Javier Milei in extreemrechts Argentinië. Geert Wilders in extreemrechts Nederland. Dit zijn de twee laatste ‘populistische schokken’ – het topje van de ‘populistische golf’ die tegen de verzwakte verdediging van liberale democratieën botst.
Extreemrechts – Tegelijkertijd profiteert voormalig UKIP-leider Nigel Farage van dezelfde “funwashing” op I’m a Celebrity Haal me hier weg! zoals Pauline Hanson , leider van de meest succesvolle extreemrechtse partij in Australië van de afgelopen jaren, deed toen ze werd uitgenodigd voor Dancing with the Stars, vlak nadat haar politieke carrière kelderde.
De tegenstrijdigheid bij het aanpakken van de opkomst van extreemrechtse politiek in het publieke debat kan niet groter zijn. En toch gaat het veel dieper.
Het zou voor iedereen die zich zorgen maakt over deze politiek en de bedreiging die zij vormen voor de democratie en bepaalde gemeenschappen duidelijk moeten zijn dat het humaniseren van hun leiders door middel van leuke reality-tv-programma’s of verslaggeving over hun hobby’s in plaats van politiek hen alleen maar normaliseert.
Wat minder voor de hand liggend en toch net zo schadelijk is, is de gehypte berichtgeving over de dreiging. Milei en Wilders zijn geen “schokken”. De heropleving van de reactionaire politiek is volledig voorspelbaar en wordt al lange tijd gevolgd. Toch wordt elke overwinning of stijging geanalyseerd als nieuw en onverwacht, in plaats van als onderdeel van een langer, breder proces waarin we allemaal betrokken zijn.
Hetzelfde geldt voor ‘populisme’. Al het serieuze onderzoek ter zake wijst erop dat het populistische karakter van deze partijen op zijn best secundair is , vergeleken met hun extreemrechtse kwaliteiten. Toch wordt populisme, zowel in de media als in de academische wereld , over het algemeen achteloos gebruikt als bepalend kenmerk.
Het gebruik van ‘populistische’ in plaats van nauwkeurigere maar ook stigmatiserende termen als ‘extreemrechts’ of ‘racistisch’ fungeert als een belangrijke legitimator van extreemrechtse politiek . Het verleent deze partijen en politici een laagje democratische steun door de etymologische link met het volk en wist hun diep elitaire karakter uit – wat mijn co-auteur Aaron Winter en ik ‘reactionaire democratie’ hebben genoemd .
Waar dit op wijst is dat de processen van mainstreaming en normalisering van extreemrechtse politiek veel te maken hebben met de mainstream zelf, zo niet meer dan met extreemrechts. Er kan inderdaad geen sprake zijn van mainstreaming zonder dat de mainstream dergelijke ideeën in haar schoot accepteert.
In dit geval omvatte het mainstreamingproces het platformeren, hypen en legitimeren van extreemrechtse ideeën, terwijl ze zich er schijnbaar tegen verzetten en de verantwoordelijkheid in het proces ontkenden.
Hoewel het naïef zou zijn om te geloven dat de reguliere media ons vertellen wat we moeten denken, is het net zo naïef om te negeren dat zij een sleutelrol spelen met betrekking tot waar we over denken. Zoals ik betoogde in een recent artikel over de kwestie van “immigratie als een groot probleem”, bestaat deze zorg alleen als respondenten aan hun land als geheel denken. Het verdwijnt als ze aan hun eigen dagelijkse leven denken.
Dit wijst op de gemedieerde aard van ons begrip van de bredere samenleving, wat essentieel is als we aan de wereld buiten onze directe omgeving willen denken. Maar hoewel essentieel, berust het op de behoefte aan betrouwbare informatiebronnen die beslissen wat de moeite waard is om te voorbereiden en hoe dit moet worden geframed.
Het is juist deze verantwoordelijkheid die veel van onze media momenteel hebben opgegeven of doen alsof ze deze niet dragen , alsof hun redactionele keuzes willekeurige gebeurtenissen zijn.
Dit had niet duidelijker kunnen zijn dan toen The Guardian in 2018 een lange serie lanceerde over ‘het nieuwe populisme’, met als kop in het hoofdartikel : ‘Waarom is populisme plotseling zo populair? In 1998 werd in ongeveer 300 Guardian-artikelen melding gemaakt van populisme. In 2016 deden dat er 2.000. Wat is er gebeurd?”. Op geen enkel moment werd in de artikelen in de serie stilgestaan bij het simpele feit dat de beslissingen van de Guardian-redacteuren mogelijk een rol hebben gespeeld in het toegenomen gebruik van de term .
Een proces van bovenaf
Ondertussen wordt de schuld verlegd naar de handig ‘zwijgende meerderheden’ van de ‘achterblijvers’ of een gefantaseerde ‘blanke arbeidersklasse’ .
We beschouwen extreemrechts te vaak als een buitenstaander – iets dat losstaat van onszelf en los staat van onze normen en mainstream. Dit negeert diepgewortelde structurele ongelijkheden en vormen van onderdrukking die essentieel zijn voor onze samenlevingen. Dit is iets wat ik in een recent artikel heb opgemerkt , namelijk dat de afwezigheid van ras en blankheid in de academische discussie over dergelijke politiek opvallend is.
Uit mijn analyse van de titels en samenvattingen van ruim 2.500 wetenschappelijke artikelen op dit gebied gedurende de afgelopen vijf jaar is gebleken dat academici ervoor kiezen hun onderzoek buiten dit soort kwesties te kaderen. In plaats daarvan zijn we getuige van een eufemisering of exceptionisering van de extreemrechtse politiek, door een focus op onderwerpen als verkiezingen en immigratie in plaats van op de bredere structuren die een rol spelen.
Dit laat ons daarom achter met de noodzaak om rekening te houden met de cruciale rol die de mainstream speelt in de mainstreaming. Elite-actoren met bevoorrechte toegang tot het vormgeven van het publieke discours via de media, de politiek en de academische wereld zitten niet binnen de wallen van een mainstream fort van goedheid en rechtvaardigheid dat wordt belegerd door groeiende golven van populisme.
Ze nemen deel aan een arena waar de macht zeer ongelijk verdeeld is, waar de structurele ongelijkheden die extreemrechts wil versterken ook vaak de kern vormen van onze systemen en waar de rechten van minderheidsgemeenschappen precair en onvervuld zijn. Ze hebben daarom een bijzondere verantwoordelijkheid ten opzichte van de democratie en kunnen de situatie waarin we ons allemaal bevinden niet aan anderen wijten – of het nu extreemrechts, gefantaseerde stille meerderheden of minderheidsgemeenschappen betreft.
Op het hek zitten is geen optie voor iedereen die een rol speelt in het vormgeven van het publieke discours. Dit betekent dat zelfreflectie en zelfkritiek centraal moeten staan in ons ethos.
We kunnen niet doen alsof we ons verzetten tegen extreemrechts terwijl we naar zijn politiek verwijzen als ‘legitieme zorgen’ . We moeten ondubbelzinnig achter alle gemeenschappen staan die zich aan het scherpe einde van de onderdrukking bevinden.