Wilders – Een Nederlands dilemma biedt een glimp van een zich verdiepend probleem voor Europa

Nog maar enkele maanden geleden was Geert Wilders een gruwel voor de meeste Nederlandse politieke partijen.

Wilders is al twintig jaar een ontwrichtende en verdeeldheid zaaiende kracht binnen extreem-rechts. Hij heeft gezegd dat hij een einde wil maken aan de immigratie uit moslimlanden, dat hij hoofddoekjes wil belasten en dat hij de Koran wil verbieden. Hij heeft Marokkaanse immigranten ‘uitschot’ genoemd. Zijn Partij voor de Vrijheid heeft het vertrek uit de Europese Unie gesteund.

Maar toen won Wilders in november op overtuigende wijze de nationale verkiezingen. Bijna een kwart van de Nederlandse kiezers koos voor zijn partij, die 37 van de 150 zetels in de Tweede Kamer behaalde, een enorme marge naar de maatstaven van een verdeeld partijsysteem dat berust op consensus en coalitievorming.

Dat dilemma heeft van Nederland een testcase voor Europa gemaakt, omdat het land worstelt met de vraag wat te doen met extreemrechtse krachten die zo ver in de mainstream zijn gevorderd dat ze nauwelijks meer aan de rand kunnen worden beschouwd.

Italië heeft al een extreem-rechtse leider, en de Zweedse regering is afhankelijk van een partij met neonazistische wortels. Extreem-rechts vertegenwoordigt momenteel een aanzienlijk deel van de oppositie in Frankrijk en Duitsland, waardoor de vraag rijst hoe lang dit nog kan worden gemeden.

In Nederland hebben sommige reguliere partijen geantwoord door hun neus dicht te houden en naar voren te marcheren in de onderhandelingsruimte om een ​​manier te vinden om met Wilders samen te werken.

Coalitiegesprekken om een ​​nieuwe regering te vormen, die in het verleden weken of maanden in beslag namen, mislukten in februari, niet vanwege iets specifieks dat Wilders zei of deed om het politieke establishment verder te beledigen, maar vanwege de begrotingscijfers.

Het was een veelzeggend alledaags obstakel dat de politieke acceptatie van Wilders door de andere partijen verraadde.

“De meeste reguliere media en politici hebben de coalitieonderhandelingen met Wilders als normaal behandeld”, zei Mudde, “wat ook de mening lijkt van een meerderheid van de Nederlanders.”

De partijen ter linkerzijde hebben categorisch gezegd dat zij Wilders nog steeds afwijzen. Maar de vraag hoe ze met hem moeten regeren is niet aan hen; het is voor partijen in de rest van het politieke spectrum.

Wilders heeft onderhandeld met de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, een centrumrechtse partij die de afgelopen dertien jaar regeerde; de Farmer Citizen Movement, een populistische pro-boerenpartij; en New Social Contract, een nieuwe centristische partij. Samen hebben deze vier partijen 88 zetels in de Tweede Kamer, een comfortabele meerderheid.

Maar het ongemak van de onderhandelingspartners van Wilders is duidelijk, ook al uiten ze dat niet publiekelijk.

De zorgen rond Wilders blijven zo groot dat de vier partijen rond de tafel al vroeg in de gesprekken de ongebruikelijke stap namen om een ​​document te ondertekenen waarin zij zich ertoe verplichtten de Nederlandse Grondwet te handhaven, iets dat lange tijd als vanzelfsprekend werd beschouwd.

De belofte, evenals de noodzaak om de steun van meerdere partijen bij elkaar te brengen, zal naar verwachting het vermogen van Wilders beperken om de pijlers van de Nederlandse regering drastisch te veranderen of om ongrondwettelijke wetten door te drukken.

De ondertekening van het document hielp Wilders ook enige politieke afstand te nemen van zijn meest extreme standpunten, terwijl hij probeerde een gemeenschappelijke basis te vinden met de andere partijen, waardoor de indruk werd gewekt dat hij zijn opvattingen matigde.

“De vraag is: hoe geloofwaardig is iemand die de Grondwet al twintig jaar niet serieus heeft genomen?” zegt Léonie de Jonge, universitair docent Europese politiek en samenleving aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Als je naar zijn Twitter-feed kijkt, dan is hij niet minder radicaal.”

Tegelijkertijd is Wilders een bekende grootheid, een van de vele tegenstellingen die hem omringen. Hij is een van de bekendste gezichten in de politiek in Nederland en staat bekend om zijn botte taalgebruik. Hij is sinds 1998 lid van de Tweede Kamer en is daarmee het langstzittende lid.

Het grootste deel van die tijd was hij een vaste waarde in de oppositie. Maar zijn grootste succes bij de laatste verkiezingen behaalde hij door zijn al lang bestaande antipathie tegen immigratie te koppelen aan andere kwesties waar de Nederlandse burgers het meest om gaven, zoals een tekort aan betaalbare woningen.

Voorlopig zullen de vier onderhandelende partijen hun gesprekken moeten hervatten en tot overeenstemming moeten komen over welk soort coalitiestructuur zij kunnen steunen, voordat zij proberen een regeerakkoord tot stand te brengen.

Hoewel de kansen op een traditionele coalitie met Wilders aan het roer in een nieuwe gespreksronde kunnen afnemen, blijft die optie bestaan.

Wilders zegt dat hij het land wil leiden. Toen hem in een recent parlementair debat werd gevraagd of hij nog steeds bereid was premier te worden, was zijn antwoord duidelijk: “Ik kan niet wachten.”