Volgens de voormalig formateur Ronald Plasterk moeten de vier partijen NSC, VVD, BBB en PVV het in de volgende fase van de kabinetsformatie eerst eens zien te worden over de “basislijn” van het landsbestuur. Die basislijn bestaat volgens het eindverslag van Plasterk uit “het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat”. We weten natuurlijk inmiddels allemaal waar dit punt vandaan komt.
Pieter Omtzigt heeft in diverse media, waaronder op Twitter, laten weten dat sommige standpunten van het verkiezingsprogramma van de PVV naar zijn oordeel in strijd zijn met de Grondwet. Hij wil zekerheid dat de PVV zich, zowel in een eventueel kabinet als in het parlement aan de Grondwet zal houden. Met name is “het van belang dat de PVV eerst ondubbelzinnig aangeeft welke omstreden punten uit haar verkiezingsprogramma niet langer actueel zijn (…).”
Hierbij de brief aan de verkenner.
Hopelijk beantwoordt die meer vragen dan sommige snelle reacties of tweets:
Inhoud en rechtsstaat voorop pic.twitter.com/RThKY3LzoI— Pieter Omtzigt (@PieterOmtzigt) November 29, 2023
Wat als de Koran tegen de Grondwet ingaat?
Opvallend in dit schrijven is dat Omtzigt niet aangeeft welke punten volgens hem omstreden zijn. Zelf heb ik onlangs gekeken naar het door Wilders diverse malen bepleite verbod op de Koran (dit verbod staat overigens niet in het verkiezingsprogramma). Mijn bevinding was dat de Koran in strijd is met artikel 3c van onze Grondwet dat gaat over de gelijkwaardigheid van man en vrouw. De Koran erkent die gelijkwaardigheid niet: de man staat boven de vrouw en hij mag vrouwen tuchtigen als ze niet willen gehoorzamen. Er zijn moslims die dit ‘gebod’ letterlijk nemen – ook in Nederland – en geweld plegen tegen vrouwen als ze ‘niet gehoorzamen’.
Dit zou een reden kunnen zijn om de Koran te willen verbieden, omdat het aanzet tot discriminatie van en geweld tegen vrouwen. Zoals bekend bestaat in Nederland alleen een verbod op Mein Kampf, omdat dit boek aanzet tot haat tegen Joden.
Een rechter heeft echter ook uitgesproken dat dit verbod niet te handhaven is omdat het boek op vele plekken op internet te vinden is. Daarom is een verbod op de Koran ook weinig zinvol. Bovendien, als je de Koran verbiedt, waarom dan niet de Bijbel? De Bijbel is allesbehalve zachtzinnig met vrouwen, zoals we kunnen lezen in The God Delusion en zie ook hier voor meer vrouwonvriendelijke Bijbelcitaten. Er zijn weliswaar niet veel christenen die de Bijbel letterlijk nemen, maar het is niet gegarandeerd dat dit zo zal blijven.
Een constitutionele toetsing van een verbod op de Koran …
In Nederland kan de rechter wetten niet toetsen aan de Grondwet. Als de Kamer een verbod op de Koran zou invoeren, wat gezien de stemverhoudingen in de Kamer niet erg waarschijnlijk is, kan de rechter dit wettelijke verbod dus niet toetsen aan de grondwettelijke rechten. De Kamer kan wel aan de (hoogste) rechter er een advies over vragen. Dit is eerder gedaan in 2018/2019 met een wetsvoorstel van Geert Wilders om de Koran te verbieden. Dat wetsvoorstel is ter advisering naar de Raad van State gestuurd.
