Het merk van modern, gematigd conservatisme van de Nederlandse premier Rutte is niet meer
Mark Rutte Daar waren ze, drie centristische vaders in een boot met hun Mutti Merkel. Het jaar was 2014 en de drie mannen waren Fredrik Reinfeldt, premier van Zweden; David Cameron, premier van Groot-Brittannië; en Mark Rutte, minister-president van Nederland. Zij waren de gematigde, moderne leiders van een gematigd, modern Europa. Zij waren de toekomst. Of dat dachten ze.
Binnen een paar maanden na die noodlottige boottop tien jaar geleden was gastheer Reinfeldt vertrokken, door de kiezers eruit geschopt ten gunste van een voormalige vakbondsman van links. Toen, twee jaar later, volgde Cameron zijn voorbeeld toen Groot-Brittannië niet alleen tegen zijn regering stemde, maar tegen het hele Europese systeem dat hij probeerde te verdedigen.
Hierdoor bleven alleen Merkel en Rutte over, maar nu zijn ook deze beide oude rotten verdwenen: eerst Merkel, in 2021, na 16 jaar aan de macht, en dan eindelijk Rutte, die vandaag zijn schokkende besluit aankondigde om de politiek helemaal te verlaten . Het tijdperk van het centristische dadisme is definitief voorbij.
Het had natuurlijk niet zo mogen zijn. Reinfeldt, Cameron, Rutte en Merkel werden verondersteld de leiders van een tijdperk te zijn, Europa in een nieuwe, meer liberale richting te sturen en een gevoel van energie en dynamiek te injecteren in de gezwollen economie van het continent. Ze waren die zomerdag samengekomen op de zomerretraite van de Zweedse premier om “een nieuwe economische koers voor Europa uit te zetten, gebaseerd op vrijhandel, geliberaliseerde markten, onderzoek en deregulering”, meldde de Financial Times .
En de algemene veronderstelling was dat deze agenda inderdaad de toekomst van Europa was. Zeker, niemand keek naar de enige man die zo opvallend afwezig was op die top – de Franse president François Hollande – als de vertegenwoordiger van een alternatieve Europese toekomst.
In 2013 verklaarde The Economist dat het Zweden van Reinfeldt “het volgende liberale supermodel” van het continent zou zijn . Op dat moment was hij zeven jaar premier en volgden Cameron en Rutte, beiden in 2010 gekozen, in zijn voetsporen. Alle drie volgden ze natuurlijk ook Merkel. Samen vormden de vier leiders een echte macht om rekening mee te houden, ook al waren ze het niet eens over veel kwesties (waaronder het andere grote thema van de Lake Summit – Jean-Claude Juncker’s poging om voorzitter van de Europese Commissie te worden) .
Maar snel vooruit 10 jaar en het is de moeite waard om even stil te staan bij wat er over is van dit gematigde, moderne conservatisme. In Zweden is de politiek in het decennium na die centristische top op het platteland resoluut naar rechts opgeschoven, waarbij de ooit onaantastbare Zweden-democraten nu deel uitmaken van een regeringsalliantie die aandringt op steeds strengere immigratiecontroles.
In Groot-Brittannië voelt het tijdperk van het liberale Kameroenisme nu als een verre herinnering, terwijl in Duitsland het oude tijdperk van het merkelisme een smet van duizelingwekkende zelfgenoegzaamheid met zich meedraagt, die door de oorlog in Oekraïne aan het licht is gekomen.
Na het vertrek van Merkel was Rutte de laatste overlevende van deze oude centristische top – de uitzondering die suggereerde dat er misschien niet zo veel verenigde leiders waren als we ooit aannamen. Misschien waren ze allemaal gewoon producten van hun eigen nationale omstandigheden en niets meer.
En toch, kijk wat beter en er is één duidelijke destabiliserende factor die hen allemaal verenigt: immigratie. Rutte kondigde vandaag zijn voornemen aan om de politiek te verlaten nadat hij er niet in was geslaagd de felle verdeeldheid in zijn eigen regering te overbruggen over hoe immigratie terug te dringen .
Dezelfde zorg ligt ten grondslag aan de opkomst van de anti-immigratie Zweedse Democraten, die van 5,7% van de stemmen en 20 parlementsleden in 2014, toen Reinfeldt de macht verloor, zijn gestegen tot 20,5% en 62 zetels vandaag. Ondertussen is het in Groot-Brittannië natuurlijk onmogelijk om het EU-referendum van 2016 te begrijpen zonder rekening te houden met het verzet tegen vrij verkeer in de afgelopen tien jaar.
Kijk vandaag in heel Europa en immigratie is een van de bepalende en blijvende kwesties, die bij bijna elke verkiezing en in elk land de kop opsteekt, van het Italië van Giorgia Meloni in het zuiden tot het Hongarije van Viktor Orbán in het oosten.
Verre van de vertegenwoordigers van de toekomst van Europa te zijn, zien de vier leiders die 10 jaar geleden samenkwamen op de roeivijver van Reinfeldt er nu uit als visioenen uit een mislukt verleden. Het Europa van vandaag is niet van hen, maar van iets heel onhandelbaars en scherpzinnigs, dat niet langer “vrijhandel en geliberaliseerde markten” eist, maar bescherming. Het tijdperk van de centristische vader is voorbij.