Er wordt veel onzin geuit door een schare spontane “Russische experts” in het licht van de Prigozhin-spray, een muiterij (niemand weet precies hoe hij het moet noemen), doodgeboren in de Russische Federatie. Het viel allemaal op de theatrale sponsor, promotor en opruier Yevgeny Prigozhin, een veroordeelde die door de gelederen van de overleden Sovjetstaat klom om fortuin en veiligheid te vinden via catering, wapens en de steun van Vladimir Poetin.
In dienst van het Kremlin bewees Prigozhin zijn moed. Hij deed zijn uiterste best om protestbewegingen te neutraliseren. Hij richtte de Internet Research Agency op, een team met honderden werknemers dat zich toelegt op trollen voor het regime. Dergelijke inspanningen zijn apoplectisch verguisd (en verguisd) als essentieel voor het winnen van Donald Trump als president van de VS in 2016.
Zijn Wagner-huursoldaat, gecreëerd in de zomer van 2014 als reactie op het conflict in Oekraïne, heeft het zeker druk gehad en heeft bloedige voetafdrukken achtergelaten in de Levant, een aantal Afrikaanse staten en Oekraïne zelf. Gaandeweg kwamen er voordelen voor de levering van dergelijke diensten, waaronder concessies voor natuurlijke hulpbronnen.
Maar vorige week is er iets gebeurd. Plots leek de sterke man van de huursoldaten die naast het Russische leger in Oekraïne militaire taken hadden vervuld, zijn kalmte te verliezen. Er waren beschuldigingen dat zijn mannen waren beschoten door Russische troepen, een punt dat werd benadrukt door zijn gevangenneming van de commandant van de 72nd Motorized Rifle Brigade, luitenant-kolonel Roman Venevitin. Waarschijnlijk meer ter zake, hij had enkele dagen eerder ontdekt dat het Russische ministerie van Defensie zijn troepen graag in toom wilde houden door ze onder contractuele verplichtingen te plaatsen. Zijn autonome vleugels zouden worden geknipt.
De zekering ging naar behoren. Prigozhin was woedend op Telegram en sprak zijn wens uit om een aantal functionarissen, met name de minister van Defensie, Sergei Shoigu, en chef van de generale staf Valery Gerasimov, te laten vertrekken. Er werd een ‘mars voor gerechtigheid’ georganiseerd, een die helemaal naar Moskou dreigde te gaan.
President Vladimir Poetin woedend in zijn televisietoespraak op 24 juni en beweerde dat “buitensporige ambitie en persoonlijke belangen [hadden] geleid tot verraad, tot verraad aan het moederland en de mensen en de zaak”. Binnen enkele uren kwam de Wit-Russische president Alexander Loekasjenko, wiens diplomatieke vaardigheden versleten zijn, tussenbeide als bemiddelaar, waarna werd besloten dat de Wagner-troepen zich zouden terugtrekken om “Russisch bloed vergieten” te voorkomen.
Dit alles leverde heerlijk speculatief manna op voor het perskorps en commentaar buiten Rusland. De natuur en de media verafschuwen het vacuüm; de vulling die volgt is vaak niet smakelijk. Er was veel ademloze, opgewonden pontificering over het einde van Poetin, ondanks het overduidelijke feit dat deze opstand in zijn sporen was mislukt. John Lyons van de Australian Broadcasting Corporation stond in vuur en vlam van verbazing. Waar, vroeg hij zich af, was de Russische president? Waarom gingen de Wagner-soldaten “van Oekraïne naar Rostov, namen de controle over het oorlogshoofdkwartier van Oekraïne over en verhuisden vervolgens zonder een spoor van weerstand naar Voronezh”?
John Lough van Chatham House in Londen beweerde dat Poetin “zijn eerdere vermogen om arbiter te zijn tussen machtige rivaliserende groepen had verloren”. Zijn ‘publieke imago in Rusland als de almachtige tsaar’ was in twijfel getrokken. Idem de opvattingen van Peter Rutland van de Wesleyan University, die onvermurwbaar benadrukte dat Poetin onmachtig was om “niet in staat te zijn iets te doen om Prigozhins malafide militaire eenheid te stoppen toen deze Rostov aan de Don in beslag nam”, om vervolgens, zonder uit te leggen waarom, te schrijven over onkarakteristiek gedrag van beide mannen om “terug te stappen van de rand van een burgeroorlog”.
Toen kwam het hyperventilerende gebabbel over kernwapens (te veel van de Crimson Tide-kriebels daar), het zielige gejammer dat degenen vergezelt die wanhopig beide kolommen willen vullen. Dezelfde mate van bezorgdheid over zulke wankele nucleaire machten als Pakistan is nergens te bekennen, ondanks aanhoudende crises en het vooruitzicht van politieke implosie.
Commentatoren zwijmelden van opwinding: het Kremlin had het complot verloren; de poging tot staatsgreep, als het al zo genoemd mocht worden, had wonderen gedaan om de sterke man van streek te maken. Diezelfde commentatoren konden niet helemaal verklaren dat Prigozhin binnen de kortste keren naar Wit-Rusland leek te zijn verbannen, waar hij waarschijnlijk gezelschap zal houden van een man met een relatief verminderd intellect: premier Loekasjenko zelf. Ondanks al zijn ambities heeft Prigozhin de neus van een gangster voor koopjes, arm of niet.
Zoals Kremlin-woordvoerder Dmitry Peskov het uitdrukte , zou de oorspronkelijke strafzaak tegen Prigozhin wegens militaire muiterij door het Kremlin worden ingetrokken, terwijl eventuele Wagner-strijders die hadden deelgenomen aan de “mars voor gerechtigheid” geen strafmaatregelen zouden krijgen. Degenen die niet hadden deelgenomen, zouden naar behoren worden opgenomen in de Russische defensiearchitectuur door contracten te ondertekenen met het ministerie van Defensie.
Het beeld dat nu verschijnt – veel van dit onderwerp is opnieuw tekenen, opnieuw schetsen en herkwalificeren – is dat de dingen niet helemaal waren zoals ze leken. In de veronderstelling dat hij een groothoofdige Wallerstein was met invloed op het regime, had Prigozhin schijnbaar een plan van aanpak opgesteld dat alle zaden van mislukking had. De Britse The Telegraph meldde dat “de huursoldaten slechts 8.000 strijders hadden in plaats van de 25.000 die beweerden en waarschijnlijk een nederlaag zouden lijden bij elke poging om de Russische hoofdstad in te nemen.”
Een andere lezing is hier ook mogelijk, maar zal te zijner tijd geverifieerd moeten worden. Poetin had verwacht dat deze contingent loyale bende huurlingen altijd zou kunnen omslaan als ze de kans kregen. Rusland wordt overspoeld met zulke wispelturige kapers en fortuinlijke soldaten. Waar dat fortuin draait, zullen eisen worden gesteld.
Uiteindelijk is in het Rusland van Poetin het politieke nooit te scheiden van het persoonlijke. Ramzan Kadyrov uit Tsjetsjenië suggereert dat deze hele zaak kan worden toegeschreven aan geschillen over familiebedrijven. “Een reeks mislukte zakelijke deals zorgde voor een aanhoudende wrok bij de zakenman, die zijn hoogtepunt bereikte toen de autoriteiten van Sint-Petersburg [Prigozhin’s] dochter geen begeerde stuk grond gaven.” Het grote plaatje, van een afstand bekeken, kan inderdaad heel klein zijn.