Wilders en Milei populisten

Iets anders?

Toen ik in 1985 Russisch studeerde in Moskou, klaagden mijn medestudenten over het eten. Het was je basisgerecht van de Sovjet-Unie, bestaande uit vlees en aardappelen. Eerlijk gezegd was het nogal eentonig, maar het was vullend en overvloedig.

Nadat het semester voorbij was, namen we allemaal de trein naar Helsinki. Nadat ik in het hotel had ingecheckt, ging ik naar de beroemde havenmarkt van de stad om verse groenten en fruit te kopen, waar in Moskou een tekort aan was. Ik had moeite om mijn medestudenten te overtuigen om met mij mee te gaan. Een groot aantal van hen kon niet wachten om hun eerste post-Sovjetdiner bij McDonald’s te nuttigen. Dat klopt: na al die Moskouse maaltijden met vlees en aardappelen gingen ze meteen naar de Gouden Bogen om… vlees en aardappelen te eten.

“Maar het is anders!” zeiden ze, kwijlend bij een Big Mac en frietjes.

Kiezers in democratieën over de hele wereld zijn moe van wat er op het politieke menu staat. Ze verwerpen het “hetzelfde oude, hetzelfde oude” beleid van Joe Biden, ook al doet de Amerikaanse economie het, volgens alle standaardmaatstaven, redelijk goed. Ze zijn verzuurd over de Europese Green Deal van de Socialisten en Groenen, ook al loopt het continent voorop bij het aanpakken van de klimaatverandering.

In plaats van kandidaten te steunen die werkelijk transformerende veranderingen beloven, steunen kiezers fastfood-populisten die reclame maken voor opties die zelfs ongezonder zijn dan wat er momenteel wordt aangeboden.

Het verlangen naar diepgaande verandering is zeker begrijpelijk. De omstandigheden die overwinningen voor extreemrechts genereerden en die ik beschrijf in mijn boek Right Around the World uit 2021 zijn niet substantieel veranderd. De economische mondialisering blijft immers slechts weinigen ten goede komen en velen belasten. Zoals Zia Qureshi bij Brookings schrijft :

De afgelopen veertig jaar is er sprake geweest van een brede trend van toenemende inkomensongelijkheid tussen landen. De inkomensongelijkheid is gestegen in de meeste geavanceerde economieën en de grote opkomende economieën, die samen ongeveer tweederde van de wereldbevolking en 85% van het mondiale bbp vertegenwoordigen. De stijging was bijzonder groot in de Verenigde Staten, onder de geavanceerde economieën, en in China, India en Rusland, onder de grote opkomende economieën.

Merk op dat extreemrechts juist in de landen heeft geprofiteerd die deze toenemende inkomensongelijkheid hebben ervaren: Donald Trump in de Verenigde Staten, Narendra Modi in India en Vladimir Poetin in Rusland, evenals Giorgia Meloni in Italië, Viktor Orbán in Hongarije, en nu Geert Wilders in Nederland.

De kiezers walgen van de manier waarop partijen van centrumrechts en centrumlinks weinig hebben gedaan om deze ongelijkheid aan te pakken. En ze zijn bang dat een toestroom van immigranten, de belichaming van de mondialisering, de zaken alleen maar erger zal maken (en er zijn aanwijzingen dat immigranten inderdaad een neerwaartse druk uitoefenen op de lonen ).

Dit is de drievoudige klap die extreemrechts helpt: toegenomen economische ongelijkheid, toegenomen afkeer van conventionele partijen en toegenomen angst voor immigratie. Het is ook de perfecte storm die Geert Wilders zo dicht bij het worden van de volgende Nederlandse premier heeft gebracht.

Zijn de Nederlanders gek geworden?

Geert Wilders is al twintig jaar een platinafiguur op het Nederlandse politieke toneel, vooral als onruststoker in de marge. Maar bij de verkiezingen van deze maand behaalde zijn partij 37 zetels in het parlement, het meeste van alle partijen en twintig meer dan bij de laatste verkiezingen.

Als dit gewone tijden waren, zou het informele verbod van reguliere partijen in Europa om in coalitie te werken met extreemrechts gelden en zou Wilders in de wildernis blijven. De voormalige regeringspartij onder leiding van aftredend premier Mark Rutte heeft inderdaad geweigerd samen te werken met de Partij voor de Vrijheid van Wilders. Dat geldt ook voor de coalitie van socialisten en groenen onder leiding van voormalig Europees commissaris Frans Timmermans en de centrumrechtse Volkspartij voor Vrijheid en Democratie.

Alleen de centristische partij Nieuw Sociaal Contract en enkele kleinere partijen zijn beschikbaar voor de vrijage. Maar het zal niet eenvoudig zijn om uit deze uiteenlopende elementen een coalitie samen te stellen. De eerste onderhandelaar die namens Wilders een poging deed om worsten te maken, nam ontslag na beschuldigingen dat hij zich in zijn vorige functie als directeur van Utrecht Holdings schuldig had gemaakt aan omkoping en fraude.

