We herinneren ons natuurlijk nog hoe er in augustus 2022 in de VVD rumoer ontstond over het asielbeleid. Lokale afdelingen van de VVD eisten dat de Tweede Kamerfractie van de VVD niet meer zou meewerken aan de zogeheten spreidingswet. Verder zou premier Mark Rutte in de EU ervoor moeten zorgen dat Nederland tijdelijk een andere asielregeling mocht toepassen.
Mark Rutte belooft: eerst asielinstroom omlaag
De VVD-fractie in de Tweede Kamer wilde de spreidingswet alleen steunen als de instroom van asielzoekers beperkt zou worden. Het schijnt dat Rutte tijdens een fractievergadering van de VVD in november 2022 daar toezeggingen over gedaan heeft. Sophie Hermans legde daarna uit dat de VVD er voldoende vertrouwen in had dat Rutte die toezeggingen zou nakomen. Maar ik zou zeggen: eerst zien, dan geloven. Dus, wat hebben de VVD-bewindslieden gedaan met de toezegging om de asielinstroom te beperken?
Laten we beginnen met de meest betrokken bewindspersoon. Dat is namelijk Eric Van der Burg, staatssecretaris van justitie en veiligheid op het terrein van Asiel en Migratie. Het antwoord is: hij heeft er niets mee gedaan. Hij was voornamelijk in tranen toen het kabinet viel en ‘zijn’ spreidingswet dreigde te sneuvelen. De VVD is er altijd goed in geweest streng asielbeleid te preken, maar daarna een ‘softe’ bewindsman op asielbeleid te zetten. Van der Burg wilde namelijk zoveel mogelijk asielzoekers.
Het is bijna een traditie dat de VVD geen idee heeft wat te doen met de asielinstroom. Dat bleek bijvoorbeeld ook uit het beleid van voormalig VVD-staatssecretaris Klaas Dijkhoff. Tijdens de vluchtelingencrisis van 2015 wist hij niets beters te bedenken dan de grote aantallen Syrische vluchtelingen met enige dwang over Nederlandse gemeenten te verdelen.
Kamer tegen Mark Rutte: ga naar Denemarken
Dan blijft natuurlijk nog de premier over die uiteindelijk de belofte over het beperken van de asielinstroom had gedaan. Is hij die belofte nagekomen? Hij werd bij het waarmaken van die belofte geholpen door een motie van Joost Eerdmans Tweede-Kamerlid voor JA21. Deze motie – op 9 februari 2023 door de Kamer aangenomen – vroeg de regering samen met de Deense regering te bevorderen dat de asielopvang en asielprocedures naar partnerlanden buiten de EU wordt verplaatst.
Denemarken is al lang een gidsland voor rechts, maar soms ook voor links (ze Syp Wynia) op het gebied van asielbeleid. Het asielbeleid is in Denemarken namelijk een groot succes bij het beperken van de asielinstroom. Het is zelfs zo’n succes dat de Deense Vluchtelingenraad bij monde van Charlotte Slente in de krant andere landen haast smeekte het Deense ‘model’ voor asielbeleid niet toe te passen. De Deense Vluchtelingenraad is een NGO die het liefst zo veel mogelijk asielzoekers zou willen ontvangen. Als het dan in Denemarken niet (meer) kan, dan toch liever wel in Nederland, denkt de Vluchtelingenraad kennelijk.
Mark Rutte gaat naar Italië en Tunesië
Heeft de motie van Joost Eerdmans Rutte tot actie aangezet? Ja, maar niet door naar Denemarken af te reizen, maar de andere kant op naar Italië. De premier van Italië, Giorgia Meloni, was immers ook wel te porren voor het verplaatsen van de asielopvang naar een land buiten de EU. Dat land moest Tunesië worden. Er waren al direct veel vragen bij de zogenaamde Tunesië-deal. Niet de minst prangende vraag was of het verstandig was een deal te sluiten met een dictator. Die dictator bleek ook helemaal niet van zins aan de gestelde voorwaarden te voldoen en stortte het ontvangen geld terug.
Toen was Mark Rutte al demissionair. Zijn laatste idee om de asielmigratie af te remmen was in zijn kabinet gestrand. Het idee was om bij asielmigranten die niet voor een permanente verblijfsstatus in aanmerking kwamen geen gezinshereniging toe te staan. Dat was echter voorbij de niet helemaal rechte rode lijn van de CU. Kinderen moeten volgens de CU kunnen opgroeien bij hun beide ouders. Dus kan het gescheiden houden van gezinnen niet een methode zijn om de asielinstroom te beperken.
Daarna waren bij Rutte de ideeën over het beperken van de asielinstroom op. Dat was op zich wel verrassend.
Denkt Mark Rutte dat het asielrecht absoluut is?
