Eén op de vier Nederlandse Kamerleden heeft bescherming nodig tegen bedreigingen. Is de Nederlandse democratie in gevaar na het recente aftreden van politici?
Nadat Sigrid Kaag de eerste vrouwelijke minister van Financiën in de geschiedenis van Nederland is geworden, verlaat zij de politiek.
De afgelopen twintig maanden heeft de huidige vice-premier van het land veel doodsbedreigingen ontvangen, maar het meest beangstigende moment kwam afgelopen januari toen een man genaamd Max van den B. schreeuwend en zwaaiend met een brandende fakkel bij haar thuis opdook.
Haar familie, inclusief haar jonge kinderen, waren in het huis terwijl de man het incident livestreamde op sociale media.
Kaag is niet de enige politicus in het land die te lijden heeft onder de woede van de kiezers, vooral op sociale media, waarbij tientallen parlementsleden met soortgelijke situaties worden geconfronteerd.
Volgens het Nederlandse onderzoeksprogramma Zembla leven zeker 41 Kamerleden – ruim een kwart van de 150 Kamerleden – met enige vorm van bescherming vanwege de bedreigingen die zij ontvangen.
‘Mijn familie – mijn prioriteit’
Kaag betrad in 2017 het politieke toneel als rijzende ster, en velen dachten dat ze de eerste vrouwelijke premier van het land zou kunnen worden, maar heeft na maanden van overleg besloten het allemaal op te geven.
“Het heeft een enorme impact als iemand met een brandende fakkel naar je huis komt, omdat je niet weet wat er gaat gebeuren. De veiligheid van je gezin heeft uiteraard de hoogste prioriteit”, zegt Kaag tegen Euronews.
“Maar dit was niet de reden waarom ik de Nederlandse politiek verliet. Voor mij was het moeilijk, maar draaglijk. Voor mijn familie was het anders. Ik luister altijd naar ze en hun mening telt meer dan wat dan ook ter wereld”, voegde ze eraan toe.
De druk op haar familie was zo groot dat de minister van Financiën aankondigde dat ze slechts tot de vervroegde parlementsverkiezingen in november in functie zou blijven.
Kaag zal ook niet terugkeren om leiding te geven aan de links-liberale D66, de partij die haar politieke carrière hielp lanceren.
“Ik werkte al drie decennia internationaal op hoog niveau. Ik heb vaak gewerkt in landen in crisis of conflict. Toen ik terugkeerde, had ik niet verwacht dat ik het soort veiligheidsmaatregelen nodig zou hebben die ik nodig had om mijn land, een democratisch en veilig land, te dienen”, zei ze.
Hoewel de minister niet specificeert welke bescherming zij krijgt, variëren de maatregelen die tegen andere Nederlandse politici worden toegepast, van lijfwachten tot de bescherming van hun persoonsgegevens en de installatie van noodzoemers in hun huizen.
“De afgelopen jaren is het aantal bedreigingen inderdaad snel toegenomen. In 2021 ontving de bevoegde politie-eenheid 588 zaken, vergeleken met 1125 in 2022”, zegt Linda Bos , hoogleraar Politieke Communicatie aan de Universiteit van Amsterdam, tegen SDB.
Eén van de partijcollega’s van Kaag, Jan Paternotte, vertelde verslaggevers dat wanneer een nieuwe oppas aan het werk gaat, “ik haar vertel waar de commode staat, waar de luiers liggen, maar ook waar de noodzoemer is”.
De ‘kwade elite’
Het probleem in Nederland is structureel en bij vrouwelijke politici speelt vrouwenhaat een belangrijke rol.
Ze worden meer aangevallen vanwege hun leeftijd en geslacht dan vanwege de inhoud van hun beleid.
In 2021 was Kaag het Kamerlid dat de meeste haatberichten in de Tweede Kamer ontving, zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht: gemiddeld 22% van de inkomende berichten, vergeleken met 10% voor haar andere vrouwelijke collega’s.
“Voor mij persoonlijk heeft het feit dat ik een vrouw ben die een progressieve partij leidt, olie op het vuur gegooid, althans voor sommige mensen”, vertelde de minister aan Euronews.
“Wat niet helpt, is dat sociale media in deze tijd een hele negatieve rol spelen. Zeker na Covid zie je dat complottheorieën overal zijn. Het creëert een samenleving waarin de spanningen onder de oppervlakte sudderen”, voegde ze eraan toe.
De gevolgen van een extreem gepolariseerd politiek klimaat worden gevoeld terwijl het land dit probeert te beheersen.
“De bedreigingen zijn gericht tegen politici uit verschillende delen van het politieke spectrum, en het aantal zaken dat strafbare feiten oplevert is toegenomen. Daarnaast komen veel bedreigingen uit het buitenland en via sociale media, wat het lastig maakt om de dader te vervolgen”, aldus de hoogleraar politieke communicatie.
In 2022 stelden de Nederlandse inlichtingendiensten een rapport op waarin zij wezen op groepen die de stelling verdedigen van het bestaan van een ‘kwade elite’ – de vijand van het volk.
Ze tekenden een duidelijk profiel achter deze groepen: veelal jonge mannen, wonend in binnen- en buitenland, die complottheorieën ontwikkelen op sociale media en zo ver gaan dat ze geweld verheerlijken.
Deze polarisatie van de samenleving heeft gevolgen gehad voor het parlement.
“Er zijn meer dan twintig partijen in het parlement, van extreem links tot extreem rechts, die elkaar feitelijk haten”, zegt Bas Batelaan , Managing Partner van Public Matters, een Nederlands public affairs adviesbureau.
“Toen ik jong was, waren er drie grote partijen en was er een coalitieregering van twee of drie partijen, en nu heb je minstens vier partijen nodig om een coalitie te vormen”, voegde hij eraan toe.
Schaden de bedreigingen de Nederlandse democratie?
De aanhoudende bedreigingen en intimidatie zijn door een aantal Nederlandse politici omschreven als een “directe aanval op de democratie” in het land.
“We moeten voorzichtig zijn. Democratie is kwetsbaar en we moeten het niet als vanzelfsprekend beschouwen, we moeten niet naïef zijn over de potentiële bedreigingen”, aldus de minister van Financiën.
In een recent onderzoek van nieuwsorganisatie NOS gaven veel politici toe dat ze bepaalde meningen niet meer op sociale media plaatsten en wel twee keer zouden nadenken voordat ze een beroep zouden doen op extreemrechtse politici in het parlement, uit angst voor de gevolgen.
“Ik ben bang dat politici zich in specifieke gevallen minder snel zullen uitspreken uit angst voor represailles. Dit zal waarschijnlijk ook impact hebben op de ambities van aspirant-politici”, zegt Bos.
Batelaan is het met de hoogleraar politieke communicatie eens: “Mensen zijn bang om te spreken, ze denken twee keer na voordat ze het doen, omdat ze alle risico’s zien. Het is een zeer giftige omgeving.”