De uitzending van Zondag met Lubach van zondag 18 oktober 2020 ging voor bijna tweederde over het gevaar van algoritmen. De fabeltjesfuik, zoals Lubach hem noemde. De fabeltjesfuik bestaat uit een serie filmpjes die het algoritme denkt dat je als gebruiker leuk vindt en als zodanig aan jou voorschotelt. Een supercomputer houdt bij waar je naar zoekt, welke filmpjes je bekijkt en welke onderwerpen jij bespreekt en past daarop het aanbod aan.
Lubach zat op YouTube op die manier binnen drie stappen vast in een wereld van complottheorieën, halve leugens en onzinberichten. Berichten die gretig worden gelezen door mensen die geloven dat de elite het bloed van kleine kinderen drinkt, en een kinderpornonetwerk opereert vanuit een pizzeria in Washington. Bestel je daar een pizza, dan krijg je een klein kind waarmee je ontucht kunt plegen en na gebruik vermoorden. Een gruwelijke gedachte. Maar wel een gedachte die steeds meer Nederlanders in zijn gaan geloven.
Deze mensen geloven ook dat de inhoud van het NOS Journaal voordat het wordt uitgezonden wordt voorgelegd aan een geheim ministerie van Informatie, dat wordt gerund door miljardairs als Bill Gates en George Soros, of aan het partijbureau van de PvdA, dat volgens deze mensen financieel afhankelijk is van diezelfde George Soros. Deze gedachten alleen al brengen NOS journalisten zo in gevaar, dat velen van hen tegenwoordig niet zonder beveiliger op pad kunnen. Met als absoluut dieptepunt het nieuws van afgelopen week dat de NOS de logo’s van hun auto’s verwijdert, omdat het op de snelweg door gevaarlijke situaties zorgt en omdat mensen tegen die auto’s plassen of ze zelfs opzettelijk beschadigen. Dat journalisten hun werk niet meer fatsoenlijk kunnen doen is een gevaar voor het functioneren van de democratie.
Het gaat om een klein groepje mensen: Een actiedag van Viruswaanzin trekt slechts enkele honderden betogers. De Gele Hesjes waren er ook niet veel meer dan honderd en de opstandige boeren waren er ook niet veel meer dan een paar honderd. Allemaal complotdenkers door een combinatie van slecht geïnformeerd zijn en een hang naar sensatiezucht in hun eigen wereldje leven. De complotdenker is rapper Lange Frans, die op zijn YouTube kanaal samen met Janet Ossebaard openlijk filosofeerde over het neerschieten van minister president Mark Rutte. Zorgelijker is dat de complotdenkers steun vinden bij voornamelijk (extreem)rechtse partijen als PVV en Forum voor Democratie; politieke partijen die democratisch zijn gekozen maar die ideeën hebben om diezelfde democratie omver te werpen. Hoe meer ontwrichting van de samenleving, hoe beter het voor hen is.
YouTube eigenaar Google heeft afgelopen week besloten het kanaal van Lange Frans te verwijderen. Het is een actie in een lange serie maatregelen die Google neemt om het gevaar van complotdenkers in te dammen en daarmee hun agressie, of mogelijke agressie van kijkers. Filmpjes als die van Lange Frans kunnen anderen namelijk inspireren tot actie over te gaan en daadwerkelijk een aanslag te plegen op een NOS journalist of een gekozen volksvertegenwoordiger. Dat willen Google en YouTube niet op hun geweten hebben.
In aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn op sociale media duizenden accounts verwijderd die opriepen tot geweld, of pogingen daartoe deden. Nadat in 2016 Donald Trump het Witte Huis betrad kwamen Twitter en Facebook onder vuur te liggen, omdat het bewust had toegestaan dat Amerikaanse staatsburgers via Russische accounts werden opgeroepen mensen aan te vallen die tegen Donald Trump zouden stemmen, of daartoe intenties hadden. Google ontsprong die dans nog, maar werd later alsnog door de Senaatscommissie opgeroepen toen bleek dat ook op YouTube gewelddadige oproepen rond zwierven.
Wat de uitzending van Zondag met Lubach aantoonde, was dat wij als consument veel te afhankelijk zijn geworden van slechts enkele partijen als Facebook, Google en in mindere mate van Twitter, Apple en Amazon. Vooral Facebook en Google bieden allerlei gratis diensten aan, zoals een gratis web browser (Chrome), gratis mailprogramma (Gmail), gratis tekstverwerker (Google Docs), et cetera, et cetera. Zelfs besturingssysteem Android wordt door Google gratis ter beschikking gesteld aan smart phone fabrikanten. Google doet er alles aan om zoveel mogelijk informatie te verzamelen, zodat ze die informatie aan commerciële partijen kunnen doorverkopen. Eerder deze week werd door de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst om tablets en smart phones niet mee te nemen in strategische bijeenkomsten, omdat de apparaten microfoons bevatten waarmee niet alleen de supercomputers van Google kunnen meeluisteren, maar potentieel ook hackers. Op basis van al die gegevens (gratis diensten, gratis besturingssysteem voor tablets en smart phones, meeluisteren door supercomputers via die tablets en smart phones) biedt Google filmpjes, berichten en advertenties aan. Dat is immers het businessmodel van Google.
Maar dat businessmodel staat onder druk. Natuurlijk zijn Facebook, Google en Twitter uniek in hun soort en absoluut heer en meester en monopolist. Waarom er dan toch maatregelen worden genomen schuilt niet alleen in een deuk in hun imago, maar ook in de mogelijke dreiging te worden opgeknipt. Ze zijn simpelweg te groot en te machtig. Het Microsoft spook waant boven de markt. In de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw was Microsoft heer en meester op uw computer. Computerfabrikanten als IBM, Dell en HP begonnen pas nieuwe computers te bouwen als Microsoft nieuwe software had uitbracht. Totdat zowel in de Verenigde Staten als bij de Europese Commissie stemmen opgingen om Microsoft op te knippen. Onder politieke druk uit zowel Washington als Brussel deed Microsoft uiteindelijk een stapje terug. Vandaag de dag is Microsoft slechts nog een schim van het bedrijf uit de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw.
Dat gevaar staat ook Facebook, Twitter en Google te wachten als ze niet actie ondernemen tegen complotdenkers, haatzaaiers en onruststokers. Sinds een paar maanden zijn Twitter, Facebook en YouTube-eigenaar Google al druk in de weer om dagelijks duizenden accounts te verwijderen die ook maar wijzen in de richting van mogelijke inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen, al dan niet op aanwijzing van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Maar ook in Europa, hun tweede thuismarkt, wordt de druk opgevoerd. Ook Europese regeringen eisen steeds vaker dat opruiende teksten en filmpjes van de platformen worden verwijderd. En terecht.
