Omroep Ongehoord Nederland dreigt uit het publieke bestel te worden gezet na een derde boete van de NPO. Met name in de (radicaal)rechtse hoek zijn de rapen gaar en wordt met gevoel voor drama het failliet van de vrije meningsuiting en zelfs de gehele democratie uitgesproken. Nu kun je er van alles van vinden, maar strikt genomen is een exit van ON! niet onlogisch.
Sinds 1 januari 2022 maakt Ongehoord Nederland! onderdeel uit van de publieke omroep. Dat heeft nogal wat voordelen, de omroep krijgt niet alleen zendtijd, maar ook jaarlijks 3.768.148 euro aan belastinggeld. In juli 2021 verstrekte de minister een voorlopige erkenning. Om hiervoor in aanmerking te komen heeft de omroep in moeten stemmen met de geldende journalistieke Code. ON! heeft op 2 juni 2021 aan de minister ook de toezegging gedaan dat ze zich zullen houden aan die Code.
Mediawet
Die Code rust op de Mediawet, een democratisch tot stand gekomen wet. Die wet stelt onder meer dat de publieke omroep een betrouwbare bron van informatie moet zijn (en dat de Ombudsman over klachten mag rapporteren). Ongehoord Nederland! erkent dat ook, in hun redactiestatuut zijn de volgende woorden opgenomen:
‘De redactie laat zich leiden door de uitgangspunten van journalistieke zorgvuldigheid en evenwichtigheid’
Code
De journalistieke Code kent een aantal spelregels. De publieke omroep moet onder meer:
Betrouwbaar zijn (de informatie die we brengen klopt en wordt gecheckt)
Nauwkeurig en zorgvuldig (fouten worden zo veel mogelijk vermeden en het maakproces is controleerbaar)
Onafhankelijk, onpartijdig en onbevooroordeeld
Waarheid
Dat ON! het niet zo nauw neemt met de waarheid behoeft nauwelijks betoog. Uit recent onderzoek van het journalistieke programma Pointer bleek dat van de tachtig uitzendingen die Ongehoord Nieuws (de talkshow van ON!) in een bepaalde periode verzorgde, er maar liefst 60 gingen over onbewezen complotten. Ook deelt de omroep geregeld desinformatie over corona (besproken in 76 afleveringen), immigratie (71 afleveringen) seksuele identiteit en woke-ideologie (69), klimaat (61) en de EU (58). De politiek komt ook eenzijdig in beeld. Radicaal-rechtse partijen zoals FvD, PVV, BVNL en Ja21 zijn samen goed voor bijna 90 procent van de zendtijd.
Ombudsman
De Ombudsman voor de publieke omroepen deed eind vorig jaar voor de tweede keer onderzoek naar het journalistieke gehalte van Ongehoord Nieuws (in eerste instantie een actualiteitenprogramma, maar na forse kritiek ineens een opinieprogramma).
De conclusies (in een rapport van 92 pagina’s) liegen er niet om. Er was opnieuw sprake van ‘een patroon van het systematisch delen van aantoonbaar onjuiste informatie, enerzijds door presentatoren in het gesprek geïntroduceerde informatie en anderzijds door het niet doorvragen naar opmerkingen van gasten’
Desinformatie
De stroom aan desinformatie is onmiskenbaar. Een korte bloemlezing:
Het bagatelliseren van de uitstoot door de landbouw (boeren stoten het minste uit), kritiekloze teksten over Ivermectine als geneesmiddel tegen corona, de stelling dat Denemarken gestopt is met vaccinatie door bijwerkingen, dat de overheid bewezen actieve medicatie tegen corona achterhield, het verstrekken van onjuiste informatie over Pfizer, mededelingen in het EP en het testproces van vaccinaties en het niet kritisch bevragen van een politicus die beweerde dat ‘klimaat en stikstof een niet bestaand probleem is’.
Ook over de Nationale Postcode Loterij werd een stroom aan desinformatie geuit: over inkomsten, uitgaven, verdiensten en toezicht. Het leverde een uitgebreide klacht op van de organisatie.
Racisme
In een item van Ongehoord Nieuws werden beelden getoond van ‘blank racisme’. We zagen op misselijkmakende beelden hoe in vier gevallen witte mensen werden aangevallen door zwarte daders. Vreselijk om te zien, maar uit onderzoek door meerdere journalisten bleek dat de incidenten niets te maken hadden met racisme. Het draaide om een straatroof in Frankrijk en uit de hand gelopen ruzies.
