Het kabinet is zeldzaam impopulair, maar boekt – tot nu toe – in stilte het ene succes na het andere. Hoe is dat te verklaren?
Zelfs de grootste tegenstanders van het kabinet zullen, althans als ze iets verder kijken dan de krantenkoppen, moeten toegeven dat het kabinet in de eerste twee jaar meer voor elkaar kreeg dan menig naoorlogs kabinet in een volledige regeerperiode.
De ene na de andere grote stelselwijziging werd de afgelopen tijd door de Kamer geloodst: de beëindiging van het leenstelsel en de herinvoering van de basisbeurs, de hervorming van de arbeidsmarkt waar al jaren vruchteloos over werd gepraat, het zeer omstreden pensioenstelsel – de grootste stelselwijziging sinds de Tweede Wereldoorlog. Daar bovenop nog een gigantisch steunpakket om de gevolgen van de energiecrisis te dempen, enorme investeringen in Defensie, na decennia van kaalslag en bezuinigingen, en miljardenverslindende maatregelen voor het klimaat.
Ondanks dat alles is het kabinet zeldzaam impopulair: Rutte en zijn ploeg krijgen er gedurig van langs als een besluiteloos clubje dat vrijwel niets uit de handen krijgt.
3 APRIL 2021
Hoe is te verklaren dat het beeld en de werkelijkheid tijdens Rutte IV zo ver uit elkaar liggen? Een sleutel is ongetwijfeld te vinden in het beruchte Kamerdebat op 3 april 2021, toen Mark Rutte er kort na de verkiezingen als premier van een demissionair kabinet van zijn eigen coalitiepartners D66 en ChristenUnie hard van langs kreeg vanwege zijn hele en halve leugens over de ‘functie elders’ van Pieter Omtzigt.
Rutte overleefde ternauwernood het debat, maakte mee dat zowel D66 als de ChristenUnie lieten weten nooit meer met hem in een kabinet te willen stappen, beloofde te zullen komen met ‘radicale ideeën’ voor een ‘nieuwe bestuurscultuur’ – waar helemaal niets terecht kwam – en wist na slepende onderhandelingen toch weer premier te worden van een kabinet met uitgerekend de partijen die niets meer met hem te maken wilden hebben.
Zo kwam met frisse tegenzin van alle betrokken partijen een kabinet tot stand dat vrijwel niemand wilde: een liefdeloos huwelijk.
Tijdens de onderhandelingen wist vooral D66 – gesteund door de flinke verkiezingswinst die onder aanvoering van Sigrid Kaag was geboekt én door de gehavende positie van Mark Rutte – stevige resultaten binnen te slepen: grote ambities voor het klimaat, harde doelstellingen om de stikstofuitstoot terug te dringen, versnelde afhandeling van het toeslagenschandaal en de aardbevingsschade en – met de steun van de ChristenUnie – een naar verhouding mild asielbeleid. Zo werd Rutte hoofdverantwoordelijk voor een tamelijk progressieve agenda.
Precies die kwesties spelen nu hoog op. De bouw van reusachtige windmolenparken en andere klimaatmaatregelen leidden tot steeds zwaardere tegenstand, het stikstofbeleid zit al twee jaar in een hopeloze impasse, met een crisis in de bouw tot gevolg, talloze slachtoffers van de aardbevingsschade en de toeslagenaffaire wachten nog steeds op herstel en genoegdoening, en de asielopvang is krakend vastgelopen.
Zo bleef de afgelopen jaar buiten beeld hoeveel successen het kabinet wél op haar naam schreef.
Daardoor ligt het kabinet vooral vanuit de rechterzijde van het politieke spectrum steeds zwaarder onder vuur, leidde het maatschappelijke ongenoegen tot de onstuitbare opkomst van BoerBurgerBeweging bij de Provinciale Statenverkiezingen waardoor het nóg moeilijker zal worden om consensus over het stikfstofbeleid te vinden, bleef van het CDA – vanouds een solide regeringspartner van de VVD – een stuurloos clubje over, en balde zich ook in de achterban van de VVD het verzet samen tegen het moeizame asielbeleid van het kabinet.
Zo bleef de afgelopen jaar buiten beeld hoeveel successen het kabinet wél op haar naam schreef, van de miljardenmaatregelen voor het klimaat tot het nieuwe pensioenstelsel: stuk voor stuk prestaties waar vooral de ChristenUnie dankbaar voor is en D66 zich trots voor op de borst slaat – al was het maar omdat het juist de bewindslieden van die partijen zijn die daar een rol in hebben gespeeld – maar waar de maatschappelijke waardering voor uitblijft.
En Mark Rutte? Volgens hardnekkige geruchten zou hij al besloten hebben zich bij de volgende verkiezingen – wanneer die ook komen – wéér kandidaat te stellen, op weg naar zijn vijfde kabinet.