We weten dat het asielrecht van de EU geen open-einde regeling is. Het asielbeleid, zoals dat door de EU wordt gedefinieerd (Europees Parlement) verwijst naar het Vluchtelingenverdrag van 1951. De EU geeft echter een ruimere omschrijving van het recht op asiel. Volgens de EU is het doel “iedere onderdaan van een derde land die internationale bescherming nodig heeft in een van de lidstaten een passende status te verlenen (…).”
Deze definitie legt niet uit wanneer iemand “internationale bescherming” nodig heeft en ook niet wat een “passende status” betekent. Dat betekent dat nationale overheden interpretatievrijheid hebben. Zij zijn daarom behoorlijk vrij te bepalen onder welke voorwaarden een asielzoeker al dan niet statushouder kan worden. Een EU-lidstaat kan dus streng of minder streng asielaanvragen beoordelen.
Het blijkt dan ook dat er in de EU een grote variatie is in de mate waarin asielaanvragen worden gehonoreerd. Nederland hoort bij de EU-landen die meer dan gemiddeld een asielstatus verlenen. Het kan niet anders of dat heeft een aanzuigende werking op de asielinstroom naar Nederland. Het Verwey-Jonker instituut ontkent overigens zo’n aanzuigende werking.
Als het beroep op een publieke regeling uit de hand dreigt te lopen, kun je maar één ding doen. Je moet strengere criteria opstellen. Dat geldt ook bij het asielbeleid: er zal strenger geselecteerd moeten worden. Dat kan omdat het asielrecht niet in beton is gegoten (zie boven). De overheid kan desnoods kwantitatieve normen opstellen voor het recht op asiel. Daarbij hoeft Nederland bij de toekenning van asiel niet eens zo diep te zakken als Hongarije (1,8%), Slovenië (9,8%) of Kroatië (10,4%) om toch een beheersbare instroom te krijgen.
Mark Rutte brak belofte, handhaafde toch de spreidingswet
Maar Rutte kwam daar dus niet op, helaas. Zijn laatste poging in het kabinet (“beperk de gezinshereniging”) was gestrand. Daarmee was ook zijn rol als premier ten einde. Behalve de mislukte Tunesië-deal was er dus geen enkele maatregel genomen om de asielinstroom te beperken. Het had dan, voor de hand gelegen dat ook de spreidingswet niet door zou gaan. Rutte kon immers zijn belofte aan de VVD-fractie in de Tweede Kamer niet waarmaken.
Zoals bekend, diende de huidige leider van de VVD, Dilan Yeşilgöz, daarom een motie in om de behandeling van de spreidingswet in de Eerste Kamer niet door te laten gaan. Al evenzeer bekend is dat Rutte daar voor ging liggen. De Eerste Kamer ging, volgens hem, over de eigen agenda. Dat was natuurlijk ook waar. Het was al even waar dat Rutte de VVD-fractie in de Eerste Kamer niets had beloofd over de asielinstroom. Dus ook niet dat hij eerst de asielinstroom zou beperken, voordat de spreidingswet ingediend zou worden.
VVD in de Eerste Kamer: reparatie aan de achterkant nodig
De VVD-fractie in de Eerste Kamer kon dus haar eigen afwegingen maken. Dat hebben we geweten. Marian Kaljouw, de woordvoerder namens de VVD, vond de spreidingswet een reparatie aan de achterkant. Er was natuurlijk ook reparatie aan de voorkant nodig. Ze noemde strengere toelatingseisen en een beperking van de gezinshereniging. Anderzijds zouden provincies en gemeentes die al veel asielzoekers opvangen, ontlast moeten worden. “Alles afwegende”, zo deelde Kaljouw mee, zou de VVD-fractie de wet toch steunen.
Kennelijk was het niet nodig eerst de voorkant van het asielbeleid te “repareren”, volgens de VVD-fractie in de Eerste Kamer. Edith Schippers, de fractievoorzitter van de VVD in de Eerste Kamer, legt dit in een brief aan de VVD-leden uit. Ze beweert dat een meerderheid in de Tweede Kamer voor instroom beperkende maatregelen is. Daarmee suggereert ze dat die maatregelen er ook zullen komen. Dat wachten we nog maar even af, voorlopig zijn die maatregelen er nog niet (zie boven).
Hoe dan ook
Mark Rutte is erin geslaagd door halfslachtige en niet nagekomen beloftes over beperking van de asielinstroom de VVD te splijten. De VVD-fractie in de Tweede Kamer is tegen de spreidingswet, die in de Eerste Kamer is voor. Dat kan nog interessant worden op het VVD-congres van 27 januari a.s. Ik ben benieuwd of Kaljouw en Schippers daar de VVD-storm durven trotseren.