Israël – Afgaande op berichten en gesprekken in de buitenlandse media lijkt het vertrek van Benjamin Netanyahu onafwendbaar, maar hij zal niet zonder slag of stoot de handdoek in de ring gooien.
Israël Honderd jaar na de Arabische Opstand (1916-1918) tegen de heersende Ottomaanse Turken, te midden van de dreigende nederlaag van Duitsland en de Drievoudige Alliantie in de Eerste Wereldoorlog, is er opnieuw een gewapende opstand van de Arabieren uitgebroken – deze keer tegen de Israëlische bezetting, in de achtergrond van de dreigende nederlaag van de Verenigde Staten en de NAVO in de oorlog in Oekraïne – wat een spannend schouwspel oplevert van een geschiedenis die zich onverkort herhaalt.
Het Ottomaanse Rijk viel uiteen als gevolg van de Arabische Opstand. Ook Israël zal zijn bezette gebieden moeten verlaten en ruimte moeten maken voor een staat Palestina, wat uiteraard een verpletterende nederlaag voor de VS zal zijn en het einde zal markeren van zijn mondiale dominantie, wat doet denken aan de Slag om Cambrai in Noord-Frankrijk (1918) waar Duitsers – omsingeld, uitgeput en met een desintegrerend moreel te midden van een verslechterende binnenlandse situatie – geconfronteerd werden met de zekerheid dat de oorlog verloren was, en zich overgaven.
Na een bijeenkomst van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties – achter gesloten deuren – over de huidige escalatie in het Midden-Oosten waarschuwde de Russische permanente vertegenwoordiger bij de VN Vasily Nebenzya: “De regio staat aan de vooravond van een grootschalige oorlog en een ongekende humanitaire catastrofe.”
Zeker, de geopolitieke dimensies van de dreigende oorlog komen ook naar boven. Nebenzya voegde hieraan toe: “Laat me duidelijk zijn: de verantwoordelijkheid voor de dreigende oorlog in het Midden-Oosten ligt voor een groot deel bij de Verenigde Staten. Het is Washington dat roekeloos en egoïstisch het werk van het Midden-Oostenkwartet van internationale bemiddelaars blokkeerde in een poging het vredesproces te monopoliseren en het te beperken tot het opleggen van een economische vrede met Israël aan de Palestijnen en andere Arabische landen zonder de Palestijnse kwestie op te lossen.”
Rusland presenteerde bij de Veiligheidsraad een ontwerpresolutie waarin werd opgeroepen tot een onmiddellijk en langdurig staakt-het-vuren dat alle partijen zouden respecteren; een onmiddellijke vrijlating van gijzelaars; en “de onbelemmerde verstrekking en distributie van humanitaire hulp, inclusief voedsel, brandstof en medische behandeling, en het scheppen van voorwaarden voor de veilige evacuatie van burgers in nood.”
Maar het Russische initiatief zal geen succes hebben. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu kondigde in een televisietoespraak aan: “Wij reageren met grote kracht op onze vijanden, met ongekende kracht. Ik wil erop wijzen dat dit nog maar het begin is. Onze vijanden zijn net begonnen te boeten. Ik zal niet in detail treden over wat er daarna zal gebeuren, maar ik kan wel zeggen dat dit nog maar het begin is.” Het is denkbaar dat Moskou daardoor andere opties gaat verkennen. Een BRICS-initiatief is één mogelijkheid. Brazilië en China zijn in overleg. En dus inderdaad China en Saoedi-Arabië. President Poetin heeft naar verluidt waarschijnlijk een ontmoeting met Xi Jinping in Peking.
Het werkelijk intrigerende is dat er overvloedige inlichtingenrapporten voor Israël beschikbaar waren over de grote mogelijkheid van een operatie van Hamas afgelopen zaterdag. Egypte heeft bevestigd dat het inlichtingen aan Israël heeft doorgegeven. CNN heeft sindsdien gemeld dat ook Amerikaanse inlichtingendiensten kort voor de Hamas-aanval van 7 oktober waarschuwden voor een mogelijke escalatie van het Israëlisch-Palestijnse conflict.
