Het wordt morgen een spannende dag voor demissionair premier Mark Rutte. De voltallige oppositie wil ervoor zorgen dat hij per direct het Torentje, de werkkamer van de minister-president op het Binnenhof, moet verlaten door een motie van wantrouwen tegen hem in te dienen.

Normaal slaapt Rutte daar geen seconde minder om want de coalitie heeft een meerderheid in de Tweede Kamer. Maar in dit geval zou het wel eens verkeerd kunnen aflopen. De motie is namelijk niet bij voorbaat kansloos.

Het kabinet viel vrijdagavond over asielafspraken en is nu demissionair. Het Kamerreces was toen al begonnen. En, naar verluidt, zijn sommige Kamerleden, ook van de coalitie, meteen met vakantie gegaan. Normaal regelen partijen onderling dan dat voor- en tegenstemmers tegelijk weg zijn. ‘Gepaird’ heet dat. Maar wat als iemand zich niet aan de afspraak houdt en toch komt stemmen? Dan kan dat doorslaggevend zijn.

Eeuwige roem

Een ander spannend punt is of de coalitiepartijen al hun Kamerleden in de hand hebben. Bij de VVD zal dat wel lukken. Maar Ruttes keiharde opstelling tijdens de onderhandelingen over de asielproblematiek vorige week woensdag en de weigering op het laatste moment water bij de wijn te doen, heeft hem niet populairder gemaakt bij de andere coalitiepartijen, D66, CDA en ChristenUnie.

Ook Jesse Klaver sprak duidelijke taal op Twitter:

Vrijdag heeft Rutte het kabinet bewust laten klappen. Hij handelde hierin niet uit langsbelang, maar uit eigen politiek belang.

Daarom dienen GL en PvdA morgen een motie van wantrouwen in tegen Rutte. Ons voorstel is: stel een zakenpremier aan tot de verkiezingen.

— Jesse Klaver (@jesseklaver) July 9, 2023

“Bovendien komt een deel van de huidige Kamerleden uit de coalitie natuurlijk nooit meer terug in de landelijke politiek, dus deze stemming kan voor elk van hen een moment van eeuwige roem opleveren”, zegt een ingewijde van de coalitie.

Als Rutte vertrekt, lijkt stoelendans onvermijdelijk

Wanneer een van de coalitiepartijen de komende motie van wantrouwen tegen Mark Rutte steunt, dan kan dat een complete stoelendans als gevolg hebben. Dat zegt hoogleraar parlementaire geschiedenis Bert van den Braak van de Universiteit van Maastricht. De oppositie wil vandaag Mark Rutte per direct wegsturen, maar heeft daarbij de steun van één van de coalitiepartijen nodig. Volgens Van den Braak kan het vertrek van Rutte een uittocht van VVD-bewindslieden inluiden. ‘Dan zit je met elf vacatures die ingevuld moeten worden.’

Het zou een ingewikkelde stoelendans worden. Sigrid Kaag is vicepremier, dus die zou Rutte weliswaar moeten opvolgen, maar zij is minister van Financiën. ‘Het is niet te combineren, dus eigenlijk betekent dat dat er dan direct een nieuw kabinet moet worden gevormd en dat je een formatie zou moeten beginnen.’

Het zou voor de hand liggen dat een partij als de ChristenUnie (die het meest tegen Rutte uitgesproken was in het asieldebat) het niet zo ver wil laten komen en besluit het uit te zingen tot de verkiezingen. Maar ook daar is het maar de vraag of de VVD eraan mee doet, denkt de hoogleraar. Zou de VVD eruit stappen, dan moeten dus andere partijen dan de oppositiepartijen met ChristenUnie, D66 en CDA gaan onderhandelen. En dat wordt niet gemakkelijk, voorspelt Van den Braak.

Begroting

Hoe nu verder? Weliswaar zijn de zware dossiers zoals stikstof, wonen en migratie ‘geparkeerd’ doordat ze controversieel verklaard zullen worden, het land moet wel bestuurd worden. En last but not least: er moet een begroting liggen op Prinsjesdag. ‘Er moet op Prinsjesdag een begroting worden ingediend. Daar zal toch een kabinet met voorstellen moeten komen. En hoe langer het duurt, hoe hoe nijpender het ook wordt om dan toch beslissingen te nemen.’

Politiek is echter onvermijdelijk op Prinsjesdag, bijvoorbeeld inzake een dossier als inkomensbeleid – daar zal een belastingmaatregel voor moeten komen. Ondanks die politieke lading denkt Van den Braak dat het niet onmogelijk is om daaruit te komen. ‘Ik geloof dat de sfeer in het kabinet tot nu toe nog wel dusdanig was dat ze nog wel willen samenwerken.’