Was fatale steekpartij Albert Heijn door Jamel L. te voorkomen?

Afgelopen dinsdag stak de 56-jarige Jamel L. een medewerkster (36) van de Albert Heijn dood. De ophef over deze vreselijke daad is groot. Als blijkt dat L. al twee keer eerder tbs kreeg opgelegd, krijgt de ophef een andere lading. Waarom is deze levensgevaarlijke man ooit vrijgelaten? Het tbs-systeem deugt niet! Hij pleegde eerder een moord! De realiteit is een stuk gecompliceerder, maar er zijn zeker vraagtekens te plaatsen.

Geert Wilders en Gidi Markuszower van de PVV waren er als de kippen bij om de minister van Justitie ter verantwoording te roepen. Volgens Markuszower heeft het Ministerie van Justitie en Veiligheid ‘voor de zoveelste keer’ een levensgevaarlijke gek op de maatschappij ‘losgelaten’. Op sociale media spraken anderen over onschuldige slachtoffers die door ‘het falende tbs-systeem’ weer eens de dupe werden van ‘links beleid’. En dat nog wel met een man die eerder een moord pleegde.

Maar hoe zit het echt? Op basis van wat we nu weten?

Jamel L. komt in 1989 van Curaçao naar Nederland. Als hij 27 jaar oud is, wordt hij tot tien jaar celstraf veroordeeld. Niet voor een moord, zoals eerst in de Telegraaf te lezen valt en overal wordt overgenomen, maar voor een poging moord en afpersing. Hij komt op een gegeven moment in een tbs-traject terecht wegens bedreiging, maar slaat op de vlucht en k in Engeland terecht.

Het was dus geen rechter of minister die hem heeft losgelaten uit de tbs.

Psychiatrisch

In Engeland wordt hij in 2007 opgenomen in een psychiatrische inrichting, waar hij een verpleegster in elkaar slaat. Voor die daad wordt hij in 2009 veroordeeld. Hoewel de rechtbank toen van mening was dat hij nooit meer op vrije voeten zou moeten komen, zit hij zijn tijdelijke celstraf gewoon uit, waarna hij in 2013 uitgezet werd naar Nederland.

Onze naaste buren gooiden L. dus als ongewenste vreemdeling over de schutting. Iets waar Wilders en zijn kornuiten nu juist zo’n voorstander van zijn.

Kliniek

In Nederland liep L. snel tegen de lamp. Hij kreeg een psychose en bedreigde zijn broer. De man werd gedwongen opgenomen in een forensische kliniek in Amsterdam. Hoe het precies daar is gegaan, weten we niet, maar wat wel vaststaat is dat de kliniek na anderhalf jaar een ticket voor hem koopt zodat hij terug kan naar de Antillen. Opnieuw wordt L. over de schutting gegooid.

Ook daar gaat het echter mis. De man terroriseerde zijn omgeving en dat liep zelfs zo uit de hand dat hij door een ver familielid werd neergeschoten. Opvallend genoeg wist men zich geen raad met de man. Hij kreeg wederom tbs opgelegd. Een geraadpleegde psychiater schetste toen het gevaar van de man:

‘Betrokkene is een chronisch psychotische man met paranoïde wanen. Er is bij betrokkene sprake van ernstige realiteitsstoornissen. Zijn waangedachten hebben een absoluut waarheidsgehalte voor hem en zijn niet te corrigeren. Ieder ziektebesef ontbreekt. Betrokkene wordt in ernstige mate gevaarlijk geacht’

Complicerende factor is dat er helemaal geen gespecialiseerde tbs-klinieken zijn op de Antillen. Hoe zijn tbs-traject daar is verlopen, is voorlopig onbekend.

Albert Heijn

L. keerde op een gegeven moment weer terug naar Nederland, waar hij op 8 december 2022 medewerkers van de gemeente Zwijndrecht met de dood bedreigde. Op 14 april 2023 zou hij een pak melk hebben gestolen bij een Albert Heijn in Zwijndrecht. Toen hij werd betrapt bedreigde hij een medewerker. Hij werd gearresteerd en vastgezet.

Op 9 juni moest hij voorkomen bij de Meervoudige Kamer van de rechtbank in Rotterdam voor de strafbare feiten. Het Openbaar Ministerie vroeg bij die gelegenheid aan de rechtbank om hem ter observatie op te laten nemen in het Pieter Baan Centrum. De door de PVV geuite kritiek dat de Minister van Justitie hem ‘los had gelaten’, blijkt ook nu weer onjuist. Het OM zag het gevaar en wilde hem juist graag vasthouden.

Een geraadpleegde specialist van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie achtte die observatie in een rapport gedateerd 28 februari 2023 echter niet nodig in deze specifieke zaak en de rechtbank nam dat advies over.