De volgende fragmenten uit het CNN-verslag zijn op zijn minst verbluffend: “Eén (Amerikaanse) update van 28 september waarschuwde, gebaseerd op meerdere inlichtingenstromen, dat… Hamas op het punt stond de raketaanvallen over de grens te escaleren. Een telegram van de CIA van 5 oktober waarschuwde in het algemeen voor de toenemende mogelijkheid van geweld door Hamas. Vervolgens verspreidden Amerikaanse functionarissen op 6 oktober, de dag vóór de aanval, rapporten uit Israël waarin melding werd gemaakt van ongebruikelijke activiteiten van Hamas – aanwijzingen die nu duidelijk zijn: een aanval was op handen.” (Nadruk toegevoegd.)
Het uitblijven van een grondoorlog doet vermoeden dat er achter de schermen het een en ander gebeurt. De stortvloed aan gebeurtenissen van de afgelopen week kan daar op wijzen. Om te beginnen was daar een telefoontje van de Iraanse president Sayyid Ebrahim Raisi afgelopen woensdag naar de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman om een gemeenschappelijke strategie te bespreken voor de situatie na de verwoestende aanval door het Islamitische Verzetsbeweging Hamas tegen Israël op 7 oktober.
Eerder op dinsdag had de Iraanse Opperste Leider, Ayatollah Ali Khamenei, in een krachtige verklaring benadrukt dat “vanuit militair en inlichtingenaspecten gezien deze nederlaag (door Hamas) onherstelbaar is. Het is een verwoestende aardbeving. Het is onwaarschijnlijk dat het (Israëlische) zichzelf toe-eigenende regime in staat zal zijn de hulp van het Westen te gebruiken om de diepe impact die dit incident op zijn heersende structuren heeft achtergelaten, te herstellen.” (Zie ons artikel: “Iran waarschuwt Israël voor een apocalyptische oorlog“.)
Een hoge Iraanse functionaris vertelde Reuters dat Raisi’s oproep aan de kroonprins tot doel had ‘Palestina te steunen en de verspreiding van oorlog in de regio te voorkomen. Het telefoontje was goed en veelbelovend.” Nadat hij een brede verstandhouding met Saoedi-Arabië had opgebouwd, voerde de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Hossein Amir-Abdollahian een gesprek met zijn tegenhanger in de Emiraten, sjeik Abdullah bin Zayed, waarin hij de islamitische en Arabische landen opriep hun steun aan het Palestijnse volk uit te breiden, waarbij hij de urgentie benadrukte van de situatie.
Donderdag begon Amir-Abdollahian tot en met zaterdag aan een regionale tour naar Irak, Libanon, Syrië en Qatar om te coördineren met de verschillende verzetsgroepen. Hij ontmoette met name Hezbollah-leider Hassan Nasrallah in Beiroet en Hamas-leider Ismail Haniyeh in Doha. Amir-Abdollahian vertelde de media dat, tenzij Israël zijn barbaarse luchtaanvallen op Gaza stopzet, een escalatie door het Verzet onvermijdelijk is en Israël een “enorme aardbeving” zou kunnen ondergaan, aangezien Hezbollah bereid is in te grijpen.
Axios meldde zaterdag onder verwijzing naar twee diplomatieke bronnen dat Teheran via de VN een krachtige boodschap aan Tel Aviv heeft afgeleverd dat het zal moeten ingrijpen als de Israëlische agressie tegen Gaza aanhoudt. Simpel gezegd: Teheran zal zich niet laten afschrikken door de inzet van twee Amerikaanse vliegdekschepen en verschillende oorlogsschepen en straaljagers voor de kust van Israël. Zondag erkende de nationale veiligheidsadviseur van het Witte Huis, Jake Sullivan, dat de VS niet konden uitsluiten dat Iran zou ingrijpen in het conflict.
