Verschillende partijen en gemeenten in ons buurland Duitsland plannen chipkaarten voor asielzoekers. De betalingssystemen kunnen worden gebruikt om verblijfsbeperkingen af te dwingen en aankopen te beperken. Vluchtelingenorganisaties bekritiseren de enorme bezuinigingen op de zelfbeschikking.
Chipkaarten voor asielzoekers Twee voorstellen zorgden ervoor dat federale politici vorige week rechtop gingen zitten en kennis namen. Eerst stormde CSU-baas Markus Söder naar voren en kondigde een chipkaart aan voor afgewezen asielzoekers. Even later riep de FDP ook op tot een landelijke betaalkaart voor mensen die bescherming zoeken. Veel van de voorstellen blijven vaag, maar één ding is duidelijk: ze gaan over afschrikking – en controle.
Bureaucratie en afschrikking
Het onderwerp kaartuitbetalingen kwam in de zomer al ter sprake. Eén reden: bureaucratie. Veel gemeenten keren zogenaamd zakgeld rechtstreeks uit aan asielzoekers, in de vorm van contant geld of zogenaamde inzetbewijzen. Onder meer Hannover rechtvaardigt de introductie van een sociale kaart waarmee het “niet-discriminerende toegang tot girale betalingen” wil creëren.
De voorstellen van de FDP en CSU volgen echter een andere retorische benadering. Een chipkaart is bedoeld om overdrachten naar uw thuisland te voorkomen. In de FDP-resolutie staat: “Hierdoor verzwakken we een cruciale pull-factor.” Pull-factoren zijn positieve prikkels om naar een bepaald land te komen. Het verminderen van pull-factoren is een eufemistische term voor afschrikking. Of dit echt werkt is op zijn minst wetenschappelijk controversieel .
Volgens de Beierse topkandidaat Martin Hagen combineert een betaalkaart de “voordelen van contant geld met de voordelen van voordelen in natura”. Dit is een ‘pragmatische oplossing’.
Bedrijven profiteren, gemeenten betalen
Vluchtelingenhulporganisaties spreken dit tegen. Andrea Kothen, spreker bij Pro Asyl, herinnert zich de jaren negentig. Daar bestonden al verschillende vormen van betalingssystemen en verstrekkingen voor vluchtelingen, van chipkaarten tot papieren vouchers en voedseldozen. “Het waren niet de gemeenten die hiervan profiteerden, maar vooral particuliere bedrijven, die grote bedragen van de gemeenten of staten inzamelden voor de levering en werking van het systeem.” Gemeenten zouden echter aanzienlijk hogere uitgaven hebben gehad dan voor het uitbetalen van contant geld. .
De FDP geeft geen details over de geplande functies van de kaart, ook niet op verzoek van onze redactie. Pas in augustus weigerde de parlementair directeur van de FDP-fractie in de Bondsdag een landelijke betaalkaart. “Dat klopt, want het betekent dat de gemeenten zelf kunnen beslissen wat voor hen de meest praktische en pragmatische oplossing is”, zegt Stephan Thomae tegen WELT (paywall) . Nu, in de aanloop naar de deelstaatverkiezingen in Beieren en Hessen, verandert de koers blijkbaar.
Beperking in plaats van zelfbeschikking
Het door de CSU geleide Beieren heeft al vooruitgang geboekt met de mogelijke functies van een “digitale vluchtelingenkaart”. Markus Söder heeft al publiekelijk aangekondigd dat afgewezen asielzoekers geen alcohol mogen kopen. De Beierse deelstaatregering geeft geen antwoord welke andere producten op de verboden lijst staan. De reikwijdte van deze beperkingen wordt nog onderzocht. In Hamburg kan volgens de aanbesteding onder bepaalde omstandigheden kansspelen van de kaart worden uitgesloten.
De Beierse Vluchtelingenraad spreekt van een “enorme bezuiniging op het recht op zelfbeschikking”. De staat bemoeit zich met de persoonlijke ruimte van mensen op een manier die niet onder zijn verantwoordelijkheid valt en die meer dan discutabel is in termen van fundamentele rechten.
