Betekent de dienstplicht dat slecht opgeleide, ontevreden jongeren de strijd in worden gestuurd, of kan het de burgerplicht aanmoedigen en Europa helpen verdedigen?
Dienstplicht – De Russische invasie van Oekraïne in 2022 schokte Europa en zorgde ervoor dat Europa zijn verdedigingsmechanismen onder de loep nam.
Nu vrede in de regio niet langer een vanzelfsprekendheid was, begonnen veel westerse hoofdsteden zich af te vragen of dienstplicht een oplossing was voor hun veiligheidsangst, wat soms tot heftige debatten leidde.
Litouwen heeft in augustus plannen aangekondigd om zijn ontwerp uit te breiden en zich bij Denemarken aan te sluiten, terwijl Duitse en Britse politici hebben voorgesteld de verplichte militaire dienst nieuw leven in te blazen.
Maar is dienstplicht de juiste aanpak van Russische agressie? Welke gevolgen zou de heropleving ervan voor Europa kunnen hebben? Zal het contraproductief blijken of de regio helpen verdedigen?
“De strijdkrachten van Europa, vooral die aan de grens met Rusland, beseffen nu dat ze niet genoeg mankracht hebben”, zegt Vincenzo Bove , hoogleraar politieke wetenschappen aan de Warwick University , gespecialiseerd in dienstplicht. “Ze zien de dienstplicht duidelijk als een oplossing daarvoor.”
“Of dit een goed idee is in termen van het afschrikken van een potentiële Russische invasie, weten we niet echt zeker,” vervolgde hij, en suggereerde dat er een gebrek aan bewijs was over de effectiviteit van dienstplichtige legers in vergelijking met reguliere strijdkrachten.
Vanwege de complexiteit van de moderne oorlogsvoering vroeg Bove zich af of dienstplichtigen in de korte beschikbare tijd goed konden worden opgeleid om de geavanceerde uitrusting of tactieken te gebruiken die tegenwoordig worden gebruikt.
“Kijk maar eens wat er nu in Rusland gebeurt met dienstplichtigen… Ze zijn niet erg gemotiveerd. Jonge mannen worden gedwongen te werken. De meerderheid van hen zou liever iets anders doen.”
Een voormalige Wagner-huursoldaat vertelde in juli aan Euronews dat terwijl hij in Oekraïne diende, het een van zijn belangrijkste taken was ervoor te zorgen dat Russische dienstplichtigen – “amper 21 jaar oud” – niet zouden weglopen, omdat ze zo terughoudend waren om te vechten.
An ex-Wagner fighter told @SKhatsenkova and I their chilling stories of Bakhmut, disillusionment with war and mutiny chaos – interesting to say the least. #WagnerGroup #ukrainewar https://t.co/Zkp3MdCnAw
— Josh Askew (@jweaskew) July 25, 2023
Canonvoer?
Naast economische zorgen over de inefficiëntie van de verplichte militaire dienst – waarbij enorme aantallen mensen verhinderd worden iets te doen waar ze productiever zouden kunnen zijn – uitte Bove ethische zorgen over het sturen van burgers met weinig ervaring naar de strijd.
Na vijftien jaar bij de Italiaanse marine te hebben gediend, zei hij: “Drie jaar is niet genoeg om de basisprincipes van oorlogvoering te leren… zelfs het gebruik van basiswapens vereist veel training.”
“Sommige landen praten over programma’s van drie maanden… dat is niets. Ze zullen niet eens leren salueren,’ voegde Bove er gekscherend aan toe.
Verscholen aan de Russische grens, via de kleine enclave Kaliningrad, is Litouwen onlangs begonnen met het opstellen van hervormingen van zijn dienstplichtsysteem, waardoor mensen die in het buitenland wonen en studeren, kunnen worden opgeroepen.
Eén optie in de voorstellen is om rekruten vrijwillig aan te werven voor trainingen van een maand elke zomer, gedurende drie jaar. Ze zouden dan in theorie klaar zijn voor de strijd.
Samen met Litouwen kennen Denemarken, Zweden, Noorwegen, Finland, Letland, Oostenrijk, Griekenland en Estland momenteel een vorm van militaire dienstplicht, naast de strijdende partijen Oekraïne en Rusland.
Toch waren anderen voorstander van de dienstplicht – met kanttekeningen.
Elisabeth Braw van het American Enterprise Institute was kritisch over ‘performatieve handelingen’ waarbij ‘elke man en vrouw in militaire dienst wordt gedreven’, en vertelde dat de selectieve systemen van Euronews ‘heel goed kunnen werken’.
De defensieanalist wees op het ‘ongelooflijk succesvolle’ voorbeeld van Noorwegen, waar burgers massaal worden opgeroepen, maar slechts een bepaald percentage wordt gekozen voor training.