Het wetsvoorstel ging ervan uit dat de islam geen godsdienst is maar een gewelddadige, totalitaire ideologie. Daarmee kon, zo was kennelijk de gedachte, het Grondwetsartikel over godsdienstvrijheid (artikel 6) omzeild worden en lag de weg open voor een verbod op de Koran. Daar ging de Raad van State niet in mee. De overheid moet neutraal en terughoudend zijn bij het ‘weg’ definiëren van een religie, stelde de Raad. Het kan niet zo zijn dat het ene geloof wel en het andere geloof niet als godsdienst wordt beschouwd. Daarmee zou er sprake zijn van discriminatie van een een hele bevolkingsgroep, in dit geval de moslims. Dus:
“Daarnaast zijn ook de voorgestelde in te voeren verbodsbepalingen, die specifiek zien op de islam, in strijd met grondwettelijke en verdragsbepalingen inzake het gelijkheidsbeginsel en het discriminatieverbod alsmede de vrijheid van godsdienst, meningsuiting en onderwijs. De Afdeling heeft derhalve onoverkomelijke bezwaren tegen het initiatiefvoorstel en adviseert om van het voorstel af te zien.”
Raad van State, advies betreffende het verbod van bepaalde islamitische uitingen
…. zou concluderen tot strijdigheid met de godsdienstvrijheid
Door de islam niet als godsdienst te beschouwen en daarmee uit te zonderen van bescherming door de Grondwet, maakte Wilders het de Raad van State wel erg gemakkelijk om een negatief advies over zijn wetsvoorstel uit te brengen. Daardoor weten wij nu niet wat de hoogste rechters te zeggen zouden hebben als Wilders de oproep tot discriminatie van en geweld tegen vrouwen in de Koran of (liever) in alle heilige boeken aan de orde had gesteld.
De Raad van State ging daarom ook verder niet in op de inhoud van de Koran, maar wel op het feit dat sommige beoefenaren van een godsdienst “extremistische” opvattingen kunnen hebben. Zonder de vrijheid van godsdienst aan te tasten, kan er tegen excessen die uit dergelijke opvattingen voortvloeien worden opgetreden.
De Raad van State zegt hier dus impliciet dat de heilige boeken van alle godsdiensten gebods- en verbodsbepalingen kunnen bevatten die in strijd zijn met de Grondwet. Het zou echter in strijd zijn met de godsdienstvrijheid om de heilige boeken te verbieden. Die gebods- en verbodsbepalingen worden pas een probleem als de beoefenaren de uiterste consequentie van die bepalingen gaan naleven. Dan mag de rechtsstaat in actie komen.
Wat als islamitische scholen de Koran letterlijk onderwijzen?
We hebben dus de volgende paradoxale situatie. De wetgever kan met de Grondwet in de hand de heilige boeken van godsdiensten niet verbieden. Maar als de gelovigen door de letterlijke naleving van deze geschriften in strijd met Grondwet handelen, kan de staat “democratisch legitieme middelen inzetten waarmee zij zichzelf kan en moet beschermen”. Dat brengt ons bij het verbod op islamitische scholen dat de PVV wil invoeren.
In zijn algemeenheid kan dat niet op grond van de grondwettelijke vrijheid van onderwijs. Het kan echter wel in individuele gevallen, namelijk als een islamitische school de kinderen leert de Koran letterlijk te nemen, bijvoorbeeld dat mannen boven vrouwen staan. Dan handelt de school in strijd met de Grondwet.
Het lijkt mij moeilijk aan te tonen dat islamitische scholen dit structureel doen. Bovendien, er is ook geen garantie dat een School met de Bijbel in het leerprogramma niet tegen de Grondwet ingaat. We hoeven maar Kees van der Staaij met de Nashville-verklaring voor de geest te halen om die garantie te betwijfelen.
Kortom, je kunt redenen vinden om (sommige) islamitische scholen te willen verbieden. Ik zou dan direct de overheidsfinanciering van het hele bijzonder onderwijs stoppen. Dat vraagt een Grondwetswijziging, aangezien de overheid volgens artikel 23 het bijzonder onderwijs steunt. In het PVV-verkiezingsprogramma wordt uiteraard niet over grondwetswijzigingen gesproken. Het PVV-programma is niet geschreven met oog op de uitvoering. We weten natuurlijk ook dat Pieter Omtzigt met CDA-restanten in zijn bloed zo’n wijziging niet gaat steunen.
