Verbazing over laatste advies OMT

Het is, schrijft het Outbreak Management Team in kapitalen in zijn nieuwste advies, ‘DE ENIGE WIJZE’ waarop een mogelijke lockdown deze winter is af te wenden: beter naleven van de bestaande ‘basisregels’, zoals testen bij klachten, 1,5 meter afstand houden en mondkapjes dragen.

De inzet van hoofdletters lokt schampere reacties uit. ‘Het biomedisch adviesteam dat deze Outbreak moet ‘Managen’ hoopt dat als ze in HOOFDLETTERS gaan schrijven, mensen zich opeens wel aan de basisregels en overige geldende maatregelen zullen houden,’ twittert coronacijferanalist Yorick Bleijenberg.

Het OMT meent dat verbeterde naleving van de basismaatregelen ‘in potentie meer effect’ heeft dan weer nieuwe beperkingen. De laatste dagen pleiten vele deskundigen voor contactbeperkende maatregelen, nu het aantal nieuwe besmettingen torenhoog blijft en de ziekenhuizen steeds dichter code zwart naderen.

Het OMT wil daar in het nieuwste advies niet aan en mikt op de huidige maatregelen, waarbij zelfsturend gedrag van mensen doorslaggevend is. Maar in dezelfde alinea waarin de voornaamste kabinetsadviseurs in de coronacrisis die gedragscomponent benadrukken, staat dat onderzoek van de Corona Gedragsunit van het RIVM naar de naleving van die gedragsmaatregelen ‘niet optimistisch’ stemt: ‘in minder dan de helft van de gevallen’ worden de basisregels gevolgd.

Antropoloog en gedragsdeskundige Ginny Mooy, lid van het inmiddels ontbonden Red Team van kritische experts, spreekt van ‘een verbazingwekkend advies’. “Gedragsverandering is doorgaans een zaak van de lange adem. Ik vraag me af waarom het OMT denkt dat dat een snellere oplossing in deze crisis biedt dan contactbeperkende maatregelen.”

“Dit advies leunt volledig op de eigen verantwoordelijkheid van burgers,” vervolgt Mooy. “Daarvan zagen we eerder dat die er eigenlijk niet is.”

Reint Jan Renes, gedragswetenschapper van de HvA en voormalig lid van de Gedragsunit van het RIVM, vindt net als Mooy dat er te weinig oog is voor de uitleg van ‘goed’ coronagedrag. Onbegrijpelijk, zegt hij, want menselijk gedrag is een bepalende factor bij een infectieziekte. “Mensen besmetten immers elkaar.”

Wat Renes daarom ‘heel gek’ vindt, is dat geen enkele gedragswetenschapper wordt uitgenodigd bij de Catshuisbesprekingen. “De Corona Gedragsunit heeft zestien meetronden onder de Nederlandse bevolking achter de rug over alle aspecten van het coronagedrag, maar die expertise wordt door de beleidsmakers niet op hetzelfde niveau ingeschat als de expertise van het OMT. Het wordt niet als volwaardig beschouwd.”

Gedragsbeïnvloeding is een vak, wil Renes maar zeggen. Met alleen de mededeling ‘houd je aan de maatregelen’ kom je er niet. Om welke maatregelen gaat het? En hoe moet je je daaraan houden?

“Dat moet je uitleggen,” aldus Renes. “En je moet inspelen op redenen waarom mensen het gewenste gedrag niet vertonen. Bijvoorbeeld: laten mensen met klachten zich niet testen omdat ze denken dat een besmetting geen schade oplevert? Vertrouwen ze de overheid sowieso niet? Of begrijpen ze de transmissieketen onvoldoende? Daar moet de overheid op inspelen met een heldere uitleg en passende maatregelen, anders veranderen mensen hun gedrag onvoldoende.”

Hoogleraar gezondheidscommunicatie Bas van den Putte (UvA) vindt het terecht dat het OMT hamert op de basismaatregelen. Het is de enige manier om deze crisis nu onder controle te houden, zegt hij. Maar ook hij hamert op meer en betere communicatie.

“Je kunt niet steeds volstaan met één persmoment, straks weer met premier Rutte en minister De Jonge. Je moet heel goed iedere maatregel uitleggen en verklaren waarom het belangrijk is die na te leven.”

In Noorwegen, bijvoorbeeld, zit de overheid er korter op. Ook bij weinig besmettingen zijn er persconferenties om iedereen bij de les te houden, zo zei veldepidemioloog Amrish Baidjoe eerder. De Noorse overheid stuurt alle inwoners per sms voortdurend links met simpele informatie over bijvoorbeeld de logica van nieuwe maatregelen of vaccinatie.

Premier Rutte en de andere bewindslieden moeten ‘de urgentie veel duidelijker maken’, aldus Van den Putte. “Dit gaat nog heel lang duren. Ook na de winter moeten we leven met dit virus. En met een aantal basismaatregelen. Dat moet goed gecommuniceerd worden.”

Frits Rosendaal, als hoogleraar klinische epidemiologie verbonden aan het Leids Universitair Medisch Centrum, stelt dat het OMT ‘vaak zijn boekje te buiten gaat’. Ook in het maandagavond geopenbaarde advies. “Scholen mogen eigenlijk niet gesloten worden, schrijven ze. Maar dat is toch niet de expertise van het OMT? Er zit één kinderarts in die er misschien iets van weet, maar microbiologen, huisartsen of specialisten ouderengeneeskunde hoeven daar toch geen mening over te geven?”

Rosendaal begrijpt de meerwaarde van het OMT sowieso niet. Het RIVM valt onder het ministerie van Volksgezondheid, merkt hij op. Onderdeel van het RIVM is het Centrum Infectieziektebestrijding, met Jaap van Dissel als directeur. “Mij lijkt het logisch dat de club van Van Dissel doorrekent wat te verwachten is van verschillende maatregelen, waarna het kabinet daarover een oordeel velt,” aldus Rosendaal. “Waarom moet er nog een gremium tussen zitten? Ik zou het OMT opheffen. Hoe simpeler, hoe beter. Want bi nnen het OMT wordt een compromis gesmeed van alle standpunten, waarna het kabinet daarvan weer een compromis smeedt.”