In de tussentijd, terwijl Iran op het militaire front coördineerde met de verzetsgroepen, schakelden China en Saoedi-Arabië over op het diplomatieke spoor. Donderdag, zelfs toen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken op weg was naar de Arabische hoofdsteden na gesprekken in Tel Aviv, op zoek naar hulp om de gijzelaars vrij te krijgen door Hamas, nam China’s speciale gezant voor het Midden-Oosten, Zhai Jun, contact op met de vice-minister van Politieke Zaken van het Saoedische ministerie van Buitenlandse Zaken Saud M.
Al-Sati over de situatie tussen Palestina en Israël, met de nadruk op de Palestijnse kwestie en de humanitaire crisis die zich in Gaza ontvouwt, in het bijzonder. Het contrast kan niet scherper zijn.
Op dezelfde dag vond er een buitengewone gebeurtenis plaats op het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken toen de Arabische gezanten in Peking een groepsbijeenkomst wilden regelen met speciaal gezant Zhai om hun collectieve standpunt te onderstrepen dat er een “zeer ernstige” humanitaire crisis is ontstaan na de aanval van Israël op Gaza en Israël. “De internationale gemeenschap heeft de verantwoordelijkheid om onmiddellijk actie te ondernemen om de spanning te verminderen, de hervatting van vredesgesprekken te bevorderen en de wettige nationale rechten van het Palestijnse volk te beschermen.”
De Arabische ambassadeurs bedankten China “voor het handhaven van een rechtvaardig standpunt over de Palestijnse kwestie … en spraken de hoop uit dat China een positieve en constructieve rol zal blijven spelen.” Zhai gaf uiting aan zijn volledige begrip dat de “topprioriteit is om kalm te blijven en terughoudendheid te betrachten, burgers te beschermen en de noodzakelijke voorwaarden te scheppen voor het verlichten van de humanitaire crisis.”
Na deze buitengewone bijeenkomst plaatste het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken om middernacht op zijn website een krachtige verklaring van het lid van het Politiek Bureau van het Centraal Comité van de CPC en minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi, getiteld “China staat aan de kant van vrede en menselijk geweten over de kwestie van Palestina”. Dit was naar verluidt aanleiding voor een telefoontje van de Saoedische minister van Buitenlandse Zaken Prins Faisal bin Farhan naar Wang Yi.
Interessant genoeg belde Blinken ook Wang Yi vanuit Riyad op 14 oktober, waar hij, volgens een verklaring van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, “de Amerikaanse steun herhaalde voor het recht van Israël om zichzelf te verdedigen en opriep tot een onmiddellijke stopzetting van de aanvallen van Hamas en de vrijlating van alle gijzelaars” en benadrukte het belang van “het ontmoedigen van andere partijen (lees Iran en Hezbollah) om deel te nemen aan het conflict.”
Kort en bondig gezegd: bij al deze uitwisselingen waarbij Saoedi-Arabië betrokken was – vooral tijdens de ontmoetingen van Blinken in Riyad met het Saudische parlement en kroonprins Mohammed bin Salman, terwijl de VS zich concentreerden op de gijzelingskwestie, richtte de Saoedische kant in plaats daarvan de aandacht op de humanitaire crisis in Gaza. De verklaringen van het ministerie van Buitenlandse Zaken (hier en hier) brengen de uiteenlopende prioriteiten van de twee partijen naar voren.