De Ombudsman concludeerde dan ook dat in de omstreden uitzending ‘bij het gebruik van beeldmateriaal niet journalistiek correct is gehandeld doordat het in een onjuiste context is gebruikt en daardoor aantoonbaar onjuiste informatie is verstrekt’.
De andere omroepen in het publieke bestel waren eensgezind:
‘Vrijheid van meningsuiting is niet onbeperkt. Daar waar onder de mantel van journalistiek racistische ideeën worden verspreid, is die grens bereikt’, aldus de omroepen AVROTROS, BNNVARA, EO, HUMAN, KRO-NCRV, MAX, NTR, PowNed, VPRO, WNL en Omroep Zwart in een gezamenlijk statement.
Geruchten
De kritiek is ook beslist niet actueel. Drie weken na de toetreding tot het bestel gaven mediadeskundigen in een gesprek met dagblad Trouw al aan dat gasten aan tafel bij Ongehoord Nederland meningen en geruchten als vaststaand feit brengen en niet worden gecorrigeerd door presentatoren. Kijkers krijgen volgens de experts zo ten onrechte het idee dat bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne de schuld is van het Westen en de stikstofcrisis helemaal niet bestaat.
Kijkers
Laten we ook niet vergeten dat het de kijkers zelf zijn die klagen over de omroep. Zo ontving de Ombudsman van de publieke omroep tussen 16 augustus en 1 november 2022 maar liefst 1852 klachten over uitzendingen van ON! Het meest werd geklaagd over discriminatie, daarnaast over onjuiste inhoud, taalgebruik, objectiviteit en schokkende beelden. Over 22 van de 23 uitzendingen in die onderzoeksperiode werd geklaagd.
Wat ON! eigenlijk doet is zich als voetbalteam inschrijven bij de KNVB en na instemming met de regels consequent met de bal in de handen naar het doel van de tegenstanders rennen om te kunnen scoren. De rode kaarten die ze ontvangen, brengt ze niet op een andere koers.
Onderbouwing
Wat de publieke omroep moet doen is ruimte bieden aan alle geluiden. En als Ongehoord Nederland dat zou doen met deugdelijke onderbouwing, is er niets mis mee. Kritiek op milieubeleid, op asielbeleid, op de EU: allemaal welkom, maar dan wel met feiten en steekhoudende argumenten. Ook opinie ontslaat je niet van de plicht om je mening te onderbouwen met valide bewijs.
Hier en daar valt nu te lezen dat Ongehoord Nederland niet moet verdwijnen omdat ze een dienst bewijzen aan de ‘ontevredenen’ in de samenleving. We zouden die groep erbij moeten houden om zo in dialoog te blijven.
Dat klinkt aardig, maar de vraag is wat we ermee opschieten om een toch al zwaar ontevreden groep nog verder te voeden met (soms hatelijke) desinformatie, waardoor ze nog verder afdwalen in het konijnenhol van de complotten en de dialoog op feiten en argumenten niet meer mogelijk is.
Dat lijkt mij vuur blussen met benzine.
Kans
Moeten we Ongehoord Nederland een vierde kans geven? Die keuze is aan de staatssecretaris, maar wie de verschillende rapporten van de Ombudsman leest, ziet dat er al veel pogingen zijn gedaan om de omroep op het rechte pad te krijgen. ON! gaf tegenover de Ombudsman ook zelf aan voor verbetering te zorgen (door een factchecker aan te nemen en een correctiepagina aan te maken), maar bleef er bij herhaling bij dat de Code niet is geschonden en dat ze niet gehouden zijn om te handelen naar de rapporten van de Ombudsman of de besluiten van de NPO.
De Ombudsman komt dan ook tot de conclusie dat ON! ‘onvoldoende uitvoering aan haar toezeggingen tot verbetering heeft gegeven, onvoldoende zelfreflectie toont en niet aannemelijk maakt dat dat op korte termijn zal veranderen om stelselmatige schending van de Code te voorkomen´
Het is nu aan de staatssecretaris om te beslissen. In het belang van alle publieke omroepen zal dit een zeer afgewogen oordeel moeten zijn. Het is niet niets om een omroep uit het bestel te gooien en een lichtvaardig besluit kan gevolgen hebben. Het oordeel moet zuiver zijn en van een sterke onderbouwing voorzien.
De grote vraag is natuurlijk of aantoonbare, stelselmatige en (kwaadaardige) desinformatie gefinancierd zou moeten worden met publieke middelen.
Dat lijkt mij persoonlijk niet.