Wat een extreemrechtse opmars in Nederland betekent voor Europa

Nederland is het zoveelste Europese land dat naar rechts is omgeslagen nadat de extreemrechtse Partij voor de Vrijheid (PVV) woensdag het grootste aantal zetels won bij de nationale verkiezingen.

Na het langdurige bewind van Victor Orbán in Hongarije, de extreemrechtse Giorgia Meloni het voortouw nam in Italië, en de pro-Poetin-partij van Robert Fico de Slowaakse verkiezingen won, is er nu een solide blok van eurosceptisch georiënteerde partijen aan de macht in Europa.

Hoewel elke partij zijn eigen agenda heeft en zeker geen monolithische opvattingen heeft, is de heropleving van democratisch gekozen extreemrechts in Europa reden tot zorg.

Controversiële kwestie van migratie

Om te begrijpen wat de Nederlandse kiezers naar de extreemrechtse PVV dreef, hoef je alleen maar te kijken naar wat de laatste regering onder leiding van Rutte ten val bracht. Na dertien jaar trad Mark Rutte af als premier en partijleider van de VVD en bracht vervolgens de regering ten val vanwege discussies over het terugdringen van de migratie.

PVV-leider Geert Wilders heeft consequent dezelfde boodschap over migratie uitgedragen sinds hij in 2006 de VVD verliet om zijn partij op te richten. Dit gaat hand in hand met zijn opruiende anti-islamretoriek en een sterk anti-EU-sentiment dat sinds 2016 pleit voor een zogenaamde ‘Nexit’.

Tot aan deze verkiezingscampagne hadden de andere grote partijen beloofd niet samen te werken met de Vrijheidspartij vanwege de uitgesproken standpunten van Wilders. In een parlement dat 76 zetels nodig heeft om een ​​meerderheid te verkrijgen en dus partijoverschrijdende coalities om dit te bereiken, heeft de VVD tijdens deze verkiezingscampagne een cruciale fout gemaakt. Het veranderde van standpunt en overwoog samen te werken met de Vrijheidspartij. Voor de kiezers betekende dit de hernieuwde legitimiteit van de Vrijheidspartij in het politieke landschap en eventuele stemmen voor de extreemrechtse Vrijheidspartij gingen niet langer verloren.

Mogelijkheden voor coalitie

Als grootste partij heeft de Vrijheidspartij nu het recht om de mogelijkheden voor het vormen van een regering te onderzoeken. De VVD heeft haar standpunt gewijzigd en gezegd dat zij niet zal regeren als onderdeel van een coalitie, maar nog steeds van geval tot geval een rechts kabinet kan steunen. Dit maakt een meerderheidscoalitieregering onwaarschijnlijk.

Nieuwkomer centrumrechts New Social Contract, NSC, werd de vierde grootste partij, en samen met de rechtse Boerenpartij, de BBB, zou de Vrijheidspartij kunnen overwegen een minderheidscoalitie te vormen. Omdat de BBB de grootste partij in de Senaat is, zou het toevoegen van hen aan de coalitie het in ieder geval gemakkelijker maken om wetgeving in de Senaat aan te nemen. Coalitievorming duurt in Nederland vaak lang en dat zal bij deze verkiezingen niet anders zijn.

Sinds 2012 bestaan ​​de Nederlandse regeringen uit coalities over het hele politieke spectrum. Nu bestaat de mogelijkheid dat Nederland een rechts blok als regering heeft – een formatie die de meerderheid van de kiezers kentsteun.

In coalities waarin linkse en rechtse partijen samenkwamen, moesten ze compromissen zoeken over belangrijke politieke scheidslijnen heen, zoals migratie, huisvesting en gezondheidszorg, om een ​​regering te vormen. Uiteindelijk waren dit oefeningen om consensus te bereiken en een meerderheid van de Nederlandse kiezers te vertegenwoordigen. De laatste keer dat een rechts blok de regering bekleedde, het eerste kabinet-Rutte, viel deze na twee jaar omdat de extreemrechtse PVV haar steun introk.

Als Nederland – en dat blijft in dit stadium een ​​‘als’ – Nederland als regering weer een rechts blok zal hebben, is dat slecht nieuws voor Europa en de Nederlandse betrokkenheid in het buitenland in het algemeen. Omdat de verschillen in beleidsstandpunten tussen deze vier partijen over kwesties als migratie veel kleiner zijn dan bij linkse partijen, is de kans op interne gevechten en de ineenstorting van de regering over dit specifieke onderwerp wellicht kleiner. Ook de Vrijheidspartij, NSC en BBB zijn verenigd in hun euroscepticisme.

De alliantie van de Groene Partij en de Partij van de Arbeid – die als gezamenlijke partij onder leiding van voormalig Europees commissaris Frans Timmermans ter stemming kwam – verhoogde hun gezamenlijke zetelaandeel. Als grootste oppositiepartij, samen met de liberale partij D66, zal hun rol nog belangrijker zijn.

Impact op de Nederlandse steun aan Oekraïne

Ongeacht wie daadwerkelijk de volgende Nederlandse premier wordt, een meerderheid van de zetels voor de extreemrechtse PVV is slecht nieuws voor Oekraïne. De Vrijheidspartij wil de militaire en financiële steun aan Oekraïne stopzetten. Het doet nietsteunde sancties van de EU tegen Rusland. Toetreding tot de EU – de belangrijkste veiligheidsgarantie van de EU voor Oekraïne – wordt door zowel de PVV als de NSC afgewezen.

Dit is van belang, omdat het handhaven van de steun aan Oekraïne in een crisisperiode terecht zal komen en het garanderen dat de EU hierin blijft voorzien, zal een cruciaal verkiezingsresultaat zijn. De Amerikaanse steun voor Oekraïne zou kunnen afnemen. Er bestaat de mogelijkheid van een Republikeinse terugkeer naar het Witte Huis bij de Amerikaanse verkiezingen van volgend jaar, en hun retoriek was om de steun aan Oekraïne te verminderen of te beëindigen.

Zelfs als de Democraten het presidentschap zouden behouden, laten de onderhandelingen over het laatste steunpakket voor Oekraïne en de dreiging van een shutdown van de regering zien dat dit steeds controversiëler wordt, vooral in de context van de Amerikaanse steun aan Israël destijds.

De stemmen voor de extreemrechtse PVV in Nederland zijn een teken dat extreemrechts voet aan de grond blijft krijgen in de Europese politiek, en zal de gezamenlijke positie van de EU ten opzichte van Oekraïne verder in gevaar brengen. In 2024 zijn er weer nationale verkiezingen in de EU-lidstaten, evenals de verkiezingen voor het Europees Parlement.

Vier EU-lidstaten hebben al rechtse partijen aan de macht. Het zal steeds moeilijker worden om tussen de lidstaten over steunpakketten voor Oekraïne en sancties tegen Rusland te onderhandelen en deze door het Europees Parlement te laten passeren. Het vooruitzicht op de toetreding van Oekraïne tot de EU op langere termijn kan ook in gevaar komen.

De EU heeft de VS ingehaald en is momenteel de grootste militaire en financiële ondersteuner van Oekraïne. De uitslag van de Nederlandse verkiezingen kan daar binnenkort verandering in brengen.