Vrijspraak

L. werd uiteindelijk vrijgesproken van de diefstal met geweld en voor de bedreiging veroordeeld tot 107 dagen cel (een forse straf voor alleen bedreiging). Omdat hij die 107 dagen al in voorarrest had doorgebracht kwam hij weer vrij. Op Facebook uit hij dan zijn boosheid over zijn aanhouding in de supermarkt. Hij stelt dat de beveiliging racistisch is.

Nog geen twee weken later steekt hij de 36-jarige medewerkster van de Albert Heijn dood.

Het is lastig om te bepalen waarom de rechtbank in Rotterdam niet mee is gegaan in de wens van het Openbaar Ministerie om L. ter observatie op te laten nemen. In het vonnis is er weinig over terug te vinden. Het lijkt erop dat de rechtbank, naast het advies van een psycholoog, mee heeft genomen dat L. in de afgelopen vijf jaren niet is veroordeeld voor soortgelijke strafbare feiten. Er is, in relatie tot de specifieke strafzaak, wettelijk dus geen relevante documentatie om rekening mee te houden.

Vandaag liet de rechtbank verder weten dat ze niet op de hoogte waren van de veroordelingen voor ernstige geweldsdelicten in Engeland en Curacao. Opvallend genoeg staat het tbs-vonnis in Curacao gewoon online.

Inschatting

Of de rechtbank hier een verkeerde inschatting heeft gemaakt, is de vraag. Rechters hebben geen witte jas aan, maar een zwarte en zullen moeten varen op het oordeel van – in dit geval – een psycholoog. Op papier gedroeg L. zich de afgelopen vijf jaren.

De vraag is dan in hoeverre het belastende verleden een rol moet spelen en hoe proportioneel het is om iemand wekenlang ter observatie op te laten nemen voor een op zich eenvoudige bedreiging. Feitelijk werd alleen aan de rechtbank gevraagd om een oordeel te geven over relatief lichte strafbare feiten, waar de stoornissen van L. kennelijk geen rol in hebben gespeeld.

Gewelddadig

We weten nu natuurlijk inmiddels dat hij fysiek zeer gewelddadig was in de Albert Heijn. Probleem is echter dat de rechtbank in Rotterdam die kennis niet had. Met de kennis van nu zou het natuurlijk een goed idee zijn geweest om L. ter observatie op te nemen, maar dat is te makkelijk gedacht. Een rechter kan nu eenmaal niet in de toekomst kijken.

Op basis van wat we nu weten had L. natuurlijk nooit als vrij man rond moeten lopen. En er zijn wel meer prangende vragen te stellen. Wat gebeurde er nadat L. dertig jaar geleden uit zijn tbs-traject in Nederland was gevlucht bijvoorbeeld? Waarom nam Nederland de op de Antillen opgelegde tbs-maatregel niet over? Ook vandaag werd duidelijk dat toenmalig minister Sander Dekker een verzoek van de Antillen om de maatregel over te nemen weigerde.

Zeeland

Vandaag werd ook bekend dat in Zeeland meerdere keren aangifte gedaan is tegen L. wegens ernstige bedreigingen, onder meer met brandstichting. Volgens een van de slachtoffers uit Middelburg wilde het Openbaar Ministerie niet vervolgen. Onduidelijk is waarom niet, onderzoek zal uit moeten wijzen waarom hierop niet adequaat ingegrepen is. Het is een feit dat het OM door capaciteitsproblemen niet alle aangiftes op laat volgen door daadwerkelijke vervolging. Komt bij dat de politie dagelijks meldingen krijgt van bedreigingen. Maar het verleden van L. zou – mits bekend – hier toch een rode vlag moeten zijn geweest.

TBS

Hoe je het verder ook ziet, we hebben hier te maken met een man die bijna dertig jaar geleden tbs kreeg opgelegd in Nederland, in Engeland na het uitzitten van een celstraf over de grens werd gezet en in Curaçao niet terechtkon bij gespecialiseerde behandeling door het ontbreken van een tbs-kliniek. Een psychiatrische kliniek op het eiland weigerde hem omdat de veiligheid van het personeel niet gegarandeerd kon worden.

Als we nou al iets kunnen en moeten leren van deze zaak, dan is het wel dat een effectieve tbs mogelijk erger had kunnen voorkomen. In plaats van roeptoeteren dat het tbs-systeem moet worden afgeschaft, zou het een stuk effectiever zijn om het systeem te verbeteren en van de juiste middelen, ruimte en personeel te voorzien.

Levensgevaarlijke gekken zullen er helaas altijd blijven. De vraag is hoe we de samenleving het beste beschermen tegen hun daden. Het heen en weer schuiven tussen landen en het om wat voor reden dan ook ontbreken van adequate tbs-behandeling helpt in ieder geval zeker niet.