De Europese verkiezingen komen eraan – en politici zingen opnieuw de lof van de EU als waarborg voor vrede, vrijheid en welvaart in Europa. Maar dat is een illusie; de historische waarheid is anders. De EU-mythe is in de eerste plaats bedoeld om de kritiek op het politieke Brusselse machtsproject te verdedigen.
Europa: Kunt u zich uw eerste keuze nog herinneren? Ik kan het me nog heel goed herinneren: het is nog niet zo lang geleden. Het was 2019, het waren de Europese verkiezingen – en politici vertelden de kiezers dat zij inspraak zouden hebben in de verkiezingen voor het Europees Parlement. Op 18-jarige leeftijd was ik al gedesillusioneerd genoeg om op de hoogte te zijn van het aanzienlijke democratische tekort van de EU.
Maar toen werd er gezegd: eindelijk meer participatie voor de Europeanen! Met de verkiezing van topkandidaten zouden we allemaal voor het eerst een besluit moeten kunnen nemen over de voorzitter van de Commissie. Bij mijn eerste verkiezing heb ik volgens mijn overtuigingen gestemd, was blij en ging een beetje trots naar huis. Ik had mijn burgerplicht gedaan, dacht ik.
Ik zal nooit vergeten wat er daarna als les gebeurde: in een eindeloos heen en weer kon Europees Brussel het niet eens worden over een voorzitter van de Commissie. Manfred Weber, de belangrijkste kandidaat van de Europese Conservatieven, kreeg de meeste stemmen – maar sommige politici wilden hem niet steunen. Andere topkandidaten, zoals Frans Timmermans van de sociaal-democraten, slaagden er sowieso niet in een machtsbasis op te bouwen.
Uiteindelijk was het een achterkamertjesovereenkomst tussen Angela Merkel en Emmanuel Macron die de positiekwestie ophelderde. Ursula von der Leyen werd voorzitter van de Commissie. Niemand stemde op haar, ze stond niet eens op het stembiljet. Voor veel Europeanen was ze volkomen onbekend, maar wij Duitsers kenden haar als onze slechtste minister van Defensie. Niemand wilde dat zij voorzitter van de Commissie zou worden, de machtigste vrouw in de EU. Wij hebben ze toch gekregen.
EU: Geënsceneerde democratie en koude machtspolitiek
Destijds had ik niet verwacht dat de hele democratische orkestratie rond de EU-verkiezingen zo snel en duidelijk zou worden afgebroken. Maar dat is Brussel, waar de achterkamer beslist. Hoe dan ook, het krijgen van zo’n helder beeld van deze koude, afstandelijke machtspolitiek heeft mij veel geleerd. Sindsdien is er niets veranderd – maar zelfs vóór de Europese verkiezingen van dit jaar worden de zaken opnieuw geïdealiseerd en geromantiseerd als het om de EU gaat.
Als de EU een land zou zijn en zich bij de Europese Unie zou willen aansluiten, zou zij dat niet kunnen doen, omdat haar politieke structuur te ondemocratisch is. En het staat in schril contrast met alle uitspraken over de EU Europa als een “toevluchtsoord van de democratie”, als een betrouwbare fakkeldrager van democratie en vrijheid. Hoe het ook zij, de EU is omringd door zelfgecreëerde mythen die bedoeld zijn om het zicht op de werkelijke koude, bureaucratische machtsstructuur van Brussel te vertroebelen.
De EU wordt algemeen gezien als een pijler van vrede, vrijheid en welvaart in Europa. Als een project van internationaal begrip en onderwijs in de naoorlogse periode. Dat is ook het project van de Europese eenwording – maar het is geenszins identiek aan de Europese Commissie.
De historische waarheid is ook: het waren de Verenigde Staten die de vrede en vrijheid op ons continent veiligstelden en garandeerden. Ze drongen aan op Europese eenwording – het is absurd om de EU geïsoleerd te zien als een centrum van vrijheid en vrede, dat zelfs tegenover een mogelijk door Trump geregeerd Amerika zou moeten worden geplaatst.
Zondagstoespraken over Europa als groot vredesproject zijn daarom grotendeels ideologische performancekunst – het vredesproject is de westerse alliantie van democratieën, waarvan de ‘Europese eenwording’ slechts één facet is. En gelooft iemand werkelijk dat de Duitser weer in een Elzasser loopgraaf zou belanden of zijn Poolse buren aan de overkant van de Wisla opnieuw zou beschieten als de Brusselse bureaucratie verdwenen zou zijn? Hebben de Britten Dresden opnieuw gebombardeerd of de Spaanse Armada sinds de Brexit tot zinken gebracht? Natuurlijk niet.