Het volstaat te zeggen dat een gecoördineerde Saoedisch-Iraanse strategie, gesteund door China, druk uitoefent op Israël om in te stemmen met een staakt-het-vuren en te de-escaleren. De steun van de VN isoleert Israël verder. De gedachtengang van Netanyahu lijkt moeilijk te doorgronden. Het is heel goed mogelijk dat deze 800 kilo wegende gorilla in de Israëlische politieke jungle heeft berekend dat een Holocaust geen slecht idee zou kunnen zijn als deze hem zou helpen de existentiële crisis in zijn politieke carrière te overleven – de juridische aanklachten en de mogelijkheid van een gevangenisstraf in combinatie met een moeizame relatie met de regering-Biden. Dat zou inhouden dat hij precies wist wat er stond te gebeuren….
Vreemd genoeg leidt de opkomende geopolitieke situatie tot een convergentie van de belangen tussen Netanyahu en Biden. Biden wordt ook geconfronteerd met een existentiële uitdaging als gevolg van de onvermijdelijke nederlaag van de NAVO in de oorlog in Oekraïne, en er is geen betere manier om de gevolgen die zijn positie bij de verkiezingen van 2024 schaden te beperken dan door zich los te koppelen van de oorlog in Oekraïne en weg te vluchten naar een verdediging van de veiligheid van Israël, die de machtige Joodse lobby en beroep op de publieke opinie zal verbeteren.
De grote vraag blijft: heeft Netanyahu ons voor de gek gehouden door islamofobie en terrorisme te vermengen tot een bedwelmende cocktail die verleidelijk is in zijn aantrekkingskracht in deze buitengewone tijden in de wereldpolitiek? Een bromance met Netanyahu zal nooit een happy end krijgen. Trump onthulde hoe Netanyahu op het laatst afstapte van het gezamenlijke Amerikaans-Israëlische complot om de charismatische Iraanse generaal Qassem Soleimani te vermoorden – en dat hij vervolgens later naar binnen stormde om de eer daarvoor op te eisen.
Het vertrek van Benjamin Netanyahu lijkt onafwendbaar, maar hij zal niet zonder slag of stoot de handdoek in de ring gooien. De banden tussen de VS en Israël kunnen onder druk komen te staan. President Biden zit zoals gezegd zelf in de problemen en grijpt terug op de hachelijke situatie van Jimmy Carter over de gijzelaarscrisis in Iran in 1980, die een einde maakte aan zijn bod op een tweede termijn als president. Biden krabbelt al terug.
Maar hoe nu verder? Het is duidelijk dat hoe langer de Israëlische aanval op Gaza voortduurt, de internationale veroordeling en de eis om een humanitaire corridor toe te staan alleen maar zal intensiveren. Niet alleen zullen landen als grootmacht India, die hun “solidariteit” met Israël betuigden, hun gezicht verliezen in het Golbale Zuiden, zelfs de Europese “bondgenoten” van Washington zullen het zwaar te verduren krijgen. Het valt nog te bezien of een invasie van Gaza door Israël überhaupt realistisch is.
In de toekomst zal de Arabisch-Iranese-Chinese as het lot van Gaza in de VN-Veiligheidsraad ter sprake brengen, tenzij Israël zich terugtrekt. Rusland heeft zoals eerder gezegd een ontwerpresolutie voorgesteld en dringt aan op een stemming. Als de VS een veto uitspreken over de resolutie, kan de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties tussenbeide komen om deze aan te nemen.
Ondertussen verliest het Amerikaanse project om de Abraham-akkoorden nieuw leven in te blazen grip en wordt het complot om de door China bemiddelde Saoedi-Iraanse toenadering te ondermijnen met een plotselinge dood bedreigd.
Wat de machtsdynamiek in West-Azië betreft, kunnen deze trends alleen maar in het voordeel van Rusland en China werken, vooral als de BRICS op een gegeven moment een leidende rol op zich zouden nemen bij het navigeren door een vredesproces in het Midden-Oosten dat niet langer het monopolie is van de ONS. Dit is terugverdientijd voor Rusland.
Het tijdperk van de petrodollar loopt ten einde – en daarmee ook de mondiale hegemonie van de VS. De opkomende trends dragen daarom in grote mate bij aan de versterking van de multipolariteit in de wereldorde.