Ursula von der Leyen, als voorzitter van de Europese Commissie, is de EU het dichtst bij een echte leider. Op elke G7-top staat ze daar, schouder aan schouder met presidenten en premiers die daadwerkelijk zijn gekozen voor hun hoge positie.
Natuurlijk heeft niemand voor het presidentschap van von der Leyen gestemd. Ze was niet eens de keuze van het spitzenkanditat- systeem, de beter-dan-niets-poging van het Europees Parlement om een democratisch mandaat voor de rol te creëren. Desalniettemin kreeg ze in 2019 toch de baan – gemanoeuvreerd door Angela Merkel en Emmanuel Macron.
Vier jaar later zoekt Von der Leyen een tweede ambtstermijn, maar deze keer heeft ze Merkel niet in de buurt om het voor haar op te lossen. Zoals uitgelegd in een rapport voor Politico , wordt ze inderdaad geconfronteerd met een mogelijke uitdaging van Manfred Weber, die de Europese Volkspartij (EVP) leidt – de grootste groepering in het Europees Parlement. In 2019 was hij de keuze van de EVP voor het presidentschap – en hij zou het hebben gekregen als hij niet was vervangen door Von der Leyen. De rollen omdraaien in 2023 zou een zoete wraak zijn.
De ironie is dat Von der Leyen en Weber veel gemeen hebben. Het zijn zowel Duitse christen-democraten als massieve federalisten. Ze vertegenwoordigen echter tegengestelde tendensen binnen Europees centrumrechts. Von der Leyen is meer een centrist, terwijl Weber sterk naar rechts neigt en een recente aanval op de groene agenda van de EU leidt .
En toch komt hier veel meer bij kijken dan persoonlijke rivaliteit en ideologische spanningen.
De aanstelling van Von der Leyen als voorzitter van de Commissie was een groezelig kleinigheidje, maar het was in overeenstemming met de standaard EU-praktijk. Ondanks hun integratieve vroomheid houden de Europese nationale leiders er niet van om overschaduwd te worden door de topambtenaren van de EU.
Daarom zijn prestigieuze functies zoals het voorzitterschap van de Commissie voorbehouden aan grote vissen uit kleine landen of kleine vissen uit grote landen. Von der Leyen is een voorbeeld van het laatste — een onuitgesproken minister van Defensie in het kabinet van Merkel, maar een betrouwbare bondgenoot.
Dus als ze na één termijn wordt afgezet, zou dat een signaal zijn dat de machtsverdeling in de EU aan het verschuiven is. Sleutelspelers als Merkel hebben het podium al verlaten, terwijl het presidentschap van Macron zijn laatste fase ingaat. Verder is zowel in Duitsland als in Frankrijk populistisch rechts in opmars. Het zou daarom goed kunnen zijn voor het EU-establishment om de macht in Brussel te concentreren, wat inhoudt dat er serieuze politici moeten worden aangeworven om die uit te oefenen.
Manfred Weber is zo’n kandidaat voor het voorzitterschap van de Commissie, maar er zijn er nog meer. Zo maakt Mark Rutte, die na dertien jaar premierschap van Nederland terugtreedt , een kans.
Als Von der Leyen aanblijft, lijkt het erop dat de EU het opgeeft. Zonder dynamisch en capabel leiderschap vanuit het centrum is het moeilijk te zien waar het momentum voor verdere integratie vandaan zou komen. De bestaande orde zou aan verval worden overgelaten en het initiatief zou overgaan op de populisten.
Aan de andere kant zou een tweede termijn ons naar 2027 brengen, wanneer Emmanuel Macron op zoek gaat naar een nieuwe baan. Vertrouw erop dat hij het lange spel speelt.
[…] De Europese Commissie werpt zich te vaak op als politiek Kremlin. Ze houdt informatie achter voor wie haar moet controleren: het Europees Parlement. Ze neemt beslissingen die niet doorgesproken zijn. Commissievoorzitster Ursula Von der Leyen blijkt gangmaakster van die onnodige en onwettige geheimhouding. […]