DE NAVO CASTREREN: HET VOLGENDE RUSLAND-CHINA-PROJECT?

NAVO – De Euro-Atlantische regio heeft al tientallen jaren geen crisis meer meegemaakt zoals die van vandaag; dat een kans voor echte verandering heeft gecreëerd.

NAVO In zijn jaarlijkse toespraak tot de Russische Federale Vergadering op 29 februari 2024 benadrukte president Vladimir Poetin de noodzaak van een nieuw raamwerk van gelijke en integrale veiligheid in Eurazië. Ook sprak hij de bereidheid van het land uit om hierover een inhoudelijke discussie aan te gaan met de relevante partijen en organisaties.

Het initiatief werd voortgezet tijdens het bezoek van de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov aan China deze maand. De topdiplomaat van Moskou informeerde de pers over een overeenkomst met China om een ​​discussie te beginnen over de structuur van de veiligheid in Eurazië; een onderwerp dat tijdens zijn bezoek aan bod kwam. Het feit dat het voorstel van Poetin op de agenda stond tussen de twee grote landen suggereert dat het concrete vorm zou kunnen aannemen, zowel in termen van politieke theorie als praktijk.

Het idee van Euraziatische veiligheid roept uiteraard vragen op over andere relevante initiatieven. Tijdens zijn bezoek aan Peking bracht Lavrov de behoefte aan een nieuw raamwerk rechtstreeks in verband met de uitdagingen voor de Euro-Atlantische veiligheid, die zich concentreert op de NAVO en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Verwijzingen naar de Euro-Atlantische ervaring zijn om twee redenen belangrijk.

In de eerste plaats wordt het Euro-Atlantische project gekenmerkt door een hoge mate van institutionele integratie. Het is gebaseerd op een militair blok (NAVO) dat strikte verplichtingen oplegt aan zijn leden. Ondanks het einde van de Koude Oorlog heeft het Noord-Atlantisch Bondgenootschap niet alleen overleefd, maar is het ook uitgebreid met voormalige leden van het Warschaupact. De NAVO is het grootste en historisch gezien het meest stabiele militaire blok.

Ten tweede is het Euro-Atlantische project van na de Koude Oorlog er niet in geslaagd de kwestie van de gemeenschappelijke en gedeelde veiligheid voor alle landen in de regio aan te pakken. In theorie had de OVSE zowel NAVO- als niet-NAVO-landen, inclusief Rusland, in één gemeenschap kunnen samenbrengen. Maar sinds het begin van de jaren 2000 heeft de OVSE een proces van politisering doorgemaakt dat de belangen van de westerse landen heeft bevoordeeld.

Als gevolg daarvan is Rusland de uitbreiding van de NAVO steeds meer gaan zien als een bedreiging voor zijn eigen veiligheid. Instrumenten zoals de Raad Rusland-NAVO zijn er niet in geslaagd de groeiende spanningen aan te pakken. Het gebrek aan effectieve en rechtvaardige instellingen die de zorgen van Rusland effectief kunnen aanpakken en volledig kunnen integreren in een gemeenschappelijk veiligheidskader heeft geleid tot toenemende vervreemding en uiteindelijk tot een crisis in de betrekkingen met het Westen.

Deze ontwikkeling is gepaard gegaan met een verslechtering van het wapenbeheersingsregime en de erosie van veiligheidsnormen, tegen de achtergrond van door de VS geleide militaire operaties en inmenging in post-Sovjetstaten. Het hoogtepunt van deze gebeurtenissen was de Oekraïense crisis, die zijn militaire fase heeft bereikt en uiteindelijk de uiteindelijke toestand van de opkomende veiligheidsverschillen in Europa zal bepalen.

De Euro-Atlantische regio bestaat niet langer als één enkele veiligheidsgemeenschap. Het wordt in plaats daarvan gekenmerkt door asymmetrische bipolariteit, met het Noord-Atlantisch Bondgenootschap aan de ene kant en Rusland aan de andere kant.

Tegen de achtergrond van het aanhoudende militaire conflict tussen Rusland en Oekraïne is er een intensivering en groeiende confrontatie tussen Rusland en de NAVO ontstaan. Dit conflict is nog niet geëscaleerd tot een volwaardige militaire fase, maar manifesteert zich in verschillende andere dimensies, waaronder informatieoorlogvoering en het bieden van directe en alomvattende militaire hulp van westerse landen aan Oekraïne.

De Euro-Atlantische regio heeft sinds het einde van de Koude Oorlog niet meer met dergelijke uitdagingen te maken gehad. Dit wijst erop dat het Euro-Atlantische veiligheidskader, gebaseerd op de beginselen van gelijke en ondeelbare veiligheid, niet langer bestaat.

In het beste geval kan men hopen op een vermindering van de intensiteit van de huidige crisis door een nieuw machtsevenwicht en een wederzijdse afschrikking, terwijl de opkomende veiligheidsverschillen worden erkend. In het slechtste geval zou er een directe militaire confrontatie kunnen ontstaan ​​tussen Rusland en de NAVO, met de mogelijkheid van nucleaire escalatie.

