JA21 Voor sommige partijen beloven de Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen van 22 november weinig goeds. Zo wordt het conservatief-liberale JA21, in het Europees Parlement zusterpartij van N-VA, gepeild op slechts één Kamerzetel. Afgelopen voorjaar viel het in de Eerste Kamer (Senaat) al terug van zeven naar drie zetels.
JA21 – De daling in de peilingen komt maar gedeeltelijk doordat Pieter Omtzigt een eigen partij heeft opgericht. Het rommelde namelijk al in de tweede helft van augustus binnen JA21.
Leegloop
JA21 ontstond drie maanden voor de verkiezingen in 2021 als afscheiding van Thierry Baudet’s Forum voor Democratie. Lijsttrekker werd Joost Eerdmans, voormalig Kamerlid voor Lijst Pim Fortuyn (LPF). In de Eerste Kamer (Senaat) werd JA21 geleid door Annabel Nanninga, raadslid in Amsterdam en vroeger opiniemaker bij GeenStijl.nl.
JA21 debuteerde met drie Kamerzetels. Eerdmans werd fractievoorzitter. Zijn beide fractiegenoten, Derk Jan Eppink en Nicki Pouw-Verweij, kandideerden zich deze zomer niet opnieuw voor JA21.
Op 18 augustus 2023 stuurden militanten een kritische brief aan het partijbestuur. Ze vreesden dat niks gedaan was met de verbeterpunten van de campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen van afgelopen maart (die indirect de nieuwe samenstelling van de Senaat bepalen). En ze vonden dat geen werk was gemaakt van de afgelopen april besloten democratisering van de partij.
Op vrijdag 25 augustus bestempelde Nanninga in een interview op NPO Radio 1 vier partijgenoten als ‘rancuneuze types’. De volgende dag zegden zes leden, waaronder oud-statenleden en twee Europarlementariërs, hun partijlidmaatschap op. Waarop Eerdmans in een praatprogramma de problemen vooral bij de weglopers legde. Grappenmakers gingen de partij ‘NEE23’ of ‘TSJA21’ noemen.
Op vrijdag 1 september presenteerde landbouw- en regiopartij BBB haar kandidatenlijst. Eppink en Pouw stonden erop en voegden zich bij de BBB-fractie (eerder stelden ze tot de verkiezingen bij JA21 te blijven). Nu resteert slecht één Tweede Kamerlid, partijleider en lijsttrekker Joost Eerdmans, en één Europarlementariër, Michiel Hoogeveen.
Verkiezingsaftrap
Het was anders gepland. De zaterdagen 2 en 16 september hield JA21 verkiezingsbijeenkomsten in Amersfoort. Eerst presentatie van conceptkandidatenlijst en – verkiezingsprogramma, twee weken later algemene ledenvergadering. De eerste zaterdag werd overschaduwd door het nieuws van de dag ervoor. Op een journalistenvraag of hij nog meer vertrekkende leden verwachtte, antwoordde Eerdmans met zelfspot: ‘Niet vanuit de Tweede Kamerfractie’.
De tweede zaterdag was de ledenvergadering besloten. Journalisten waren welkom vanaf 16 uur, toen enkele mandatarissen verkiezingsspeeches van 5 minuten gaven. Een half uur later begon de borrel. Slechts drie verslaggevers kwamen: iemand van nieuwsdienst ANP, Chris Aalberts en ondergetekende.
Joost en Annabel
‘JA21’ staat officieel voor ‘Juiste Antwoord’. Al vanaf de oprichtingen schrijven journalisten dat het ook de beginletters zijn van ‘Joost en Annabel’, de voornamen van Eerdmans en Nanninga. Nanninga was afgelopen voorjaar het JA21-gezicht van de Provinciale Statenverkiezingen. Een half jaar later staat zij nummer twee op de Tweede Kamerlijst. Op drie staat iemand die sinds 2021 fractiemedewerker is.
Sinds 2021 roeren hebben ontevreden VVD-leden kritiek op hun partij. Over de verwatering van aloude (rechts-liberale) partijstandpunten, en te eenzijdige gerichtheid op de partijleider (toen premier Mark Rutte).
JA21 is in theorie een rechts alternatief. Voor wat betreft het tweede kritiekpunt: JA21 draait nu meer dan ooit om partijleiders Eerdmans en Nanninga.
Liberaal én conservatief
VVD was nooit zuiver liberaal. Vanaf de oprichting in 1948 bevatte het conservatieve trekken (daarom werden sommige VVD’ers medeoprichters van het links-liberale D66). Partijleiders Hans Wiegel (1971-1982) en Frits Bolkestein (1990-1998) waren rechts-liberalen met conservatieve trekken. Een combinatie die we in Vlaanderen ook zien bij N-VA.
Met Dilan Yeşilgöz als nieuwe lijsttrekker wordt VVD nu weer rechts-liberaal (Rutte was van het midden). Voor conservatieven lijkt BBB sinds 1 september vluchtheuvel. Een Nederlandse N-VA zit er dit jaar niet in.
En JA21? Eerdmans probeert al twintig jaar de Fortuyn-revolte voort te zetten. Maar nieuwe politieke ontwikkeling heeft hij daarbij gemist.