Dat het land in financiële nood verkeert, vindt alleen Pieter Omtzigt

Pieter Omtzigt meldt in zijn brief aan NSC-leden ‘zeer geschrokken’ te zijn van wat hij aantrof in de 21 overzichten van de overheidsfinanciën, die hij maandagmiddag onder ogen kreeg. Informateur Ronald Plasterk zou hem die pas na veel aandringen hebben overhandigd, waarmee hij insinueert dat Plasterk hem brisante informatie wilde onthouden. ‘NSC stelt vast dat we sinds vandaag met andere financiële verwachtingen voor de komende jaren zitten’, schrijft Omtzigt vervolgens. Daarmee wekt hij de indruk dat in die inventarislijstjes van de ministeries een op scherp staande torpedo verstopt zit die het schip van staat op korte termijn naar de kelder kan jagen.

Een probleem voor Omtzigt is dat niemand anders een verborgen explosief ziet. Tijdens formatiegesprekken vragen de onderhandelende partijen altijd financiële informatie bij de ministeries op. Dat is dit keer ook gebeurd. Volgens een ingewijde moesten alle departementen een inventarisatie van ‘risico’s, mogelijke tegenvallers en lopende juridische zaken’ bij Plasterk inleveren.

Het resultaat ligt voor de hand: een opsomming van alle mogelijke (maar niet per se waarschijnlijke) rampspoed, samengebald in een parade van worstcasescenario’s. Naar meevallers is niet gevraagd, dus die stonden er niet bij. De ministeries voelen tijdens een formatie bovendien een prikkel om hun financiële problemen te overdrijven, want wie weet krijgen ze er in het nieuwe regeerakkoord dan een paar miljard euro extra bij. Om dezelfde reden is het tactisch slimmer om financiële meevallers nog even onder de pet te houden.

Maar zo’n totaalinventarisatie is dus niet iets om van te schrikken, vinden andere politici. De financieel woordvoerder van de ChristenUnie, Tweede Kamerlid Pieter Grinwis, schreef op X: ‘Wat denkt u: als je van de ministeries de tegenvallers en risico’s opvraagt, wat krijg je dan? Precies, een lijst waar zelfs Sinterklaas de hik van krijgt.’ PVV-leider Geert Wilders drukte zich uit in vergelijkbare bewoordingen.

Budgetruimte afdwingen

Omtzigt kan maar beter geen minister van Financiën worden, want dan krijgt hij elk voorjaar een rolberoerte. De minister van Financiën vraagt de ministeries voor het opstellen van de Voorjaarsnota altijd om een overzicht van hun financiële noden en wensen. De vakministers hebben er allemaal belang bij om zo veel mogelijk uitgaven als onvermijdelijk voor te stellen, in de hoop meer budgetruimte af te dwingen. De wensenlijstjes die Sigrid Kaag in de lente van 2023 ontving, beliepen tientallen miljarden, terwijl zij juist voor de zware taak stond een begrotingsgat van 6 miljard euro te dichten.

Op 22 februari produceert het Centraal Planbureau (CPB) een nieuwe economische raming voor de komende jaren. Hoe die eruitziet, is afwachten, maar de voortekenen voor de koopkrachtontwikkeling lijken gunstig. De inflatie is gedaald en de lonen stijgen flink. Een recessie lijkt niet in aantocht. De staatsschuld vertoont procentueel gezien een dalende trend.

Advies was al bekend

Het langetermijnplaatje van de overheidsfinanciën geeft wel reden tot zorg, maar dat kan ook voor Omtzigt geen verrassing zijn. Onder meer het CPB waarschuwt al jaren voor de oplopende kosten van de vergrijzing (hogere en meer AOW-uitkeringen), de klimaatverandering en de gezondheidszorg. Topambtenaren schreven al vóór de verkiezingen in een gezaghebbend advies dat het volgende kabinet 17 miljard euro moet ombuigen. Dat betekent fors bezuinigen of meer belasting heffen. Anders stijgt het begrotingstekort op langere termijn te veel.

Maar dat advies was dus allang bekend. De argumentatie van NSC ontmoet daarom veel onbegrip. Want als het land werkelijk in zulke financiële nood verkeert, dan moet je als politicus die de mond vol heeft van goed bestuur toch júíst je verantwoordelijkheid nemen? D66-leider Rob Jetten in het FD: ‘Elk kabinet krijgt vroeg of laat te maken met financiële uitdagingen. Dat kan toch geen reden zijn om geen nieuwe regering te vormen?’