Poetins gelijkenis met Stalin kan de toekomst van Rusland helpen voorspellen.
Het Rusland van Vladimir Poetin is al geruime tijd repressiever en autoritairder geworden. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne heeft het Russische veiligheidsapparaat echter brutaal opgetreden tegen elk teken van afwijkende meningen.
Gevangenisstraffen voor politici van de oppositie, die wel twintig jaar kunnen bedragen, overtreffen qua ernst en lengte aanzienlijk alles wat ooit is gezien tijdens de Sovjet-onderdrukking van dissidenten in de jaren zeventig. Ze worden zelfs vergeleken met de zuiveringen van Stalin.
Op weg naar de zuiveringen van Stalin?
Uiteraard staat de repressie in het huidige Rusland nog steeds ver af van de Grote Terreur van Stalin, toen miljoenen mensen werden uitgehongerd, geëxecuteerd of naar de Goelag gestuurd.
Niettemin zijn er veel echte overeenkomsten tussen de twee Russische heersers. Omdat de historische boog van Rusland wordt gevormd door patronen die de neiging hebben zich keer op keer te herhalen, kunnen lessen uit Stalins leven de sleutel vormen voor de manier waarop Poetins Rusland zich in de toekomst zal ontwikkelen.
Laten we beginnen met de persoonlijkheden
Zowel Stalin als Poetin zijn allebei klein van stuk. Als kinderen waren ze fysiek niet indrukwekkend en werden ze vaak in elkaar geslagen in de gemene straten van Stalins Gori en Poetins Leningrad.
Beiden ontwikkelden zich tot zeer geheimzinnige en manipulatieve mannen. Stalin vergat nooit een enkele belediging of minachting. Om wraak te nemen eiste hij zelfs een moorddadige wraak, niet alleen op de overtreders, maar ook op hun families.
Ook Poetin koestert wrok. Net als Stalin is hij geduldig genoeg om te wachten tot het gerecht van wraak koud wordt geserveerd – getuige de uittocht van Prigozhin.
Het is alsof zowel Stalin als Poetin het advies van Don Corleone aan zijn zoon Michael opvolgden – om alle familiezaken altijd persoonlijk op te vatten.
Geen extraverte mensen
Stalin was ingetogen en deed zich voor als sober en bescheiden, en Poetin projecteert een soortgelijk beeld.
Dit maakt hem heel anders dan zijn onstuimige, extraverte voorgangers – mannen als Nikita Chroesjtsjov, Leonid Brezjnev en Boris Jeltsin.
Van totale onbekendheid tot onbetwiste heersers
Vergelijk vervolgens hun politieke carrières. Zowel Stalin als Poetin brachten de eerste helft van hun leven door in totale onbekendheid.
In werkelijkheid hadden beiden duistere criminele banden: Stalin met bendes in de Kaukasus en Poetin, na een onopvallende carrière bij de KGB, met de onderwereld van Sint-Petersburg.
Hoe het ook zij, niets in hun achtergrond deed vermoeden dat zij op vijftigjarige leeftijd een onbetwiste heerser zouden worden over het grootste land ter wereld.
Beiden hadden hun spectaculaire opkomst te danken aan grote turbulente gebeurtenissen die hun land troffen – de bolsjewistische revolutie in het geval van Stalin en de ineenstorting van de Sovjet-Unie in dat van Poetin.
Uit de schaduw komen na grote gebeurtenissen
Geen van beide mannen was een belangrijke speler in deze gebeurtenissen, en beiden kwamen voort uit de schaduw van eerdere leiders – Lenin en Jeltsin.
Nadat ze hen waren opgevolgd, namen Stalin en Poetin de tijd om hun persoonlijke macht te versterken en zichzelf op te werpen als leiders voor het leven.
Toen het Russische rijk in 1917 verdween, verloor het een aantal van zijn afhankelijkheden. Hetzelfde gebeurde toen het Sovjetrijk in 1991 instortte. Stalin bezette uiteindelijk de drie Baltische staten opnieuw en probeerde ook de onafhankelijkheid van Finland ongedaan te maken, waarmee de Winteroorlog van 1939-40 begon.
Vertrouwend op waardeloze generaals
Poetin heeft het vaak over het ongedaan maken van Sovjetverliezen en lijkt Stalins mislukte invasie van Finland als model te hebben genomen bij zijn aanval op Oekraïne.