‘Het leger krijgt de beste en slimste mensen, en bovendien is dienstplicht een aanwinst op het cv van een dienstplichtige,’ legde ze uit, waarbij het slagen voor selectie een teken van prestige was.
In 2015 werd Noorwegen het eerste Europese land dat de militaire dienstplicht voor zowel mannen als vrouwen invoerde. Het beschikt nog steeds over een professioneel leger, dat de basis vormt voor zijn verdediging.
Which European countries are rethinking military service amid the war in Ukraine? #UncoveringEurope https://t.co/QP8GZtr7l5
— euronews (@euronews) July 26, 2022
Braw maakte echter een waarschuwing over de dienstplicht.
“Troepen moeten worden uitgerust met betekenisvolle vaardigheden. De tijd moet goed besteed worden’, zei ze. ‘Het Kremlin zal zich niet laten afschrikken door een dienstplichtig model waar niet over nagedacht is, met jonge mannen en vrouwen die werkeloos in kazernes zitten.’
Enkele vaardigheden die vaak door pleitbezorgers worden genoemd zijn sociale en overlevingsvaardigheden, functioneren onder druk, stresstolerantie, functioneren in crisissituaties en algemene veerkracht.
Burgers zouden buiten de defensie kunnen worden ingezet, vervolgde Braw.
“Het veilig houden van een land gaat over meer dan alleen de strijdkrachten. Het gaat over de volksgezondheid, de bescherming van de infrastructuur en de gezondheidszorg. Jongeren kunnen worden opgeroepen als ze nodig zijn om het land te helpen beschermen tegen crises of rampen.”
“Er zijn zoveel maatschappelijke problemen die de overheid alleen niet kan oplossen.”
Frankrijk lanceerde in 2019 een vorm van zachte dienstplicht, waarbij jongeren vrijwillige burgerdienst werd aangeboden. Macron bestempelde zijn lievelingsproject als een manier om patriottisme en sociale cohesie te ontwikkelen, hoewel tegenstanders zeggen dat het geld naar het bredere onderwijssysteem verlegde.
Uit sommige onderzoeken blijkt dat dienstplichtigen een grotere kans hebben om met werkloosheid te worden geconfronteerd als hun diensttijd eindigt, terwijl anderen betwijfelen of verworven vaardigheden overdraagbaar zijn naar andere sectoren of überhaupt kunnen worden aangeleerd.
Leidt militaire dienst tot patriottisme?
Eén reden waarom Europa zijn toevlucht neemt tot dienstplicht – waarbij mannen en vrouwen doorgaans wettelijk verplicht zijn om te vechten – is dat conventionele rekruteringsacties niet werken.
Het Duitse leger slaagt er bijvoorbeeld niet in nieuwe soldaten aan te trekken , ondanks een grootschalig initiatief om zichzelf te versterken tijdens de oorlog in Oekraïne, zo maakte het ministerie van Defensie van het land in augustus bekend.
Waarom mensen precies niet willen dienen, is onduidelijk.
Een argument van deskundigen is dat legers niet kunnen concurreren met de lonen en arbeidsomstandigheden in de particuliere sector, terwijl banen in het leger vaak moeilijk en gevaarlijk zijn.
Toch zegt Bove dat deze bewering niet kan verklaren wat er gebeurt in gebieden in Europa met een hoge werkloosheid, zoals Zuid-Italië of Spanje. Hier willen burgers nog steeds niet meedoen.
Een andere verklaring is cultureel van aard, waarbij burgers het leger afwijzen omdat ze de “overkoepelende doelen en doelstellingen” niet delen, vertelde hij Euronews.
De verwoestende oorlogen in Afghanistan en Irak hebben geleid tot een “langdurige” negatieve houding ten opzichte van het leger, waarbij Bove betwijfelde of het gooien van geld naar het probleem de rekrutering zou kunnen verbeteren.
Er zijn argumenten dat de dienstplicht het patriottisme en de bereidheid van een bevolking om zichzelf tegen een agressor te verdedigen kan vergroten.
“De dienstplichtige dienst heeft een lange geschiedenis in Finland en geniet brede steun in de samenleving”, zegt Elina Riutta , voorzitter van de Finse Dienstplichtigen Unie, in een verklaring aan Euronews.
Zoals Oekraïne laat zien, ‘heeft oorlog gevolgen voor de hele samenleving. Hoe meer mensen worden opgeleid in geval van een crisis, hoe beter de samenleving veerkrachtig is’, voegde ze eraan toe.
“De wil om het land onder de dienstplichtigen en de hele natie te verdedigen bevindt zich momenteel op een recordhoogte.”
Finland bevindt zich geografisch gezien in een unieke positie en deelt een lange grens met Rusland waar het in het verleden tegen heeft gevochten. Het voorbeeld is niet noodzakelijkerwijs van toepassing op andere landen.