Zelfs de uitsluiting van contant geld maakt inbreuk op de vrijheid van vluchtelingen. “Contant geld speelt een ongelooflijk belangrijke rol in het dagelijks leven in Duitsland. Als er geen contant geld kan worden opgenomen met de chipkaart, hebben vluchtelingen niet langer de mogelijkheid om alledaagse financiële transacties uit te voeren”, zegt Vluchtelingenwerk. Vlooienmarkten, gemeenschapsfestivals of schoolvakantieverkopen zouden bijvoorbeeld worden beïnvloed. Voor dergelijke transacties, zo geeft het Beierse ministerie van Binnenlandse Zaken ook toe, “zal het waarschijnlijk nodig zijn dat een klein bedrag wordt opgenomen.”
Geofencing en betalingsgegevens
Bovendien zou de Beierse betaalkaart “alleen bruikbaar moeten zijn in het verblijfsgebied dat is toegestaan op grond van de Asielwet of de Verblijfswet”, legt het Beierse ministerie van Binnenlandse Zaken uit.
Dit wordt ‘geofencing’ genoemd, oftewel het automatisch controleren van uw locatie. Voor Kothen van Pro Asyl zijn de verblijfsbeperkingen zelf het probleem: “De strikte toewijzing van verblijfplaatsen voor vluchtelingen verhindert hen hun zelfhulpvermogen te activeren, bijvoorbeeld om privé bij vrienden of familie te kunnen verblijven of te verhuizen naar een plek waar er is een geschikte specialist. Er is werk.” Reisbeperkingen zijn ook een probleem omdat ze het moeilijker maken om vrienden of een therapiecentrum verder weg te bezoeken.
Volgens het Beierse ministerie van Buitenlandse Zaken mogen biometrische gegevens niet bij de kaart worden opgeslagen. De betalingsgegevens moeten anoniem kunnen worden geëvalueerd voor “statistische evaluatie van de inzet”. “Ook moet het mogelijk zijn om vast te stellen welke kaarten een bepaalde periode niet zijn gebruikt en of er een vermoeden bestaat van poging tot misbruik.”
Vluchtelingenorganisaties hebben fundamentele kritiek op de kaart
De Beierse Vluchtelingenraad is principieel tegen dergelijke speciale systemen: “Naast de individuele belangen van de verkiezingscampagne vertegenwoordigt het idee van de geldloze chipkaart voor ons een nieuwe poging om het leven in Duitsland nog ongemakkelijker te maken voor mensen die bescherming zoeken. Deze chipkaart is volkomen onrealistisch en meer dan anti-integratie.”
Voor Kothen van Pro Asyl betekenen speciale kaarten voor vluchtelingen zichtbare discriminatie aan de kassa van de supermarkt, daarnaast is er bij de voorstellen nog steeds onduidelijk wie de kaarten accepteert. Allerlei soorten bedrijven zouden eerst op het nieuwe systeem moeten worden omgezet. “Het is de vraag of zo’n nieuw systeem daadwerkelijk een verbetering zal opleveren voor vluchtelingen en autoriteiten of dat het tot nieuwe problemen zal leiden”, zegt Kothen.
Ze eist: “De chipkaart die vluchtelingen het beste in staat stelt een waardig leven te leiden en betrokken te raken bij de samenleving is de kaart voor een betaalrekening. Dit is niet discriminerend en uiteindelijk de eenvoudigste en goedkoopste oplossing voor gemeenten.” Juridisch gezien hebben degenen die bescherming zoeken recht op een zogenoemde basisrekening.. In de praktijk levert het openen echter altijd problemen op .
Wanneer komen de kaarten?
Ondanks de krachtige aankondiging van de Beierse premier kan het nog wel even duren voordat de eerste betaalkaarten naar Beieren komen. Er is nog steeds geen aanbesteding. Volgens het Beierse ministerie van Binnenlandse Zaken zou dit “binnenkort” moeten beginnen. In Hamburg is al reclame gemaakt voor de “Socialcard” en het project zal hier vanaf 1 januari 2024 van start gaan. De stad Hannover maakt bekend dat zij zich momenteel nog in de stemfase bevindt.
Aan de zakelijke kant had onder meer Wirecard in het verleden gelobbyd voor digitale vluchtelingenkaarten, zo onthulde Neo Magazine Royale samen met FragDenStaat . De financiële dienstverlener exploiteerde al een kaart in het Beierse district Erding. De zogenaamde “gemeentelijke pas” was tot aan de CSU politiek controversieel . Wirecard is nu insolvent, waardoor de gemeentelijke pas tot het verleden behoort – en de CSU zet zich volledig in voor digitale controle en afschrikking met behulp van betaalkaarten.