In beide gevallen waren hun voorbereidingen ontoereikend, waren hun generaals incompetent en waren de verliezen enorm.
Finland bleek een te harde noot om te kraken en Oekraïne blijft zich met succes verzetten. Het brengt de ene nederlaag na de andere toe aan de ogenschijnlijk superieure Russische strijdkrachten.
70 jaar oud als waterscheiding
Voor Stalin was het bereiken van de zeventigjarige leeftijd in december 1948 een soort keerpunt – en zo lijkt het ook voor Poetin, die in oktober 2022 zeventig werd.
In het jaar 1948 begon een nieuwe golf van binnenlandse repressie, die achttien maanden later werd gevolgd door de Koreaanse oorlog – het eerste gewapende conflict uit het tijdperk van de Koude Oorlog. Historisch bewijs suggereert dat Stalin dit beschouwde als het begin van zijn laatste confrontatie met het Westen.
Poetin begon op zijn zeventigste jaar de eerste hete oorlog in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Ook hij ziet het als een ultieme confrontatie met het Westen. De propaganda van Poetin blijft herhalen dat Rusland in oorlog is met de hele NAVO en dat het de universele moraal verdedigt.
Zal Poetin de antisemitische campagne van Stalin nabootsen?
In zijn zeventigste jaar ontketende Stalin ook een akelige antisemitische campagne. Het werd ingehuldigd met de arrestatie en executie van schrijvers en dichters die in het Jiddisch schreven en culmineerde in de beruchte ‘Doctors Case’. Een aantal vooraanstaande artsen (voornamelijk van joodse afkomst) werden beschuldigd van samenzwering om Sovjetleiders te vermoorden.
Het Rusland van Poetin heeft zich nog niet tegen de Joden gekeerd. De golf van Russisch nationalisme en ronduit racisme die door de oorlog wordt aangewakkerd, is gericht tegen de Oekraïners – althans voorlopig.
Maar dergelijk nationalisme zal vroeg of laat Joodse doelwitten vinden – zoals gewoonlijk. Sommige van de meest fervente aanhangers van Poetins oorlog zijn zelfs antisemitisch, en zij uiten openlijk hun afschuw over het grote aantal Joden rond Poetin.
Opvolging iemand?
Opvolging is altijd een netelige kwestie in autoritaire regimes. De strijd om Stalin op te volgen begon eveneens rond zijn zeventigste verjaardag.
Vroege favorieten waren jongere partij-apparatchiks die banden hadden met Leningrad-partijbaas Andrei Zhdanov. Zhdanov stierf echter in 1948 en zijn volgelingen verloren de strijd van een andere factie. Ze werden gearresteerd, beschuldigd van hoogverraad en geëxecuteerd.
Toen, begin jaren vijftig, begon Stalin een andere groep jonge partijfunctionarissen op te leiden die zijn oude Politburo moesten vervangen.
Maar toen, in maart 1953, stierf Stalin plotseling. Hoewel de beschuldigingen dat hij vergiftigd was nog steeds onbewezen zijn, is het een feit dat de leden van zijn oude Politburo hem, toen ze ontdekten dat hij een beroerte had gehad, eenvoudigweg achterlieten om te sterven.
De opvolgingsstrijd rond Poetin
Poetin lijkt robuust, maar de opvolgingsstrijd om hem heen lijkt begonnen. Van de twee bekende belangrijkste kanshebbers stierf Wagner-oprichter Evgeny Prigozhin in augustus bij een vliegtuigongeluk en de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov zou bijna dood zijn – mogelijk vergiftigd.
Deze twee gebeurtenissen zijn mogelijk niet met elkaar verbonden. Het feit dat deze twee mannen de enige twee mannen in Rusland zijn die hun eigen privélegers hadden, mag echter aan niemands aandacht ontsnappen.
Privélegers vormen om de mantel van Poetin op te eisen?
Ondertussen vormen andere belangrijke figuren uit Poetins entourage – waaronder Igor Sechin van Rosneft en Alexei Miller van Gazprom, de hoofden van grote staatsbedrijven, haastig hun eigen privélegers.
Of Prigozjin en Kadyrov daadwerkelijk het slachtoffer waren van een beginnend gevecht om de opvolging, één ding is zeker: als dat gevecht werkelijk plaatsvindt, zal het lang en bloedig zijn.