Uit onderzoek van Bove en zijn collega’s Riccardo Di Leo en Marco Giani is gebleken dat dienstplicht feitelijk een kloof kan creëren tussen mensen en hun regering.
“De dienstplicht zorgt ervoor dat mensen zich identificeren met de strijdkrachten, maar zijn loyaliteit tegenover andere democratische instellingen botst met hem, waardoor mensen de autoriteiten minder vertrouwen.”
“Als je je zorgen maakt over de toenemende afstand tussen jongere generaties en de staat, dan is dienstplicht niet de oplossing. Het is eigenlijk contraproductief”, voegde hij eraan toe.
VVD wil militaire dienstplicht nieuw leven inblazen
De VVD wil de militaire dienstplicht nieuw leven inblazen. Dat staat in het conceptverkiezingsprogramma dat vrijdagochtend is gepresenteerd. De VVD pleit voor een vrijwillige dienstplicht naar Zweeds model.
De dienstplicht is in Nederland nooit afgeschaft. Alleen worden er sinds 1 mei 1997 geen jongeren meer voor opgeroepen. De VVD wil daar een begin mee maken. Dat is volgens de partij nodig om onze krijgsmacht te versterken.
In Zweden is de militaire dienstplicht een aantal jaar geleden succesvol weer ingevoerd. De VVD wil dat Zweedse model kopiëren. De bedoeling is dat niet meer alle jongens worden opgeroepen. In plaats daarvan krijgen alle jongeren, ook meisjes, op hun 18de een vragenlijst thuisgestuurd. Daarin wordt hen gevraagd of ze bereid zijn dienstplicht te vervullen. Geschikte en gemotiveerde jongeren kunnen dan op vrijwillige basis een jaar in dienst. In Zweden leidde dat tot duizenden aanmeldingen.
In het conceptverkiezingsprogramma pleit de VVD verder voor strengere regels voor migratie. Wat niet zo gek is: begin juli viel het kabinet toen de VVD en de ChristenUnie het over een strenger asielbeleid niet eens konden worden. De partij heeft de voorstellen van toen afgestoft: wat coalitiepartner ChristenUnie toen niet wilde, stelt de VVD alsnog voor. Zo wil de partij de regels voor opvang en toelating van asielzoekers gelijk trekken met de ons omringende landen. Dat zou bijvoorbeeld betekenen dat het lastiger worden voor vluchtelingen om hun gezin te laten overkomen.
De VVD zal de zogeheten dwangwet van eigen staatssecretaris Eric van der Burg niet steunen, zei lijsttrekker Dilan Yesilgöz. De wet zou gemeenten gaan dwingen asielzoekers op te vangen, maar de VVD wilde in ruil daarvoor maatregelen om de instroom te beperken. Nu die door de kabinetsval van de baan zijn, wil de VVD de dwangwet ook niet meer.
Ook wil de partij minder buitenlandse studenten toelaten en strengere regels voor arbeidsmigranten. Buitenlandse werknemers die hier hun baan verliezen en in de problemen komen, moeten actief worden geholpen om naar huis terug te keren.
Verder wil de VVD aanpassing van het VN-Vluchtelingenverdrag waardoor Nederland vooral juridisch gebonden zal zijn om vluchtelingen uit de regio op te vangen. Tweeënhalf jaar geleden raadde een speciale commissie dat nog af omdat het niet kansrijk is en een enorme diplomatieke inspanning vergt.
Koers
Het verkiezingsprogramma is geen keiharde breuk met het verleden: grote koerswijzigingen lijkt het niet te bevatten. Yesilgöz erkende dat bij de presentatie ook met zoveel woorden. ,,Maar ik heb wel het gevoel dat de zuurstof uit de samenleving is verdwenen. Dat gaat om het feit dat we tegenover elkaar zijn komen te staan. Dat is de oude politiek waar ik vanaf wil. Maar bijvoorbeeld ook doordat regels ons verstikken.”
Yesilgöz hamerde overigens ook op het thema dat PvdA/GroenLinks-leider Frans Timmermans en Pieter Omtzigt centraal maken: die van bestaanszekerheid. Yesilgöz: ,,Ik wil er zijn voor mensen die hard werken en nauwelijks rond kunnen komen.”
Opvallend nog in het verkiezingsprogramma is dat de VVD pleit voor verlaging van de accijnzen op benzine. Juist deze week besloot het demissionaire kabinet – met de VVD dus – om die belasting juist niet te verlagen, terwijl deze op 1 januari flink gaat stijgen. De prijs aan de pomp dreigt zo naar internationale recordhoogte te gaan. Als de VVD de woorden in het programma waar wil maken, is de eerste kans in het debat na Prinsjesdag. Daar kan de partij dan het voortouw nemen om de accijns alsnog te verlagen.