Staatsgreep ‘Subversieve fantasieën’, ‘uitzettingsplannen’ en staatsgrepen waar je ook kijkt. De meeste voorbeelden zijn niet vergelijkbaar. En de buitensporige strijd tegen staatsgrepen kan ook een democratie ondermijnen.
Staatsgreep Het is 13 maart 1920. De Weimarrepubliek bestond nog geen twee jaar toen generaal Walther von Lüttwitz en Erich Ludendorff samen met Wolfgang Kapp probeerden de gekozen regering onder bondskanselier Gustav Bauer (SPD) omver te werpen. De putschisten waren van plan het Verdrag van Versailles eenzijdig te beëindigen. Hierin werd bepaald dat van de 300.000 overgebleven soldaten nog eens 200.000 moesten worden vrijgelaten.
Hoge militaire officieren bundelden vervolgens hun krachten tegen de eerste regering van de Weimarrepubliek, en Lüttwitz en de Ehrhardtbrigade trokken het regeringsdistrict van Berlijn binnen. De Reichswehr weigerde de gekozen regering te steunen. Kolonel-generaal Hans von Seeckt zou de oproepen tot verzet hebben genegeerd met de uitspraak “Troepen schieten niet op troepen”.
De Reichsregering ontvluchtte Berlijn. Duitsland verzonk in chaos. Als gevolg van een moedige oproep van de vakbonden en de gekozen regering kwam het land vanaf 15 maart 1920 tot stilstand. Met 12 miljoen deelnemers is dit nog steeds de grootste staking in de Duitse geschiedenis. In Berlijn lagen de gas-, water- en elektriciteitscentrales en het openbaar vervoer lam. De functionarissen in Berlijn negeerden ook de instructies van de putschisten. Op 17 maart mislukte de Kapp-putsch uiteindelijk vanwege verzet van de bevolking.
Geen staatsgreep zonder hoge militaire of administratieve functionarissen
Er zijn een paar andere pogingen tot staatsgreep geweest in de Duitse geschiedenis. In 1923 bundelde Erich Ludendorff de krachten met Adolf Hitler. Ze waren van plan vanuit München naar Berlijn te marcheren en de regeringsmacht over te nemen. Maar Hitler en Ludendorff werden in München tegengehouden. Een paar jaar later kwam Hitler aan de macht – zonder staatsgreep.
Op 20 juli 1944 probeerde Claus Schenk Graf von Stauffenberg Hitler te vermoorden en de nazi-regering met geweld omver te werpen. De bom die in het ‘Wolfshol’ werd geplaatst, verwondde Hitler echter slechts licht. Vooral dankzij Stauffenbergs heldenmoed werden delen van het land tijdelijk onder controle gebracht; in Parijs werd de SS zelfs ontwapend.
Maar de successen waren slechts van korte duur. Diezelfde nacht werden Stauffenberg, Werner von Haeften, Albrecht Ritter Mertz von Quirnheim en Friedrich Olbricht geëxecuteerd in het Bendlerblock in Berlijn. Het zou de grootste inspanning blijven die Duitsland kon leveren in de strijd tegen de misdaden van het nationaal-socialisme – maar de staatsgreep mislukte, ondanks een breed netwerk, vooral binnen de Wehrmacht.
Wat al deze pogingen tot staatsgreep gemeen hebben, is dat hooggeplaatste leiders, vooral uit het leger en de regering, hun krachten bundelden en de macht van de betreffende regering serieus in twijfel trokken. En ze faalden allemaal nog steeds.
In het Duitsland van de 21e eeuw had een nieuwe poging tot staatsgreep slechts op een haar na kunnen worden voorkomen, tenminste als men de publieke rekeningen vertrouwde. Een groep rond de 72-jarige vermeende leider Henry XIII.
Prins Reuss zou een staatsgreep hebben gepleegd en gepland. De samenzweerders wilden een nieuwe staat bouwen naar het voorbeeld van het rijk van 1871. Ongeveer 3.000 politieagenten doorzochten ongeveer 180 huizen en appartementen en arresteerden 25 mensen. De SPD-fractie kondigde aan: “Onze democratie blijft verdedigbaar! “De grootste antiterreuroperatie in onze geschiedenis heeft een staatsgreep voorkomen.”
De waan van de omverwerping
Maar wanneer wordt de angst voor revolutie waanzin? En wanneer wordt de slogan ‘het begin verdedigen’ zelf een bedreiging? Historisch gezien zijn er niet alleen voorbeelden van hoe democratieën ten onder gingen door staatsgrepen, maar ook van hoe regeringen vrijheden afschaften met het voortdurende horrorscenario van omverwerpingen.
“Rechts-extremisme is het grootste gevaar voor de mensen in het land”, herhaalt minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser (SPD) als een mantra. Een blik op de statistieken leert iets anders. Niettemin wordt er voortdurend een beroep gedaan op het maatschappelijk middenveld om deel te nemen aan de protesten tegen het rechts-extremisme.
Als je bondskanselier Scholz mag geloven, heeft de federale regering hierin het grootste succes gehad. “Van Keulen tot Dresden, van Tübingen tot Kiel, honderdduizenden gaan tegenwoordig de straat op om hun gezicht te laten zien – voor onze democratie tegen rechts-extremisme”, legt Scholz uit in een van zijn zeldzame toespraken. De achtergrond van deze landelijke massademonstratie was een “geheime conferentie” van “extremisten” waarop zij planden hoe “miljoenen mensen uit ons land konden worden verdreven”.
