Von der Leyen De voorzitter van de Europese Commissie is nog steeds de koploper, maar komt steeds meer onder vuur te liggen.
Een tweede kroning is voor koningin Ursula Von der Leyen niet gegarandeerd.
Twee maanden vóór de Europese verkiezingen in juni gonst het in Brussel van de Europese diplomaten en functionarissen die waarschuwen dat de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, geen sjoemel is voor nog een termijn van vijf jaar als leider van de uitvoerende macht van de EU.
Een EU-functionaris noemde het het gesprek van de dag.
“Een groot deel daarvan is de arrogantie van de macht”, vervolgde de EU-functionaris. “Ze dacht ten onrechte dat ze met alles weg kon komen. Daarom worden nu enkele kleinere fouten tegen haar gebruikt.” Net als andere functionarissen die in dit artikel worden geciteerd, kreeg de EU-functionaris anonimiteit om vrijuit te spreken over de machtige Duitse politicus binnen de Brusselse zeepbel.
In de kern van de zaak zijn er twee belangrijke krachten die haar zouden kunnen torpederen in de post-electorale paardenhandel.
Frankrijk – waarvan de betrekkingen met Duitsland wankel zijn – is nog steeds zeer dubbelzinnig over zijn steun, waarschijnlijk om concessies af te dwingen, hoewel het een late kans zou kunnen bespioneren om de toppositie te heroriënteren. Als ze die potentiële hindernis van afwijkende meningen uit Parijs overwint, zal ze zich ook zorgen moeten maken of ze bevestiging kan krijgen van het nieuwe Europese Parlement, waarin extreemrechts waarschijnlijk een grotere speler zal zijn dan vandaag de dag. Zelfs de steun van haar eigen centrumrechtse Europese Volkspartij ziet er lauw uit.
Het vooruitzicht op een verstoring lijkt alleen maar groter te worden na een reeks van fouten van de afgelopen weken, benadrukten EU-functionarissen en diplomaten. Dat is nogal een ommekeer sinds het begin van het jaar, toen ze ijzersterk leek .
“De periodieke misstappen van Von der Leyen, van Pfizergate tot haar reis naar Israël, krijgen een nieuwe betekenis naarmate we dichter bij de verkiezingen komen”, zegt Alberto Alemanno, hoogleraar rechten aan de HEC business school in Parijs. “Ze verwerven een patroon.”
“Waar dit op neerkomt is dat we afstappen van TINA – er is geen alternatief – naar een situatie die meer veranderlijk is, en waarin we feitelijk de doos van Pandora openen,” voegde hij eraan toe.
Toch is de 65-jarige von der Leyen de te kloppen vrouw. Niet alleen is zij de zittende partij, haar EVP loopt in de peilingen ver voor op de concurrentie, waardoor zij – zoals zij dat zien – het recht hebben om Von der Leyen aan te laten blijven. Het is ook moeilijk in te zien welke andere kandidaat een kans maakt om haar te vervangen wanneer de EU-leiders deze zomer bijeenkomen om de topfuncties van het blok te verdelen, zoals de functies van de Europese Commissie, de Raad en het Buitenlands Beleid.
Maar zoals een EU-diplomaat benadrukte: “Ze moet het niet als vanzelfsprekend beschouwen.”
Dus wat gebeurde er?
Twee andere functionarissen wezen op het partijcongres van maart in Boekarest als een belangrijk keerpunt in de perceptie van Von der Leyen.
Begin maart kwamen Europese conservatieven bijeen in de Roemeense hoofdstad om de voormalige Duitse minister van Defensie officieel te steunen als gezicht van hun EU-verkiezingscampagne. Maar sommigen, zoals de Franse conservatieve zwaargewicht Michel Barnier, weigerden haar te steunen .