Het geloof in een superstaatproject dat in Brussel tot stand is gebracht, is geenszins de basis voor vrede in Europa. Integendeel, het waren de meest overtuigde patriotten die de basis legden voor de Europese verzoening.
Over de grote Fransman Charles de Gaulle kan veel worden gezegd, maar niet dat hij zijn Frankrijk liever had willen oplossen in een ondemocratisch, supernationaal EU-complex. Zijn handdruk met Konrad Adenauer is symbolisch: op deze foto staan de regeringsleiders van twee democratische naties die klaar zijn voor een nieuwe vriendschap. Daar ligt de kern van een positief, gemeenschappelijk Europees idee – in partnerschap, niet in een superstaat.
Het is niet de waanzin van de regelgeving, maar de vrije handel die voor welvaart zorgt
Het idee dat de vrede in Europa alleen kan worden veiliggesteld via de Europese Commissie is volkomen absurd en een mystieke verheerlijking van de EU. Bovenal heeft al dit gepraat lange tijd gediend om de EU te legitimeren, als een moordend argument tegen elke fundamentele kritiek. Maar serieus, de EU heeft niet veel gedaan voor de vrede: ze was zelfs niet in staat genocide op de Balkan, voor haar eigen deur, te voorkomen.
Uiteindelijk was het opnieuw de NAVO onder Amerikaans leiderschap die moest ingrijpen in Joegoslavië. De EU keek alleen maar toe. Want al ruim zeventig jaar is het altijd het transatlantische bondgenootschap geweest dat de vrede en vrijheid in Europa heeft beschermd.
De Europese welvaart is niet afhankelijk van Ursula von der Leyen en tientallen commissarissen – maar is gebaseerd op de wetten van de vrije handel, die net zo goed werken in Noord-Amerika of waar dan ook ter wereld. De Europese Unie heeft de vrije handel en het vrije verkeer van burgers niet uitgevonden. En een gemeenschappelijke interne markt heeft geen regime zoals dat in Brussel nodig.
Waarom beroepen politici zich dan voortdurend op de EU als basis voor vrede, vrijheid en welvaart, terwijl dat niet het geval is? Heel simpel: het gaat om macht. Macht en behoud van macht. Als een instelling die zo kritiek verdient als de EU, eenmaal met zulke zaken gelijkgesteld wordt, durft bijna niemand er echt kritiek op te leveren.
Omdat niemand vrede, vrijheid en welvaart wil bekritiseren. Maar de politieke elite heeft met de EU haar suprastaat gecreëerd, die, zonder controle van het volk, op ondemocratische basis een volkomen buitenaards beleid voert. En er is een systeem gecreëerd dat regeringsleiders effectief in staat stelt wetgevende macht uit te oefenen, waarbij ze de nationale parlementen omzeilen.
Zijn Engelse mensen nog steeds Europeanen?
En is het werkelijk zo dat de EU ons dichter bij elkaar brengt in Europa? In vele vormen, zeker. Momenteel verdeelt Brussel Europa ongetwijfeld meer dan dat het verenigt. Zonder het ideologische eurobeleid met een bijna religieuze claim dat er geen alternatief is, zouden we zeker veel beter over de Grieken in dit land nadenken. En vice versa! Zo is het in veel kwesties: de EU verdeelt Europa tussen Noord en Zuid, West en Oost – zij probeert te vaak tegenstellingen samen te forceren en veroorzaakt daarbij alleen maar wrijving, conflict en verzet.
In het algemeen: het idee dat het alleen “het Europese project” in Brussel zou moeten zijn dat ons als Europeanen in vrede verenigt, is triest. Wat Europa definieert is niet het lidmaatschap van een bureaucratisch machtsblok. Zijn Zwitsers of Noren op de een of andere manier minder Europees dan Fransen of Zweden? Zijn Britten niet langer onze Europese vrienden omdat ze de EU hebben verlaten? Omgekeerd: staan andere landen plotseling dichter bij ons, alleen maar omdat ze tot de EU zijn toegetreden? Het Europese idee moet meer zijn dan alleen dat.
Binnenkort zullen politici van bijna alle partijen in de komende “Europese verkiezingscampagne” met precies deze perversie van het Europese idee meedoen – maar als het om het Europese idee gaat, is de EU een lege huls. Mensen zullen weer praten over hoe belangrijk het is om te stemmen – maar vervolgens de stemmen weer negeren.
Het zou in de geest van een echt Europees idee zijn om eindelijk een eerlijk hervormingsdebat rond de EU te openen – omdat de ‘anti-Europese’ middelpuntvliedende krachten op het hele continent steeds sterker worden. Europa is vooral verenigd in frustratie met Brussel. Maar de gevestigde partijen in Duitsland missen ook de kans om dit debat in 2024 op gang te brengen – zij geven er de voorkeur aan zich over te geven aan niet-substantiële EU-romantiek.