-onderzoeker Asher van der Schelde. ‘Hij trekt nu nog kiezers van links tot rechts, maar als hij eenmaal standpunten inneemt over meer gepolariseerde thema’s als migratie, klimaat en stikstof, kan hij een deel van zijn huidige achterban ook weer teleurstellen.’

Veel zal afhangen van het thema dat de campagne gaat domineren. Daar valt voorlopig nog weinig over te zeggen. Een paar maanden geleden vonden de kiezers het asielbeleid nog het belangrijkst, nu is dat weer de woningmarkt.

De VVD, de grootste partij de afgelopen dertien jaar, zal met enige zorg naar die ontwikkeling kijken. De partij dacht met het asielbeleid – het struikelblok van Rutte IV – een sterk thema in handen te hebben, maar die strategie slaat nog niet aan. De optie om met partijen als BBB, PVV en JA21 een nieuwe coalitie te vormen om het asielbeleid op de schop te nemen, is door de entree van NSC ook minder realistisch geworden. Al die partijen verliezen kiezers aan Omtzigt, die een coalitie met de PVV al heeft uitgesloten.

PvdA/GroenLinks kan evenmin achterover leunen. Het linkse samenwerkingsverband verliest, net als de VVD, enkele zetels aan Omtzigt, maar wint die weer terug bij Volt en Partij voor de Dieren en blijft daardoor stabiel. Tegelijkertijd toont het onderzoek van I&O aan dat het lijsttrekkerschap van Frans Timmermans nog niet tot enorm enthousiasme leidt. Zijn waarderingscijfers zijn relatief laag en zijn sterkste thema – klimaat – heeft op dit moment niet de hoogste prioriteit bij kiezers.

Zo is de onvoorspelbaarheid groot aan het begin van de campagne: slechts 22 procent van de ondervraagden is al zeker van zijn stem, 62 procent heeft wel een voorkeur maar twijfelt nog, en 21 procent is nog zwevend. ‘Ik vermoed dat de onzekerheid dit keer langer zal aanhouden dan bij eerdere verkiezingen’, zegt I&O-onderzoeker Peter Kanne. ‘Vroeg of laat gaat het premierschap ook een rol spelen. Van VVD en GroenLinks/PvdA is bekend wat ze willen, maar Omtzigt en Van der Plas zullen ooit ook duidelijk moeten maken wie zij als premier willen zien.’