Oordelen zonder argumenten
De PVV wil de Koran en het islamitisch onderwijs verbieden, kennelijk omdat die in strijd met de Grondwet kunnen zijn. Zo’n verbod is echter in strijd met de godsdienst- en onderwijsvrijheid, zie boven. Sommigen vinden de voorstellen van Wilders een bewijs van zijn wens om haat en verdeeldheid te zaaien. Een voorbeeldje van Joop, een opiniewebsite van BNN/VARA:
“Alsof het racistische en antidemocratische gedachtengoed van Wilders en zijn eenmansbedrijf genaamd PVV al niet sinds 2007 kristalhelder is. Alsof de man niet verder is geradicaliseerd sinds het gedoogkabinet tussen 2010 en 2012. Alsof de voorliefde van Wilders voor dictators ergens verstopt zat. Alsof een nieuw kabinet met de PVV ‘centrumrechts’ zou zijn. Geen enkele coalitie met de PVV kan ‘centrumrechts’ zijn.”
Wouter Louwerens op Joop, 5 december 2023
Geen enkele uitleg in dit citaat wat bedoeld wordt met “het racistische en antidemocratische gedachtengoed”. Voor de linkse lezer van de website is dat kennelijk overbodig. Dat “racisme” zal dan waarschijnlijk slaan op de boven besproken verboden op de Koran en islamitische scholen. Maar dat heeft niets met racisme te maken. Over die “voorliefde voor dictators” komen we straks nog terug.
Verder kan een coalitie met de PVV, wat mij betreft, heel goed centrumlinks zijn. Wilders is namelijk zo links als het maar zijn kan. Ik noem het afschaffen van het eigen risico in de zorgverzekering, het verhogen van de huurtoeslag, het verhogen van het minimumloon, en ga zo maar door. Wouter Louwerens moet anders nog maar eens het verslag van het Kamerdebat over de verkiezingsverslag van 13 december jl. doorlezen. Hoe Jimmy Dijk, de nieuwe fractievoorzitter van de SP, Wilders bijna smeekte om snel over deze linkse punten te gaan onderhandelen.
Wim Voermans over het niet-rechtstatelijke van de PVV
Typerend is dus dat het “racisme” van Wilders niet wordt toegelicht. Het hoeft kennelijk geen betoog. Wie wel een betoog heeft, is Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden. In het tv-programma Buitenhof van 3 december jl. zei hij dat 20 punten in het verkiezingsprogramma van de PVV “niet door de rechtsstatelijke deur kunnen”. Die punten zouden in strijd zijn met de Grondwet en/of met internationale verdragen.
Verder zei hij zich goed te kunnen voorstellen dat NSC over die zaken, die basisvoorwaarden zijn voor onze maatschappij, niet wil onderhandelen. Die punten moeten eerst van tafel.
De presentatrice van dienst vroeg Voermans niet naar voorbeelden. Voermans had ze echter netjes opgeschreven. Thijs Broer in Vrij Nederland suggereerde dat die 20 punten op de burelen van NSC waren terechtgekomen en de gedachtenvorming daar hadden beïnvloed. Inmiddels zijn die 20 punten ook op mijn bureau terechtgekomen nadat Wim Voermans ze mij genereus toestuurde. Opvallend is dat veel punten uit het PVV-verkiezingsprogramma die hij noemt volgens hem vooral in strijd zijn met internationale verdragen.
Vrij weinig uit dat programma is in strijd met de Grondwet. Als een erkend deskundige van onze Grondwet als Wim Voermans – met een loodzwaar boek over onze Grondwet op zijn naam – dat vindt, moet dat wel waar zijn.