Laten we de verrassende overwinning van Wilders niet overdrijven. Hij won minder dan een kwart van de stemmen.

Het echte knelpunt zal echter Wilders zelf zijn en zijn wilder dan wilde politieke voorstellen. Het meest potentieel destabiliserend is zijn steun voor Nexit, een terugtrekking van Nederland uit de Europese Unie, waarover hij heeft beloofd een referendum te houden. Dit is even onpraktisch als impopulair. 

Volgens de laatste grote peiling konden de uittreders rekenen op slechts 25% steun . Nederlandse kiezers zijn zich er terdege van bewust in welke puinhoop Groot-Brittannië terecht is gekomen na het stemmen voor de Brexit. Volgens één schatting heeft het verlaten van de EU het Verenigd Koninkrijk 100 miljard dollar per jaar aan productieverlies gekost.

Dan is er nog het enthousiasme van Wilders voor Vladimir Poetin en zijn kanalisatie van propaganda uit het Kremlin (zoals zijn schadelijke idee dat Oekraïne wordt geleid door “nationaal-socialisten, jodenhaters en andere antidemocraten”). De Russische inval in Oekraïne verminderde zijn kruiperige houding enigszins, maar Wilders zal ongetwijfeld proberen de Nederlandse hulp aan Kiev terug te dringen.

Wat immigratie betreft, roept Wilders op tot ‘gesloten grenzen’ en ‘geen asielzoekers’. Het eerste zal moeilijk te realiseren zijn in een Europa met open (interne) grenzen – vandaar zijn steun voor de Nexit – terwijl het tweede in strijd zou zijn met het internationaal recht. Wat de islam betreft, wil hij de koran, islamitische scholen en moskeeën verbieden. Wilders, ooit de politieke opportunist, heeft aangeboden deze verboden op te schorten om zijn gekoesterde droom om het land te leiden te verwezenlijken.

Ten slotte heeft Wilders op het gebied van de economie geen geduld met groen beleid. Zijn partij steunt de traditionele vlees-en-aardappel-standpunten van meer boren naar olie en gas , geen zonne- of windparken en een terugtrekking uit het Parijs-akkoord over klimaatverandering. Voeg daarbij de beperking van de overheidssteun aan immigranten en extreemrechts belooft Nederland een grote stap achteruit te zetten.

Nederlanders leven in een van de rijkste landen per hoofd van de bevolking ter wereld. Maar de armoede zal naar verwachting substantieel toenemen, van 4,7% van de bevolking in 2023 naar 5,8% in 2024. “Angst om te vallen” kan gemakkelijk overgaan in angst voor immigranten.

Dan is er nog de kloof tussen platteland en stad die de opkomst van rechts in zoveel landen heeft aangewakkerd: Polen A versus Polen B , de rode staat versus de blauwe staat in Amerika, en ook in Nederland het platteland versus de welvarende steden . De industriële nostalgie die extreemrechts verkoopt, heeft een aantrekkingskracht op boeren, ongeschoolde arbeiders in plattelandsfabrieken en gepensioneerden in verlaten dorpen. Het verleden was misschien geen gouden eeuw, maar veel dingen waren toen echt beter voor mensen buiten de grote steden.

Maar laten we de verrassende overwinning van Wilders niet overdrijven. Hij won minder dan een kwart van de stemmen. De partij van de nog gekkere Thierry Baudet – ja, net als in Rusland liggen er in de marge nog ergere opties op de loer – verloor feitelijk meer dan de helft van haar zetels in het parlement. En de giftigheid van Wilders’ persoonlijkheid en standpunten zou hem wel eens coalitiebestendig kunnen maken. Het Nederlandse gezonde verstand – dat blijkt uit de uitdrukking meten is weten – kan voor Wilders een te groot obstakel blijken te zijn om te overwinnen.

Ondertussen in Argentinië 

Anders dan Nederland is Argentinië werkelijk een economische puinhoop. De jaarlijkse inflatie bedraagt ​​ruim 120% . De peso heeft plaatsgemaakt voor de dollar als dagelijkse munteenheid. De overheid loopt voortdurend het risico dat haar schulden niet worden afgelost.

De economische polarisatie in Argentinië is ernstig. De rijkste families hebben de rijkdom van het land in hun handen geconcentreerd, en deze ongelijkheid is tijdens de Covid-19-pandemie alleen maar groter geworden. Zeven Argentijnen staan ​​op de Forbes- lijst van rijkste ondernemers. Ondertussen leeft ruim 40% van de Argentijnen in armoede.

Dan komt econoom Javier Milei langs die belooft alles op te lossen. Als nieuwkomer in de politiek heeft hij geen track record om kritiek op te leveren en kan hij veilig tekeer gaan tegen corrupte insiders. Als econoom hebben zijn kant-en-klare voorstellen een laagje geloofwaardigheid. 

Ieder ander die zou voorstellen om de centrale bank te elimineren, de peso te vervangen door de Amerikaanse dollar, en de regering tot het kleinste kernje te verkleinen, zou binnen de Argentijnse context als krankzinnig worden afgedaan. Maar de gemiddelde kiezer kan gemakkelijk voor de gek gehouden worden door te denken dat deze “anarcho-kapitalist” wel moet weten waar hij het over heeft.

