Nederlandse verkiezingen – Extreemrechtse leider Geert Wilders stijgt in de peilingen. Hij neemt het op tegen het grote EU-beest Frans Timmermans, de populaire outsider Pieter Omtzigt en voormalig vluchteling Dilan Yeilgöz. Iedereen kon winnen.
Nederlandse verkiezingen – Nu de Nederlandse stembureaus woensdag opengaan, kan een van de vier rivaliserende partijleiders alsnog aan de macht komen.
De volatiele opiniepeilingen in de laatste dagen van de campagne hebben de uitslag op het scherpst van de snede achtergelaten, met als grote verrassing een plotselinge stijging van de steun voor de extreemrechtse partij van Geert Wilders.
Zijn anti-islam en anti-EU Vrijheidspartij (PVV) lijkt een dramatische comeback te maken – volgens één peiling kwam hij op gelijke hoogte met de groep van de vertrekkende premier Mark Rutte, de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD).
De Labour-Groene alliantie, onder leiding van EU-veteraan Frans Timmermans, en een nieuwe partij van centristische outsider Pieter Omtzigt staan volgens opiniepeiler Maurice de Hond achterop op de derde en vierde plaats. Uit andere peilingen blijkt dat de partij van Timmermans op gelijke hoogte staat met Wilders, op de voet gevolgd door de VVD.
De verschillen zijn echter klein en, belangrijker nog, volgens één rapport had 63 procent van de kiezers een dag voor de verkiezingen nog geen keuze gemaakt .
Een terugkeer van Wilders zou een seismisch moment zijn voor de politiek in Nederland. De afgelopen tien jaar hebben de reguliere partijleiders geweigerd met hem samen te werken in regelingen voor machtsdeling.
Maar de nieuwe leider van Rutte’s partij, Dilan Yesilgöz, zei al vroeg in de campagne dat ze de PVV van Wilders niet zou uitsluiten van coalitieonderhandelingen. Wilders heeft sindsdien een gematigder toon aangenomen.
Hij vertelde aan het actualiteitenprogramma Nieuwsuur dat zijn opvattingen over de islam op de achtergrond komen te staan omdat “er belangrijkere prioriteiten” zijn om na de verkiezingen aan te pakken, daarbij verwijzend naar de gezondheidszorg en de sociale zekerheid. Het eerste wat Wilders maandag tijdens een televisiedebat zei, was dat “hij beschikbaar was” als coalitiepartij.
Zijn anti-islamretoriek maakt echter nog steeds een groot deel uit van het verkiezingsprogramma van de PVV. De partij, die dertien jaar geleden werd opgericht, voert campagne om moskeeën en de Koran te verbieden, evenals islamitische hoofddoeken uit overheidsgebouwen.
Wilders staat ook openlijk vijandig tegenover de Europese Unie. Hij wil een zogenaamd ‘Nexit’-referendum en heeft bij het verlaten van het blok opgeroepen tot stopzetting van alle wapenleveranties aan Oekraïne.
Polling-razernij
De onverwachte stijging van de publieke steun voor de partij van Wilders werd voor het eerst gesignaleerd door opiniepeiler de Hond, die het aandeel van Wilders bij de laatste verkiezingen met vijf zetels overschatte. In een onderzoek onder bijna 7.000 mensen op 17 november constateerde hij dat de PVV en VVD nek aan nek stonden op 26 van de 150 zetels, dankzij een stijging van vijf zetels voor Wilders.
Uit de opiniepeiling bleek dat Yeilgöz met 18 procent aan de leiding stond toen de campagne zijn finale naderde, op de voet gevolgd door de partijen van Wilders en Timmermans met elk 16 procent. De partij van Omtzigt is de afgelopen dagen iets teruggevallen, naar 15 procent in de Poll of Polls. Als de resultaten eenmaal bekend zijn, kan hij nog steeds als koningmaker naar voren komen in coalitiegesprekken.
Zelfs als de peiling van De Hond een betrouwbare voorspelling blijkt te zijn, is het de vraag of, en in welke mate, de andere partijen willen samenwerken met Wilders in de regering.
Met zijn karakteristieke peroxide-platinahaar is Wilders met 25 jaar het meest ervaren Kamerlid in het parlement. Maar zijn extreme opvattingen hebben hem buiten de machtsdelingscoalities gehouden, behalve in 2010, toen hij twee jaar lang een minderheidskabinet Rutte steunde.
Yeilgöz nam zondag afstand van de PVV. “Ik weiger ook maar één kiezer buiten te sluiten … [maar] de PVV heeft beleid zoals willen dat Nederland Europa verlaat, zij wil een Nexit, zij negeert de klimaatproblemen, die dit land volledig zouden vernietigen”, zei ze.
Omtzigt heeft een samenwerking met Wilders resoluut uitgesloten, omdat zijn anti-islambeleid in strijd is met de vrijheid van meningsuiting en godsdienst, die in de Nederlandse grondwet zijn vastgelegd.
Hoewel Wilders als een van de grootste partijen uit de verkiezingen tevoorschijn zou komen, zou dit een nachtmerriescenario zijn voor aanhangers van de Groen-Linkse alliantie. Team Timmermans hoopt dat dit vooruitzicht onbesliste en meer progressieve mensen kan overtuigen om tactisch op hen te stemmen om extreemrechts uit te sluiten.
“Het is duidelijk dat Yeilgöz de deur heeft geopend voor Wilders in de regering. Dit zou betekenen dat iemand die het land bestuurt, een miljoen Nederlanders als tweederangsburgers afwijst”, aldus Timmermans.