Viktor Orbán bewijst dat EU-verdragen falen
Laten we een aantal punten uit zijn betoog onder de loep nemen. We beginnen met het allereerste punt dat Voermans noemt, de asielstop. Dit zou in strijd zijn met EU-regels volgens Voermans. En, zo zegt hij:
“Als je eenmaal hebt ingestemd met de EU-verdragen, dan kan je daarin niet eenzijdig gaan winkelen op een later moment en het betekent ook dat je gebonden bent aan de EU-regelgeving die de EU-instellingen (waarin de lidstaten een hele grote stem hebben) vaststelden en vaststellen op basis van die verdragen. Die gelden als wet.”
Wim Voermans, over het PVV-verkiezingsprogramma
Op het eerste gezicht is daar geen speld tussen te krijgen. Wat echter asielbeleid betreft, is het maar net wat je onder een asielstop verstaat. Er is wel een gemeenschappelijk EU-asielbeleid, maar de EU-lidstaten zijn tamelijk vrij bij het interpreteren van het recht op asiel. Dit blijkt alleen al uit het grote verschil in toekenningspercentages tussen de EU-landen, zie hier. Als Nederland vandaag besluit dat alle landen in de wereld veilig (genoeg) zijn, houdt Nederland zich aan de EU-regels, maar krijgt er niemand meer asiel.
Een precedent is natuurlijk Hongarije, met zijn anti-democratische president Viktor Orbán. Hongarije geeft sinds jaar en dag geen asiel aan moslims. In strijd met EU-regels zou je denken, maar Hongarije is nog steeds lid van de EU. Bovendien is Orbán continu in staat met dreigende veto’s besluitvorming in de EU te blokkeren.
Dat zal ongetwijfeld een van de redenen zijn waarom Wilders Orbán zo bewondert. Orbán weet voortdurend aan te tonen dat EU-regels niets voorstellen omdat geloofwaardige sancties ontbreken. Daarbij realiseert hij direct wat Wilders ook graag zou willen, namelijk dat er geen asielzoekers worden toegelaten. Een asielstop avant la lettre met impliciete goedkeuring van de EU-instituties.
Minder Arbeidsmigratie met vrij verkeer van EU-werknemers
Inderdaad wil de PVV ook arbeidsmigratie fors beperken. Interessant is dat andere partijen dat ook willen, waaronder de CU en de NSC. De PVV wil dat bereiken door voor burgers van andere EU-lidstaten tewerkstellingsvergunningen weer in te voeren. Volgens Wim Voermans zou dat in strijd zijn met het vrij verkeer van werknemers dat in EU-verdragen is vastgelegd.
Daar heeft hij gelijk in. Je moet dan ook niet eisen aan de arbeidsmigranten opleggen, maar aan de werkgevers die ze tewerk willen stellen. Als die eisen maar streng genoeg zijn – en er toezicht op wordt gehouden – kunnen vele arbeidsmigranten hier geen werk meer vinden. Als de overheid er dan maar voor zorgt dat aan werkzoekende EU-burgers geen uitkering wordt gegeven – dat hoeft namelijk niet volgens geldend Europees recht – zal de arbeidsmigratie, in ieder geval voor ‘pulpbanen’ hopelijk snel opdrogen.
VN-vluchtelingenverdrag opzeggen, pushbacks invoeren?
En ja, het opzeggen van het VN-Vluchtelingenverdrag uit 1951 vind ik ook een tamelijk domme en overbodige wens van de PVV. Laat ik nog eens herhalen wat ik eerder heb geschreven:
“Ik zou juist liever willen dat de EU alleen nog maar het Vluchtelingenverdrag toepast: daarin worden de rechten voor asielzoekers tenminste eenduidig omschreven. Het Europese gemeenschappelijke asielbeleid is een opgerekte en multi-interpreteerbare variant daarvan. Dat beleid is dan ook allesbehalve ‘gemeenschappelijk’: diverse EU-lidstaten accepteren de ruime asielcriteria van dat beleid niet.”