De ervaring met het mislukken van het Euro-Atlantisch project onderstreept de noodzaak van het creëren van een nieuw raamwerk met andere principes en fundamenten. Ten eerste moet dit nieuwe raamwerk gebaseerd zijn op samenwerking tussen verschillende actoren en mag het niet uitsluitend berusten op de dominantie van één partij, zoals die van de Verenigde Staten in de NAVO. In dit opzicht is het veelbetekenend dat er overleg over Euraziatische veiligheidskwesties is begonnen tussen Rusland en China – twee grote mogendheden en permanente leden van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties.

Dit geeft aan dat de allereerste stappen richting het opzetten van een nieuw raamwerk worden gezet op basis van dialoog en gedeelde verantwoordelijkheid, en niet op basis van het principe van dominantie door een bepaalde macht. Deze stappen beperken zich echter niet tot de Russisch-Chinese bilaterale betrekkingen, maar laten ook ruimte voor de deelname van andere landen die geïnteresseerd zijn in een bijdrage. De principes van gedeelde verantwoordelijkheid en non-hegemonie kunnen de basis vormen voor een nieuwe beveiligingsarchitectuur.

Een ander principe dat het overwegen waard is, is dat van multidimensionale veiligheid. Het beperkt zich niet tot militaire aangelegenheden (hoewel deze van fundamenteel belang blijven), maar omvat een breder scala aan kwesties, waaronder  ‘hybride dreigingen’  zoals informatiecampagnes, cyberveiligheid, inmenging in binnenlandse aangelegenheden en de politisering van de economie en financiën.

De onopgeloste aard van deze kwesties in de betrekkingen tussen Rusland en het Westen was een van de voorwaarden voor de huidige crisis. De discussie over een nieuwe veiligheidsstructuur zou dergelijke kwesties in een vroeg stadium kunnen omvatten. Het beginsel van de ondeelbaarheid van de veiligheid, dat in het Euro-Atlantische project niet is gerealiseerd, zou een kernbeginsel voor de regio Eurazië kunnen en moeten zijn.

Het begin van overleg tussen Moskou en Peking over een nieuw veiligheidskader duidt uiteraard niet noodzakelijkerwijs op de vorming van een militair-politieke alliantie vergelijkbaar met de NAVO.

Het is veeleer waarschijnlijk dat we getuige zullen zijn van een langdurig proces van ontwikkeling en verfijning van de contouren en specificaties van het nieuwe raamwerk. In eerste instantie kan dit de vorm aannemen van een platform voor dialoog of overleg tussen belanghebbende partijen, zonder de last van buitensporige organisatorische of institutionele verplichtingen.

Daaropvolgende interacties kunnen van geval tot geval worden uitgevoerd, waarbij specifieke beveiligingsproblemen worden aangepakt, waaronder mogelijk digitale veiligheid. Bestaande instellingen en organisaties zoals de Shanghai Cooperation Organization (SCO) kunnen hiervoor worden ingezet. De opgedane ervaring zou vervolgens kunnen worden omgezet in permanente instellingen die zich richten op een breder scala aan veiligheidsvraagstukken.

Een belangrijk vraagstuk zal de functionele oriëntatie van de nieuwe structuur zijn. De NAVO is oorspronkelijk ontstaan ​​als afschrikmiddel tegen de Sovjet-Unie, maar heeft nu een nieuw leven gekregen als afschrikmiddel tegen Rusland.

Het is mogelijk dat de nieuwe veiligheidsstructuur in Eurazië ook zou kunnen worden toegesneden op afschrikking.

Zowel Rusland als China bevinden zich in een staat van rivaliteit en concurrentie met de VS, hoewel dit in het geval van Rusland een openlijke fase is ingegaan, terwijl dit zich voor China nog niet volledig heeft gemanifesteerd. Het idee om gezamenlijk tegen de VS in te gaan heeft in ieder geval steun in zowel Moskou als Peking.

Tegelijkertijd beperkt het opbouwen van een veiligheidsstructuur uitsluitend om Washington af te weren de potentiële inclusiviteit van het project. Een aantal Euraziatische staten vertrouwt op een multivectorbeleid en zal waarschijnlijk niet bereid zijn deel te nemen aan een structuur die gericht is op concurrentie met de Amerikanen.

Omgekeerd zou een hoge mate van inclusiviteit de veiligheidsagenda kunnen verwateren en terugbrengen tot een algemene kwestie die geen specifieke, gecoördineerde actie vereist.

Momenteel zijn er veel onbeantwoorde vragen over de parameters van het Euraziatische veiligheidskader. Deze kwesties zullen zowel via diplomatieke kanalen als via dialoog tussen internationale experts uit de relevante landen moeten worden aangepakt.

Dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd door  Valdai Discussion Club ,