Europees commissaris Thierry Breton, afkomstig uit de concurrerende liberalen (maar onder Von der Leyen werkt), riep publiekelijk uit wat volgens hem de matige steun was die Von der Leyen ontving van haar eigen EVP-fractie. De liberalen maken ook deel uit van de coalitie die Von der Leyen in het Europees Parlement steunt.
Terwijl Von der Leyen de enige naam op de stemming van de EVP die dag in Boekarest was die de leidende kandidaat was en 400 stemmen vóór kreeg, met 89 tegen – op een totaal van 499 stemmen was de perceptie vast.
Sindsdien is er sprake van toenemende weerstand tegen de autoriteit van Von der Leyen.
Ten eerste heeft een partijoverschrijdend initiatief in het Europees Parlement – waartoe Von der Leyens eigen EVP behoorde – het besluit van de Commissie om Hongarije 10 miljard euro aan EU-geld toe te kennen, juridisch aangevochten, dat was bevroren vanwege problemen met de rechtsstaat van het land.
Kwesties met betrekking tot de rechtsstaat – een onderwerp waarbij de EVP als zwak wordt gezien – zijn een twistpunt geweest tussen Von der Leyen en het Europees Parlement, wiens stemmen zij nodig heeft voor een tweede termijn.
Von der Leyen kreeg ook te maken met een interne opstand van vier van haar topcommissarissen – uit de sociaal-democratische en liberale kampen – nadat ze een lucratieve rol als gezant hadden toegekend aan Europees parlementslid Markus Pieper, die tot haar Duitse conservatieve partij behoort.
De zogenaamde “Piepergate”-affaire kwam dagen nadat POLITICO onthulde dat het Europees Openbaar Ministerie een onderzoek had geopend naar haar zeer controversiële (en gekmakend ondoorzichtige) gebruik van sms-berichten om te onderhandelen over grote vaccinaankoopcontracten tijdens de Covid-19-pandemie.
Bij het navigeren door deze crises zette ze soms haar commissarissen of nationale regeringen opzij, wat leidde tot gemopper dat haar de kop kan kosten als ze opnieuw door de Europese leiders moet worden genomineerd (en vervolgens moet worden bevestigd door het Europees Parlement).
Ondertussen is Von der Leyen zelf traag geweest met het op gang brengen van haar campagne, omdat ze vasthield aan de voordelen van haar gevestigde positie. Ze benoemde haar campagneteam weken na haar benoeming tot lijsttrekker.
De keuze voor haar campagneleider, haar vertrouwde rechterhand Björn Seibert, die tot 5 april haar stafchef van de Europese Commissie was, leidde tot hernieuwde kritiek in Brussel.
“Dit laat zien dat ze slechts kan vertrouwen op een zeer kleine kring van vertrouwde mensen. Het is geen teken van vertrouwen in haar partij”, zei een hoge parlementaire functionaris die vroeg om niet bij naam genoemd te worden terwijl hij commentaar gaf op zaken van de Commissie.
Alexander Winterstein, de hoofdwoordvoerder van de Von der Leyen-campagne, benadrukte dat Von der Leyen een dubbele werklast heeft als president en als kandidaat.
“Ursula von der Leyen is voor haar campagne al naar Griekenland, Duitsland en Letland gereisd, en er zullen er nog veel meer volgen”, zei Winterstein. “Ze zal hard campagne voeren over de drie kwesties die haar nauw aan het hart liggen: democratie, welvaart en veiligheid. In het bijzonder zal zij de confrontatie blijven aangaan met degenen die de Europese democratie willen ondermijnen, zowel van buiten als binnen Europa. Er staat veel op het spel bij deze verkiezingen.”
‘lamme hertogin’
Zoals een premier ooit opmerkte, is een week natuurlijk lang in de politiek.
Met nog twee maanden te gaan voor de verkiezingen heeft Von der Leyen tijd om de perceptie te veranderen, bijvoorbeeld door haar nalatenschap onder de aandacht te brengen. Ze is naar voren gekomen als de machtigste voorzitter van de Commissie sinds Jacques Delors, en heeft noodmaatregelen ingevoerd om Europa te beschermen tijdens de pandemie en vervolgens de oorlog in Oekraïne.
