Oekraïne – Bosnië kreeg niet de steun die het 30 jaar geleden nodig had om zichzelf te verdedigen.

Tegenwoordig is het nauwelijks een staat, en dat is het lot dat Oekraïne moet vermijden.

Begin jaren negentig, toen de oorlog in Joegoslavië zich uitbreidde naar Bosnië, nam ik een naar mijn mening principieel standpunt in. Ik steunde het door de VN opgelegde wapenembargo tegen de regio. Ik heb er bij vrienden en collega’s op aangedrongen geen acties te steunen om de oorlog te laten escaleren. Ik geloofde dat ik in het pro-vredeskamp zat. Ik hoopte op een staakt-het-vuren. Ik verlangde naar meer vastberaden diplomatie. Ik werd misselijk van al het bloedvergieten.

De oorlog was in 1991 serieus begonnen, vooral nadat Kroatië zich in juni onafhankelijk had verklaard van Joegoslavië. Etnische Servische enclaves maakten zich op hun beurt los van Kroatië, en het Joegoslavische leger kwam namens hen tussenbeide. Beginnend met het beleg van Vukovar in augustus, escaleerde de oorlog met angstaanjagende snelheid.

Begin 1992 breidde de oorlog zich uit naar de multi-etnische republiek Bosnië, nadat etnische Serviërs daar het voorbeeld van hun broeders in Kroatië volgden en hun eigen Republika Srpska creëerden. Eind februari 1992 hield Bosnië een referendum over onafhankelijkheid. Het resultaat was overweldigend: meer dan 99 procent wilde dat Bosnië een nieuwe staat zou worden. Veel etnische Serviërs hebben de stemming echter geboycot. De regering van Alija Izetbegović ging niettemin door en verklaarde Bosnië op 3 maart onafhankelijk.

Zodra Bosnië zich onafhankelijk verklaarde, breidde Servië de oorlog uit door de door Servië gecontroleerde gebieden van de nieuwe staat te “verdedigen”. De Bosniërs vormden een ad hoc-partnerschap met Kroatische strijdkrachten en de oorlog mondde uit in een opeenvolging van wreedheden: de belegering van de hoofdstad Sarajevo, de massamoorden op Bosniërs in Srebrenica, de wijdverbreide etnische zuiveringen. Etnische Serviërs begaan het leeuwendeel van deze wreedheden.

Bosniërs deden een beroep op de buitenwereld om geld en wapens om terug te vechten en hun nieuwe land te behouden. Met uitzondering van enkele overwegend islamitische landen die hulp boden en een paar strijders, waren die oproepen aan dovemansoren gericht. “Helaas is wat er in Bosnië gebeurt, dat de wereld toekijkt hoe de meest geavanceerde moslimgemeenschap ter wereld wordt weggevaagd”, zei Adnan Iskandar van de Amerikaanse Universiteit in Beiroet destijds .

Ik was geschokt door het geweld dat gepaard ging met het uiteenvallen van Joegoslavië. Het was me duidelijk dat de Servische agressie verantwoordelijk was voor de oorlogen, zelfs als nationalisten elders in het uiteenvallende land die oorlogen hadden aangewakkerd. En ik bekritiseerde ronduit de reflexmatige ‘pro-Servische’ analyses van sommige linksen die de propaganda van de regering van de sterke man Slobodan Milošević napraten, net zoals naïeve linksen vandaag ongewild de Kremlin-praatpunten over Oekraïne volgen .

Desalniettemin verzette ik me tegen de overdracht van wapens aan de Bosniërs, omdat ik dacht dat dit het conflict alleen maar zou aanwakkeren. Ik was een groot voorstander van verdere integratie van Europa, niet van verdere desintegratie van de grensregio’s.

Ik had het mis door Bosnië niet met wapens te helpen. Mijn verkeerde interpretatie van die oorlog – en mijn analyse van wat er sinds de oorlog met Bosnië is gebeurd – verklaart gedeeltelijk waarom ik Oekraïne vandaag steun.

Hoe oorlogen eindigen

De oorlogen in Joegoslavië zijn niet geëindigd door een vredesverdrag. Ze eindigden niet omdat alle partijen verstandig instemden met een staakt-het-vuren.