Bron: Sociale Vraagstukken, 8 april 2022
De PVV wil weer grensbewaking invoeren en asielzoekers die uit veilige buurlanden komen terugsturen. Wim Voermans vindt dat pushbacks en dat is vreemd. Je mag asielzoekers niet zomaar terugsturen naar een land waar ze gevaar kunnen lopen. Dat wil de PVV echter helemaal niet. Die asielzoekers moeten terug naar het land waar ze de EU zijn binnen gekomen, dat zijn per definitie veilige landen.
Vindt Wim Voermans de Koran rechtstatelijk zuiver?
Natuurlijk gaat Voermans ook in op het verbod op de Koran en islamitische scholen. Hij constateert dat die in strijd zijn met artikel 6 en artikel 23 van de Grondwet. Hij problematiseert verder niet dat de inhoud van de Koran op onderdelen in strijd is met de Grondwet. Verder gaat hij, in tegenstelling tot Wilders, er kennelijk vanuit dat ook islamitische scholen zich richten op bevordering van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat, zoals de wet eist.
Hij gaat niet in op de vraag of je maar beter de gelijkschakeling van openbaar en bijzonder onderwijs kunt afschaffen. Daar is dan inderdaad een grondwetswijziging voor nodig en die duurt volgens Voermans acht jaar.
Ik ben voor een strikte scheiding van staat en religie. Waarom moet bijvoorbeeld op het gemeentehuis duidelijk zijn wie een moslim, wie een christen, een jood of een atheïst is? Daarom is een verbod om in openbare gebouwen via kleding je religie te uiten gewenst. Zo’n verbod geldt gewoon in Frankrijk. Alleen zou ik het verbod niet beperken tot islamitische hoofddoeken. Joodse keppeltjes, en de Kirpanen van de Sikhs, bijvoorbeeld, vallen ook onder zo’n verbod.
Maar kijk, uit het eerder aangehaalde Kamerdebat blijkt – uit antwoorden op vragen van Kamerlid Stephan van Baarle (DENK) – dat Wilders er geen moeite mee heeft als dit soort voorschriften voor alle religies zouden gelden.
Tenslotte
Wim Voermans zei bij Buitenhof ook nog dat je bij onderhandelingen over een kabinetsformatie niet kunt gaan kwartetten met de Grondwet. Zoiets als: “Geef jij de godsdienstvrijheid op, dan krijg je de onderwijsvrijheid van mij ervoor terug”. Uit de bespreking hierboven blijkt dat bij de programmapunten van de PVV aantasting van de Grondwet of het verbreken van internationale verdragen niet aan de orde hoeft te zijn.
En, let wel: een verbod op de Koran stond niet in het verkiezingsprogramma van de PVV. Een algemeen verbod op islamitische onderwijs wel, maar die zal er niet komen. Dat zou het noodzakelijk maken dat de overheid het bijzonder onderwijs niet langer financiert. Daar gaat Omtzigt, als gewezen CDA-er, nooit mee instemmen. De PVV had daar, als eeuwige oppositiepartij, zoals we hiervoor zagen, niet erg goed over nagedacht. Dat hoefde ze ook niet, want wie had vijf maanden geleden gedacht dat de PVV de grootste partij in Nederland zou kunnen worden?
Het zal daarom niet verbazen dat Wilders zelf ook vindt dat onderhandelingen over de Grondwet niet erg waarschijnlijk zijn. Daarom was zijn conclusie in het Kamerdebat dan ook: “En die Grondwet en de discussie daarover die we dadelijk gaan krijgen, kan wat mij betreft in een dag of twee dagen klaar zijn.”
Dat is dan misschien weer wat optimistisch, maar het is wel duidelijk dat de kabinetsformatie helemaal niet lang hoeft te duren.
[…] is het autoritaire en super-identitaire extreemrechts geweest dat de laatste tijd steeds meer ruimte heeft ingenomen, van Italië en Hongarije, waar het […]