De Franse president Emmanuel Macron, die de sleutel was om haar in 2019 de baan te bezorgen, is echter dubbelzinnig geweest in zijn steun – in wat een klassieke machtsbeweging lijkt om zoveel mogelijk invloed te hebben.
Terwijl Duitsland geen andere keuze heeft dan de voormalige Duitse minister van Defensie voor een tweede termijn te steunen – ondanks dat haar partij geen deel uitmaakt van de regerende coalitie – speelt Frankrijk hard to get.
In een interview met POLITICO weigerde het hoofd van de Renew-fractie van de Franse president Emmanuel Macron in het Europees Parlement, Valérie Hayer, Von der Leyen voor een tweede termijn te steunen. “Ik sluit niet uit dat ik nog een keer op haar stem, ik sluit niet uit dat ik niet nog een keer op haar stem”, zei ze.
Verschillende EU-diplomaten interpreteren de signalen uit Parijs als een manier om concessies te doen aan Von der Leyen voor haar tweede termijn.
“De Fransen willen niet dat Ursula op de rode loper loopt met bloemen naar haar toe gegooid tijdens de Europese Raad van juni”, zei een andere EU-diplomaat.
“Het idee van een voorzitter van de Duitse Commissie die tijdens een tweede mandaat kan doen wat ze wil, is voor hen een nachtmerrie.”
De steun van Macron is van cruciaal belang voor Von der Leyen.
Om een tweede termijn te winnen zal ze een gekwalificeerde meerderheid van de EU-leiders aan de tafel van de Europese Raad moeten overtuigen haar te steunen. Hoewel ze waarschijnlijk een knipoog krijgt van de twaalf conservatieve leiders van Europa, valt het nog te bezien hoeveel steun ze buiten haar partij kan verwerven.
Hongarije en Slowakije staan zeer kritisch tegenover het beleid van de Commissie, terwijl de Spaanse premier Pedro Sánchez herhaaldelijk onenigheid heeft gehad met de Berlaymont over de oorlog tussen Israël en Hamas. De resolute steun van Von der Leyen aan Israël veroorzaakte een reactie van Spanje, Ierland, België en stemmen van heel Europees links.
De potentieel fatale uitdaging zal echter het Europees Parlement zijn. In 2019 werd ze aangesteld met de steun van de zelfbenoemde pro-Europese partijen van de EU: de conservatieve Europese Volkspartij, de Socialisten en de liberale Renew-groep. Dat leverde haar slechts een krappe meerderheid op: 383 stemmen, iets meer dan het minimum van 374. Nu extreemrechts in heel Europa opkomt, zou Von der Leyen moeite kunnen hebben om die overwinning te herhalen.
Vanaf 10 juni zal Von der Leyen de nieuw gekozen Europese wetgevers het hof moeten maken om hun stemmen veilig te stellen. “Ze zal het voorwerp zijn van enorme druk van wetgevers om hun steun te winnen”, zei een tweede EU-functionaris.
Dat dreigt haar manoeuvreerruimte tijdens haar tweede mandaat te beperken, of haar zelfs tot een lamme hertogin te maken, aldus een derde EU-functionaris.
Ondertussen zijn haar critici andere namen voor de voorzitter van de Europese Commissie gaan gebruiken. Sommigen komen uit haar eigen partij, aangezien zij de meerderheid van de zetels in het Europees Parlement zullen bezetten, zoals voorzitter van het Europees Parlement Roberta Metsola of de Kroatische premier Andrej Plenković.
“We zullen het gesprek over de topfunctie aangaan met Von der Leyen als voorzitter van de Europese Commissie”, zei de eerste EU-functionaris, degene die zei dat Von der Leyen dacht dat ze met dingen weg kon komen.
“Of ze er uiteindelijk nog zal zijn, is een andere vraag.”