Of ze nu slagen of niet, het team van Milei zal pijnlijke hervormingen doorvoeren waardoor ze uiteindelijk uit hun ambt zullen worden gestemd.

Dat doet hij niet. Ontdoe je van de centrale bank en Argentinië zou geen enkele controle meer hebben over zijn eigen economie. Ook al is de dollar de de facto munteenheid geworden, zou het feit dat het de officiële munteenheid zou worden, vereisen dat de overheid over voldoende dollars beschikt (dat is niet het geval ). En het richten van de bijl naar de regering zou in feite een bijl richten naar de armsten van de armen, die overheidssteun nodig hebben.

Milei is globalisering op steroïden. Hij hield ervan om campagne te voeren met een kettingzaag in de hand. En nu staat hij op het punt om het Argentijnse kettingzaagbloedbad werkelijkheid te maken.

Maar net als bij Wilders heeft Milei niet echt de politieke steun om te regeren zoals hij wil. Toegegeven, hij won de presidentsverkiezingen met een overtuigende marge van elf procentpunten. Maar zijn partij won minder dan een kwart van de parlementsverkiezingen, waardoor deze in een duidelijke minderheid bleef. Het zal voor Milei niet gemakkelijk zijn om zijn meest radicale suggesties door te drukken.

Dit is wat waarschijnlijker zal gebeuren. Milei heeft zijn “shocktherapie”-plan al naar een spoedsessie van het Argentijnse Congres gestuurd, die kort na zijn aantreden volgende maand zal plaatsvinden. De stabilisatie, die bestaat uit tamelijk conventionele oplossingen om de inflatie en de overheidsuitgaven terug te dringen, heeft in internationale financiële kringen al de gunst van Milei gewonnen.

“Onze aanpak is vanaf dag één een fiscale en monetaire schok”, zegt Luis Caputo , hoofd van het economische team van Milei en waarschijnlijk de nieuwe minister van Economie. “De routekaart is orthodox en zonder gekke dingen.”

Of ze nu slagen of niet, het team van Milei zal pijnlijke hervormingen doorvoeren die er uiteindelijk toe zullen leiden dat ze uit hun ambt worden weggestemd, net zoals de politieke slachtoffers van de “shocktherapie” in Oost-Europa in de jaren negentig. Met andere woorden: de zogenaamde populist zal uiteindelijk struikelen over de impopulariteit van zijn economische plannen. Tenzij hij er natuurlijk in slaagt één ding in Argentinië op te lossen: verkiezingen.

De industrialisatie van extreemrechts

Extreemrechts kan alleen aan de macht blijven als het het systeem bespeelt. Dat gebeurt niet zozeer door regelrecht stemmen te stelen, maar door de regering in haar voordeel te herstructureren. Vladimir Poetin veranderde de chaotische en ineffectieve democratie van Boris Jeltsin in een petro-oligarchie. Viktor Orbán creëerde een krachtig patronagesysteem dat leden van zijn Fidesz-partij bevoorrechte. Recep Tayyip Erdoğan duwde er een referendum doorheen dat de macht concentreerde in de handen van de uitvoerende macht. Poetin heeft de macht sinds 1999, Erdoğan sinds 2003 en Orbán sinds 2010.

Dat is het model dat Donald Trump wil navolgen. Hij wilde zijn ambt in 2020 niet verlaten, maar had op dat moment niet voldoende institutionele macht voorbereid om een ​​staatsgreep te plegen. Als hij in 2024 weer aan de macht komt, is hij vastbesloten de Amerikaanse politiek opnieuw vorm te geven, zodat zijn MAGA-project hem zal overleven. Om dit te doen zal hij afhankelijk zijn van Project 2025 – een plan uitgebroed door rechtse denktanks in Washington – om tegenstanders op te sporen en te vernietigen. 

Hij zal proberen de Insurrection Act te gebruiken om het leger in te zetten tegen de binnenlandse oppositie. En hij zal bij een tweede poging niet de moeite nemen om zijn critici te sussen door ‘compromisfiguren’ in zijn regering te benoemen. Hij wil niets minder dan een totale machtsgreep.

Noch Wilders, noch Milei zullen waarschijnlijk zo’n blijvende invloed verwerven. Ze zullen ongedaan worden gemaakt door de zeer populistische politiek die hen naar de top heeft gebracht. Meedogenloze populisten weten dat juist de mensen die zij prijzen uiteindelijk wispelturig zijn; ze slagen erin hun posities te beschermen tegen de wind van de politiek door het volk buiten spel te zetten en verkiezingen in farces te veranderen.

Dat is wat de mannen onderscheidt van de monsters in de wereld van extreemrechts. Helaas zal op een planeet die in paniek verkeert tijdens een verkiezingsjaar dat zal fungeren als een stresstest voor de mondiale democratie, veel schade worden aangericht door zowel mensen als monsters.