De oorlogen in Joegoslavië eindigden omdat de primaire agressor, Servië, militair werd verslagen. In het eerste geval, in augustus 1995, verdreef het door de VS gesteunde Kroatische leger etnisch-Servische milities uit land dat het in Kroatië en Bosnië controleerde, in wat destijds de grootste militaire campagne in Europa was sinds de Tweede Wereldoorlog. Het Kroatische leger pleegde verschillende oorlogsmisdaden tijdens Operatie Storm , waaronder de verdrijving van tienduizenden etnische Serviërs en de executie van burgers, hoewel internationale rechtbanken vervolgens de Servische claim van genocide verwierpen.

In het tweede geval bombardeerde de NAVO Servië van maart tot juni 1999, waardoor het gedwongen werd zijn troepen uit de betwiste regio Kosovo terug te trekken. De NAVO heeft nooit toestemming gekregen van de VN-Veiligheidsraad, dus het bombardement was technisch gezien in strijd met het internationaal recht. Bij de aanslagen kwamen ook een aantal burgers om het leven, onder wie drie Chinese journalisten bij de aanslag op de Chinese ambassade in Belgrado.

In het eerste geval vormde de Kroatische operatie het toneel voor de Dayton-akkoorden die een einde maakten aan het Bosnische conflict. In het tweede geval bereidde de NAVO-operatie de basis voor de Kumanovo-overeenkomst die een einde maakte aan de Kosovo-oorlog.

Soms eindigen oorlogen in patstellingen. Soms wordt een partij beslissend verslagen. Het conflict in Oekraïne kan op dit moment alle kanten op. Gezien het feit dat Rusland een machtig land is met kernwapens, zal het scenario van Servië waarschijnlijk niet doorgaan. Poetin zal, in tegenstelling tot Milosevic, waarschijnlijk niet worden omvergeworpen door een volksopstand en vervolgens voor een tribunaal voor oorlogsmisdaden terechtkomen. 

Maar het Russische leger kan nog steeds beslissend worden verslagen in zijn poging om zoveel mogelijk van Oekraïne af te bijten. Oekraïne heeft de wil en, in tegenstelling tot Bosnië, het vermogen om zichzelf te verdedigen.

Hoe de oorlog in Oekraïne eindigt, is belangrijk, maar even belangrijk is hoe de toekomstige vrede tot stand komt.

Het probleem met een gedicteerde vrede

Servië heeft de oorlog in Bosnië verloren. Maar Bosnië won niet. Het beschikte niet over voldoende militaire macht om de feiten ter plaatse te dicteren.

Dus de Dayton-akkoorden legden een gebrekkige vrede op aan het land dat Bosnië vandaag nog steeds teistert. Als gevolg van Dayton is het militaire conflict tussen Bosniërs, Serviërs en Kroaten omgezet in een politiek register. In plaats van het uit te vechten met wapens, strijden de drie belangrijkste groepen nu tegen elkaar in de logge politieke instellingen die Dayton heeft gecreëerd. Dit is goed, omdat mensen elkaar niet langer vermoorden. Het is echter erg dat Bosnië tegenwoordig nauwelijks een land is.

Er zijn twee hoofddelen van Bosnië: Republika Srpska en de Federatie van Bosnië-Herzegovina, die bestaat uit het vaak ruziemakende duo Kroaten en Bosniërs. Deze twee autonome entiteiten beheren ook gezamenlijk een derde gebied, het Brcko-district. Het presidentschap rouleert tussen drie leden, een Serviër, een Kroaat en een Bosniër, gekozen door hun respectieve gemeenschappen. De etnische verdeeldheid die aanleiding gaf tot de oorlog – uitgebuit door opportunistische politici – heeft niet geleid tot een democratie maar tot een etnocratie.

Het land functioneert ook niet echt als een land, niet nu de Republika Srpska voortdurend dreigt zich af te scheiden van de staat, de Kroaten het voortdurend beu zijn om een ​​ondergeschikte partner te zijn, en de Bosniërs die een eenheidsstaat willen die hun demografische meerderheid beter weerspiegelt (50,1% van de bevolking ). vergeleken met 30,8% Serviërs en 15,4% Kroaten). De verkiezingen die periodiek plaatsvinden worden wel “de meest gecompliceerde ter wereld” genoemd. 

Een buitenlander bestuurt het gebied eigenlijk als een neokoloniale gouverneur. De Duitse politicus Christian Schmidt, de Hoge Vertegenwoordiger voor Bosnië-Herzegovina, demonstreerde zijn neokoloniale rol door in te grijpen bij de meest recente verkiezingen van dit jaar om eenzijdig wijzigingen in de kieswet op te leggen .

