Regeringsleiders in Europa hebben de gewoonte hun sms’jes en e-mails te wissen. Ze verwijderen hun sporen, ontsnappen aan hun verantwoordelijkheid en maken het waakhonden onmogelijk om te achterhalen wat er op cruciale momenten in de geschiedenis is gebeurd. Dit ondermijnt het vertrouwen van mensen in de Europese instellingen en de machthebbers.
In juli 2015 bereikte de relatie tussen de Griekse premier Alexis Tsipras en de Duitse bondskanselier Angela Merkel een nieuw dieptepunt. Ze hadden de hele nacht onderhandeld en waren uitgeput: de uittreding van Griekenland uit de euro was nabij. Maar op 16 juli meldde de Associated Press dat ‘één tekstbericht de besprekingen – en mogelijk de euro – had gered’.
Dat tekstbericht was volgens het verslag afkomstig van Mark Rutte. Terwijl hij met andere Europese leiders buiten de gesloten deuren stond te wachten, stuurde hij de voorzitter van de Europese Raad, Donald Tusk, per sms een voorstel voor een compromis dat op de een of andere manier alle betrokken partijen aansprak. Binnen een uur was de deal beklonken en de euro gered.
Wat er precies in dit cruciale bericht stond, is een stukje geschiedenis dat waarschijnlijk nooit aan het licht zal komen. Toen Follow the Money bij de Europese Raad om toegang tot het bewuste documenten verzocht, luidde het antwoord: ‘Tot dusverre heeft het SGR [secretariaat-generaal van de Raad] geen tekst- of andere instantberichten geregistreerd die aan of door de voorzitter van de Europese Raad zijn verzonden.’
Rutte maakte er zelf jarenlang een gewoonte van zijn sms-berichten dagelijks te wissen, zoals de Volkskrant in mei 2022 onthulde. Rutte gaf alleen de berichten die hij de moeite van het bewaren waard achtte aan zijn medewerkers door. De premier noemde dat ‘real-time archivering’. Deskundigen oordeelden dat dit een inbreuk op de Nederlandse regels inzake de Wob.
Rutte is niet de enige die met het wissen berichten de regels overtreedt. Een internationale samenwerking van journalisten heeft vastgesteld dat dit soort onrechtmatige verwijdering van sms’jes en e-mails een structureel probleem is in heel Europa. In een onderzoeksproject genaamd #MissingMails, heeft Follow the Money in samenwerking met De Tijd (België), Le Monde (Frankrijk), Welt (Duitsland), DEO.dk (Denemarken), The Journal & Noteworthy (Ierland), Apache (België), Context (Roemenië) en Netzpolitik.org (Duitsland) de praktijken van de leiders van Europese regeringen en EU-instellingen onder de loep genomen. Het doel: de omvang en impact van deze obstructie van verantwoording aan het licht te brengen.
Short Merkel Service
De voormalige Duitse bondskanselier Angela Merkel geldt als een van de machtigste Europese leiders van de afgelopen decennia. Ook stond ze bekend om haar intensieve gebruik van sms’jes. Er werd zelfs gegrapt dat sms stond voor ‘Short Merkel Service’.
Deze berichten lijken nooit in officiële dossiers terecht te komen. Bovendien verwijderen de kanselarij en verschillende ministeries in Duitsland routinematig hele mailboxen zodra medewerkers en ambtenaren vertrekken – of het nu gaat om een eenvoudige ambtenarenmailbox of die van een voormalig regeringsleider als Merkel.
Net als bij Rutte berust deze praktijk op de veronderstelling dat alle beleidsmakers zelf belangrijke berichten ter achrivering zullen doorgeven, zodat de rest kan worden vernietigd.
Ook topambtenaren in het hart van de Europese macht, in het hoofdkwartier van de Europese Commissie in Brussel, omarmen deze werkwijze. De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, lag al onder vuur vanwege het wissen van sms-berichten toen ze nog minister van Defensie in Duitsland was.
Een Duitse parlementaire onderzoekscommissie boog zich over de extreem dure consultancycontracten die onder Von der Leyens bewind als ministerie van Defensie waren afgesloten. Bij dat onderzoek bleek dat Von der Leyens mobieltje geheel was gewist. Net als andere leiders beweerde ze dat ze hem eerst had gecontroleerd op relevante berichten, maar er geen had gevonden.