Wie is die Pieter Omtzigt eigenlijk?

Zondagavond maakte Pieter Omtzigt bekend een eigen partij op het richten: Nieuw Sociaal Contract. Een nieuw sociaal contract was het boek dat hij in aanloop van de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 uitbracht, toen nog als kandidaat voor het christendemocratische CDA. In Nederland is hij al een fenomeen. Tijd om de man wat beter leert kennen.

Vertrek bij het CDA

Bij de verkiezingen in 2021 ontving Omtzigt voldoende voorkeursstemmen voor vijf Kamerzetels. Datzelfde jaar raakte hij overspannen. Tijdens zijn herstel vonden twee incidenten plaats. Al bij het begin van de formatie werd over hem gesproken, waarbij de schijn was dat hij weggepromoveerd moest worden, toen een fotograaf bij één van de formateurs per ongeluk een briefje met opschrift ‘positie Omtzigt, functie elders’ vastlegde. Vervolgens lekte een memo van hem uit, bedoeld voor interne CDA-discussie. Het laatste incident suggereerde dat partijgenoten van hem af wilden, waarop hij zijn lidmaatschap opzegde. Sindsdien is hij zelfstandig Kamerlid.

Vanaf dat moment vroeg iedereen zich af of hij na deze legislatuur een eigen partij zou beginnen, zich aansluiten bij een andere partij of de politiek verlaten. Omtzigt, afkomstig uit de Oost-Nederlandse regio Twente, provincie Overijssel, kondigde maandag 21 augustus in een interview aan De Twentsche Courant Tubantia aan een partij te beginnen. Hij temperde tegelijk de verwachtingen: 46 Kamerzetels, zoals begin zomer nog gepeild, lijkt hem onrealistisch. En hij blijft fractievoorzitter in de Tweede Kamer. Als nieuwe partij beginnen met een kandidaat voor het premierschap ‘zou heel pretentieus zijn’.

Omtzigt maakt zijn partijprogramma en de kandidatenlijst later bekend. Eerste berichten suggereren dat zijn partij zowel socialer als conservatiever wordt dan het CDA. Een partij die én meer sociale zekerheid én cultureel conservatisme wil ontbreekt in het huidige politieke landschap. Volgens opinieweekblad Elsevier heeft Omtzigt een netwerk van maatschappelijk ervaren mensen achter zich.

Lange staat van dienst

De populariteit van Omtzigt als volksvertegenwoordiger steunt op drie pijlers: zijn jarenlange ervaring, zijn neiging om zich (zelfs tegen de zin van zijn partij) in dossiers vast te bijten tot hij de onderste steen boven heeft en het boven tafel krijgen van de Toeslagenaffaire.

Omtzigt werd voor het eerst Kamerlid in 2003. Uniek, want de meeste politieke partijen gingen de afgelopen kwart eeuw drie termijnen als maximum hanteren (de rechts-liberale VVD, grootste partij, sinds vorige verkiezingen zelfs twee). Omtzigt begint na november aan zijn zevende termijn.

Omtzigt is een van de weinige Kamerleden die ook in andere Europese landen bekendheid kreeg. Hij werd al in 2004 ook lid van de Parlementaire Assembléé van de Raad van Europa. In 2017 benoemde de Raad van Europa hem tot bijzonder rapporteur, die moest controleren of het onderzoek naar de vermoorde Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia.

Toeslagenaffaire

In 2019 legde hij, samen met Renske Leijten van de uiterst linkse Socialistische Partij, de Toeslagenaffaire bloot. Zo’n 26.000 ouders werden ten onrechte verdacht te veel kindergeld ontvangen te hebben. Hierbij ging de Belastingdienst bij voorbaat uit van bewuste fraude en dienden de bedragen, ongeacht inkomen, direct teruggestort te worden. Omdat het veelal lagere inkomens betrof, bracht het de betrokkenen in ernstige financiële problemen. Nog erger was de reputatieschade. Sommige verdachten werden zelfs ontzet uit de ouderlijke macht. De regering-Rutte III (2017-2021) trad hierom zelfs af – twee maanden voor de al geplande verkiezingen.

Lijsttrekkersverkiezing

Hugo de Jonge (Volksgezondheid) en Wopke Hoekstra (Financiën) werden in 2017 voor het eerst CDA-minister. De Jonge was geliefd bij de linkervleugel, Hoekstra bij de rechtervleugel. De laatste gaf juni 2020 aan geen lijstrekker te willen worden. In plaats van De Jonge direct te benoemen, organiseerde het CDA een lijsttrekkersreferendum.

Omtzigt stelde zich eveneens kandidaat. Bijzonder, want eerder had hij nooit belangstelling getoond voor bestuurlijke taken, zelfs niet binnen de Kamerfractie. De tweede ronde ging tussen hem en De Jonge. De laatste won met 50,7 tegenover 49.3 procent. Een verschil zo klein dat het vraagtekens opriep, zeker toen de echtgenote van Omtzigt na op haar man gestemd te hebben ‘dank voor uw stem op Hugo de Jonge’ in beeld kreeg.

December 2020 zag de Jonge alsnog af van het lijsttrekkerschap, en zelfs van een plek op de kandidatenlijst. In plaats van alsnog Omtzigt lijsttrekker te maken, vroeg het partijbestuur Hoekstra. Volgens sommigen was deze afwijzing de aanleiding waarom Omtzigt overspannen werd en een tijdje uit beeld verdween.

Uitgesproken volksvertegenwoordiger

De eerste paar verkiezingen stond hij te laag op de lijst om direct verkozen te worden. Hij werd telkens Kamerlid nadat partijgenoten doorschoven naar het kabinet. In 2012 stond hij in eerste instantie niet op de kandidatenlijst. Door steun van de regionale afdeling Twente en enkele partijprominenten kreeg hij alsnog een onverkiesbaar geachte plaats. Na een persoonlijke campagne werd hij met voorkeurstemmen verkozen. Daarna kon de CDA-top niet meer om hem heen.

Omtzigt is een uitgesproken regiovertegenwoordiger. In Twente gaat hij alle CDA-afdelingen en alle plaatsen langs. Buiten Twente zocht hij nauwelijks contact met de rest van het CDA. Dat hij in onmin raakte met de CDA-top, kwam deels doordat hij zelf geen banden smeedde. In combinatie met zijn gebrek aan bestuurlijke ervaring verklaart dat waarom het CDA – een partij die gewend is premiers te leveren – Hoekstra verkoos. Wat niet betekende dat Omtzigt volledig op een zijspoor werd gezet. Hij schreef mee aan het verkiezingsprogramma voor 2021.

Eigenlijk is het wel ironisch dat Omtzigt bekend staat als regiokampioen. Zijn jeugd en zijn volwassen leven bracht hij door in Twente. Zijn studententijd speelde zich volledig af in Engeland, gevolgd door een doctoraatstraject in Italië. Omtzigt is geliefd als buitenstaander, als kampioen van de kleine man. Een jaartje universiteit uitgezonderd bestaat zijn werkzame leven uit het Kamerlidmaatschap