Scholz doelt op een ontmoeting tussen drie tweederangs AfD-politici en de activist van de Identitaire Beweging Martin Sellner in Potsdam. Het is belachelijk om aan te nemen dat de AfD een plan heeft ontwikkeld voor de massale deportatie van migranten. Verwijzingen naar de Wannseeconferentie, die ‘slechts een paar kilometer verderop’ plaatsvond, zijn door de geschiedenis vergeten. Maar de illusie van een ophanden zijnde revolutie gaat door.
“Aanval op Habeck”, “poging tot bestorming” waren onlangs de krantenkoppen in tal van media toen Habeck met een veerboot de haven van Schlüttsiel wilde binnenvaren. De media en politici stonden met schuim op de mond en ensceneerden een levensbedreigende situatie voor de minister van Economische Zaken. Sommige burgers zijn misschien overboord gegaan. Het Openbaar Ministerie doet onderzoek naar vergelijkbare onschuldige misdrijven, zoals verstoring van de openbare orde of dwang. Maar het ‘stormende’ verhaal is al lang geleden opgelost. De politie bevestigde dat er nooit een storm was geweest op de veerboot van Habeck.
Zelfs bij de boerenprotesten werd uit voorzorg de loyaliteit van de deelnemers aan de grondwet in twijfel getrokken. Habeck schreef delen van het protest toe aan ‘fantasieën over ondermijning’. De demonstranten werd herhaaldelijk gevraagd afstand te nemen van ‘rechts’. De ‘rechts-extremisme-onderzoeker’ Michael Quent adviseerde daarom boeren regenboogvlaggen aan hun tractoren te hangen. In werkelijkheid ging het erom het legitieme protest te ‘delegitimeren’ en te voorkomen dat de kritiek op de verkeerslichten te groot werd.
De staatsgreep van de gepensioneerden
De ijver waarmee mensen fantaseren over de omverwerping van rechts is het duidelijkst te zien in de ‘staatsgreeppoging’ van de groep rond Prins Reuss. Om serieus te geloven dat ze een staatsgreep zouden kunnen plegen is bijna absurd. De zogenaamde samenzweerders waren mensen waarvan de meesten al lang de pensioengerechtigde leeftijd hadden bereikt. Er waren geen belangrijke militaire of administratieve figuren in de groep rond Prins Reuss. Noch de BKA-baas, noch een LKA-voorzitter en zelfs niet de president van een hogere regionale rechtbank behoorden tot de “samenzweerders”.
Bij huiszoekingen werden enkele honderden wapens in beslag genomen. Er wordt echter ook gezegd dat er talloze zwaarden en kruisbogen zijn geweest. Bijna niemand kan begrijpen dat een stel gepensioneerden met wapens uit de Middeleeuwen een serieuze bedreiging vormen voor de staat met zo’n 500.000 politieagenten en soldaten. Prins Reuss beschikte niet eens over de middelen of steun die de staatsgrepen in Duitsland aan het begin van de 20e eeuw hadden.
Deze zogenaamde “poging tot staatsgreep” brengt op verschillende manieren een crisis aan het licht. In de eerste plaats lijkt de overheid het nodig te vinden om haar krachtige handhavingsmacht aan de gemiddelde burger te tonen. Aan de andere kant is het zorgelijk als meerdere mediabedrijven en talloze camerateams bereid zijn zich beschikbaar te stellen om de vermeende macht van de staat vast te leggen. Overmatige immigratie, de langetermijneffecten van Corona en miljarden dollars aan schulden werden vergeten. Tientallen media waren immers druk bezig met berichtgeving over de onlangs verijdelde staatsgreep van prins Reuss.
Rechtbankrapportage in naam van de democratie
Het linkse lid van de Bondsdag Martina Renner zei tegen n-tv ten tijde van de inval : “Ik wist er zelf sinds midden vorige week van en weet het ook van verschillende media die er al twee weken van op de hoogte waren. De namen van de verdachten waren bekend, hun adres en het geplande tijdstip van de aanval.” In plaats van de kritische waarnemer speelden zij de ondergeschikte rechtbankverslaggever, alleen maar om spectaculaire beelden te kunnen vastleggen.
De prijs hiervoor is onafhankelijkheid. Iedereen die voor zijn berichtgeving afhankelijk is van insidertips van de overheid, zal nooit meer geloofwaardige kritische journalistiek kunnen bedrijven. Tenslotte is er de kwestie van de rol van minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser. Als interne informatie aan de pers wordt doorgegeven, bestaat het risico dat berichten over een geplande inval zich elders verspreiden. Als de vermeende staatsgrepen zo gevaarlijk zijn als wordt beweerd, lijkt het erop dat Faeser haar functionarissen opzettelijk in gevaar heeft gebracht.
De mantra van de onlangs verijdelde staatsgreep zal waarschijnlijk nog een tijdje gehandhaafd blijven. Duitsland zal waarschijnlijk te maken krijgen met een interessante rechtszaak. Ongeveer twee weken geleden heeft het Federaal Openbaar Ministerie officieel een aanklacht wegens hoogverraad ingediend tegen de vermeende samenzweerders. Er zijn 25.000 dossierpagina’s verzameld; andere gegevensdragers zijn nog niet geëvalueerd. Van de oorspronkelijke 69 verdachten staan er 27 terecht. Het vonnis mag op zijn vroegst over drie jaar bekend worden gemaakt.
De strijd voor ‘democratie’ is ontaard in een permanente lust voor Weimar. Er zijn overal geuren van rechtse “omwentelingen”. Er wordt gefantaseerd over de ineenstorting van de democratie en zelfs over de ondergang van de Bondsrepubliek Duitsland als zodanig. Maar deze fantasieën zijn zelf al lang gevaarlijk geworden.