Bij naderende verkiezingen gaan Belgische politici boeken (laten) schrijven. Nederlandse politici geven lezingen. Caroline van der Plas, leider van landbouw- en regiopartij BoerBurgerBeweging (BBB) hield maandag 4 september de H.J Schoo-lezing, georganiseerd door opinieblad EW (voorheen Elsevier). Twee dagen later hield Pieter Omtzigt, die onlangs zijn eigen partij begon, de Binnenhoflezing. Oh ja, op 10 september houdt de lijsttrekker van GroenLinks-PvdA, Frans Timmermans, de Abel Herzberglezing. Voor alle lezingen waren de sprekers benaderd vóór de val van de regering, begin juli. Vanwege de komende verkiezingen trekken deze lezingen nu wel meer media-aandacht.
Dorpen
Van der Plas stelde in haar lezing dat in Nederland de menselijke maat verloren was gegaan. Een witteboordenoverheid benadert de samenleving vanuit spreadsheet en excelsheets. Door de eenzijdige focus op gemiddelden, is er geen oog meer voor de verschillen. Door de eenzijdige focus op modellen, wordt vergeten dat problemen ook eenvoudig praktisch opgelost kunnen worden.
Omdat de overheid minder oog kreeg voor praktische noden, met name voor bewoners in dorpen en landelijke regio’s, ontstond een vertrouwenscrisis tussen burger en overheid. In dat opzicht is volgens Van der Plas een ‘tweede wederopbouw’ nodig. De eerste wederopbouw maakte van Nederland een sociale zekerheidsstaat, nu moeten we naar een ‘noaberstaat’.
‘Noaber’ is een Oost-Nederlands begrip. Het komt erop neer een goede buur te zijn. Nabuurschap dus. Elkaar helpen als het nodig is. Je hebt elkaar niet uitgekozen, je moet het met elkaar doen. ‘Loop mee met de zwakkeren, dan weet je zeker dat niemand achterblijft.’
De lezing kunt u terugkijken op YouTube en nalezen als boek. Opvallend aan de reacties van het aanwezige publiek: naarmate de persoon randstedelijker (randstad = verstedelijkte westen Nederland) overkwam, was de reactie negatiever. Wat het centrale punt van de lezing juist bevestigde.
Grondrechten
De lezing van Omtzigt, ook terug te zien op YouTube en op de website van Nieuwspoort, ging over grondrechten. In een dictatuur zijn inwoners verantwoording verschuldigd aan de overheid, in een democratie is het precies andersom. In een democratie worden burgers ook gecontroleerd (denk aan de flitspaal), maar staan handhavers zelf onder toezicht en hebben burgers recht op beroep. Het is aan volksvertegenwoordigers om te controleren en te verzekeren dat dit zo blijft.
In Nederland zijn de regels soms niet in orde. Hij verwees naar de ‘zwarte lijst’ bij de belastingdienst, waar mensen automatisch op komen te staan bij een belastingschuld van 10.000 of meer euro. Eenmaal op die lijst heeft dat gevolgen. De belastingdienst kan onmiddellijke invordering eisen, terwijl je geen recht hebt op schuldhulpverlening. Mensen raakten zo hun huis kwijt, of de voogdij over hun kinderen. Intussen stonden 250.000 mensen op die zwarte lijst – inclusief 2.000 kinderen. Omtzigt was een van de twee Kamerleden die de ‘Toeslagenaffaire’ aan het licht bracht, waarbij ouders ten onrechte verdacht werden van fraude met kindergeld.
Coronatijd
Het tweede voorbeeld dat hij gaf: het coronabeleid. Grondrechten zijn niet bedoeld ‘voor mooi weer, die grondrechte zijn er voor windkracht 10’. Zoals de vrijheid van meningsuiting er is voor meningen die het grootste deel van de bevolking niet fijn vindt.
De Grondwet voorziet in de positieve mogelijkheid om in noodgevallen maatregelen te nemen die de gezondheid bevorderen. Maar de goede bedoelingen van de overheid hadden ook nadelige gevolgen. De avondklok kwam neer op achttien miljoen Nederlanders een enkelbandje ombinden. Lockdowns en winkelsluiting berokkende ondernemers schade.
De overheid deed dit met de beste bedoelingen: op het hoogtepunt van corona bedroeg de oversterfte tweeduizend mensen per week, vooral in verpleeghuizen. Maar de coronamaatregelen waren tegelijk ingrepen in het gelijkheidsbeginsel, het verbod op discriminatie, de vrijheid van meningsuiting, het recht op vergadering en betoging, het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, op de onaantastbaarheid van het lichaam en op het eigendomsrecht.
Die maatregelen, en de daarvoor benodigde extra overheidsuitgaven, konden rekenen op een meerderheid van het parlement. Vooral volksvertegenwoordigers van meerderheidspartijen stonden onder druk om akkoord te gaan. Maar volksvertegenwoordigers horen zich af te vragen of maatregelen wel proportioneel zijn. Zeker als het ene grondrecht ten koste van het andere lijkt te staan. Grondrechten beschermen burgers name tegen een controlestaat.
Overeenkomsten
Van der Plas ging in haar lezing uit van de gewone burger, van de mensen die je op straat tegenkomt. Omtzigts lezing had eerder een juridische, staatsrechtelijke benadering. Vanuit verschillende richtingen kwamen de sprekers bij hetzelfde uit: mensen verloren het vertrouwen in de overheid, omdat ze niet langer geloven dat iedere burger gelijk behandeld wordt. Een gewone burger hoeft niet te proberen om geen gegevens te verstrekken aan de belastingdienst, grote bedrijven kunnen vervolging afkopen met een schikking.
Opvallend: Van der Plas en Omtzigt beschouwen de overheid als in wezen goed. Ze bekritiseren de huidige werking van de overheid, zoals die de afgelopen decennia ontstond. Daarop willen ze een correctie. Meer oog voor de mensen, maatwerk.
Bedroevend. Zoveel punten die Omtzigt noemde, maar veel Nederlandse media vermeldden enkel een opmerking die hij aan het begin maakte. Hij zag verkiezingsdebatten waarbij iedere lijsttrekker telkens maar een halve minuut spreektijd krijgt niet zitten, hij wilde het over de inhoud hebben. Nog een overeenkomst met Van der Plas, die het belangrijker vond om goede volksvertegenwoordigers te hebben dan wie de premier wordt.
Wat eens te meer de vraag oproept waarom ze niet samen een partij vormen.