Bosnië heeft het lidmaatschap van de Europese Unie aangevraagd, wat een van de weinige dingen is die de meeste burgers van de onwetende staat steunen. 

Ondanks deze steun kunnen de verdeelde politieke instellingen het niet eens worden over de constitutionele, gerechtelijke, economische en andere stappen die nodig zijn om in aanmerking te komen voor EU-lidmaatschap. Corruptie tiert welig , het BBP per hoofd van de bevolking van ongeveer $ 6.000 plaatst het ten minste $ 3.000 achter op het armste land van de EU, Bulgarije, en bijna de helft van alle jonge Bosniërs wil vertrekken omdat hun toekomst in het land er somber uitziet.

De Dayton-akkoorden bevroor veel van de dynamiek die Bosnië in de eerste plaats uit elkaar scheurde. Het vooruitzicht op een toekomstig EU-lidmaatschap zou de kracht kunnen zijn om het land samen te brengen, net zoals toetreding voor Servië meer democratie in dat land kan stimuleren en toetreding voor Kosovo kan helpen de weg te effenen voor zijn internationale erkenning.

Maar of dit nu gebeurt of niet, Bosnië is precies het soort oplossing dat Oekraïne probeert te vermijden. Iedereen die gelooft in een rechtvaardige vrede in Oekraïne moet nadenken over alle strategieën die het Bosnische lot kunnen voorkomen. Deze strategieën houden allemaal in dat de Russische bezetting van het grondgebied en de betrokkenheid bij Oekraïense aangelegenheden tot een minimum worden beperkt.

Een Dayton-oplossing in Oekraïne vermijden

Servië blijft een spoilerrol spelen in Bosnië vanwege de nauwe betrekkingen met de Republika Srpska. Dat is de terugvalpositie die Poetin zou accepteren als hij niet heel Oekraïne in Rusland kan opnemen of een marionettenregering in Kiev kan installeren. Hij zal de Donbas en de Krim gebruiken om het functioneren van Oekraïne te verstoren, net zoals Servië zich via zijn gevolmachtigde bemoeit met Bosnië.

Als een bijna mislukte staat met onzekere grenzen zou Oekraïne niet in aanmerking kunnen komen voor EU-lidmaatschap. Met een economie die verwoest is door de meedogenloze aanvallen van Rusland, zou Oekraïne geen enkele economische bedreiging vormen voor de Russische belangen. Ontwapend en neutraal, zou Oekraïne naar believen kunnen worden binnengevallen door elke toekomstige Russische regering die het niet eens is met wat haar buurland doet.

Ik ben natuurlijk niet de enige die de parallellen ziet met Bosnië. Hier is Hamza Karčić, universitair hoofddocent aan de Universiteit van Sarajevo:

Als Zelenskyy gedwongen zou worden autonomie in het oosten toe te staan, zou hij het risico lopen toezicht te houden op de oprichting van een entiteit van het type Republika Srpska. Dit zou pro-Russische rebellen in feite zeggenschap geven over het bestuur van Oekraïne, waarschijnlijk door middel van vetorechten die vergelijkbaar zijn met die van de Republika Srpska, waardoor het land disfunctioneel zou worden, zoals Bosnië is geweest. Dit zou niet alleen de ontwikkeling van het land in de weg staan, maar ook de integratie in de EU en de NAVO in de weg staan.

Om dit scenario te voorkomen, moet Oekraïne winnen. Het moet juist de soevereiniteit behouden die Poetin beweert te steunen, althans in theorie, met zijn ‘soevereinistische’ buitenlandse politiek. Het moet niet alleen wapengeweld gebruiken om de Russische indringers af te weren, maar ook om het soort “bevroren conflict” te voorkomen dat Rusland zo effectief heeft gebruikt om Georgië en Moldavië te verlammen na eerdere militaire interventies in die landen.

Het is niet duidelijk of Oekraïne de Krim of de hele Donbas kan heroveren, of wat de prijs van die campagnes zal zijn voor de Oekraïners en de wereld. Maar een soort gedwongen vrede in de trant van de Dayton-akkoorden is niet in het belang van Oekraïne of, eerlijk gezegd, van wie dan ook buiten het Kremlin. De Oekraïners hebben gelijk als ze op hun hoede zijn voor zijn bondgenoten die de voorwaarden van een toekomstige overeenkomst dicteren. Ze zien voor welke uitdagingen Bosnië vandaag de dag staat, bijna 30 jaar na de oorlog.

De vraag is: wanneer zal de rest van ons ook de lessen van Bosnië leren?