21 maart, de dag van de gemeenteraadsverkiezingen, is ook het referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv). Ook wel bekend als de sleepwet. Niels Mollema, eerstejaarsstudent aan de opleiding Informatica in Den Bosch, is eigenaar van SoftGiant en kan alles uitleggen over deze wet. 

Sleepwet referendum, zo zit dat.

Sinds de uitzending van ‘Zondag met Lubach’ van zondag 1 oktober is de omstreden sleepwet een veelbesproken onderwerp geworden.
Zoals met elke politieke beslissing die zowel voor- als tegenstanders heeft worden in deze discussie meningen en feiten door elkaar gebruikt.

Wij zetten de feiten over de sleepwet en het referendum op een rij en laten zowel voor- als tegenstanders van de nieuwe wet aan het woord.

Sleepwet, sleepnet, WIV?

De sleepwet is niet de officiële naam van de nieuwe wet op inlichten- en veiligheidsdiensten.
Maar de reden dat de ‘WIV” zo wordt genoemd is omdat, nadat deze wet is ingegaan, online communicatie rondom een verdacht persoon massaal mag worden afgeluisterd.
Dat betekent dat er een enorme hoeveelheid data wordt verzameld, een soort “sleepnet” dus.

De feiten omtrent de sleepwet op een rij:

• De Wet op Inlichtingen- en veiligheidsdiensten (WIV) maakt het mogelijk om alle data die wordt verzameld drie jaar vast te kunnen houden.
  Ter vergelijking:
  Duitse inlichtingendiensten mogen dit soort data negentig dagen opslaan.
  Britse inlichtingendiensten mogen dit soort data zes maanden opslaan.
• De WIV gaat in op 1 januari 2018.
• De WIV praat niet over het woord ‘sleepnet’ of ‘sleepwet’. De officiële term is:
  ‘onderzoeksopdracht gericht aftappen, opnemen en afluisteren’.
• De WIV maakt het mogelijk voor veiligheidsdiensten om al het dataverkeer via kabels af te tappen. Tot op heden was dit alleen gericht toegestaan.
• De WIV staat alleen het gebruik van extreme afluistermethoden toe als volgens de AIVD de betreffende individuen een gevaar vormen voor de nationale veiligheid.
• Als duidelijk is dat informatie is verzameld die niet aan de verdachte persoon of personen is gerelateerd, dan moet deze onmiddellijk worden verwijderd.
• Data die ‘onlosmakelijk is verbonden’ aan de verdachte persoon mag de volle 3 jaar bewaard worden.
  Wat deze ‘onlosmakelijkheid’ precies is komt niet duidelijk naar voren in de wet.
  Kan alle informatie van een woonwijk opgeslagen worden, simpelweg omdat de verdachte zich daar bevindt?
• Op dit moment mogen geheime diensten ook internetverbindingen aftappen.
  Dit mag echter alleen nog gericht op één persoon worden ingezet.
• Alle apparatuur die is aangesloten op het internet kan en mag worden gehackt volgens de nieuwe WIV.
  Dus telefoons, computers, laptops, tablets, en zelfs smart TV’s kunnen worden gebruikt om data te verzamelen.
  Maar ook andere slimme apparatuur kan worden afgeluisterd.
  Denk hierbij aan smartwatches, slimme koelkasten of zelfs een thermostaat.
• De verzamelde data mag met buitenlandse veiligheidsdiensten worden gedeeld.
  Ook als deze nog niet is geanalyseerd.
  Echter, dit moet wel worden goedgekeurd door de minister en een toetsingscommissie van oud-rechters.

Waarom de nieuwe ‘Sleepnet Wetgeving’ nodig is

De wet lijkt omstreden maar komt natuurlijk niet uit de lucht gevallen.
Er is een reden dat de overheid en de veiligheidsdiensten meer bevoegdheden nodig hebben.
De huidige WIV stamt nog uit 2001. Een tijd voor WhatsApp, Facebook en Twitter.
De AIVD stelt dat met de nieuwe sleepwet op een efficiëntere manier met eventuele dreigingen omgegaan kan worden.
Een van de redenen van de update van de wet is dan ook het beschermen tegen buitenlandse hackaanvallen.

Toepassing van de nieuwe wet

Hoogleraar Governance Of Intelligence and Security Services Paul Abels van de Universiteit
Leiden werkte jaren bij de AIVD. Volgens hem is de nieuwe wet niet zo grimmig als deze wordt beschreven in de media.
De AIVD zal altijd de focus leggen op personen waar al een sterk vermoeden van bestaat dat ze een risico voor de veiligheid vormen.
Het idee dat medewerkers van de geheime dienst voor de lol door privébericht van willekeurige burgers gaan grasduinen is natuurlijk ook verre van de waarheid.
Toch zou de AIVD wel iets meer moeite kunnen doen om opener te zijn over hun ware intenties.
Volgens Abels mag er meer worden uitgelegd waar de AIVD mee bezig is. “We leven in een open samenleving”.

‘Kritieke infrastructuur’

Er is nog een reden dat de AIVD de nieuwe wet nodig heeft.
Om klaar te zijn om toekomstige cyberaanvallen op ‘kritieke infrastructuur’ zoals energie- en waterbedrijven tegen te gaan moet een digitaal defensiesysteem worden opgetuigd.
Een dergelijk systeem is alleen mogelijk als de AIVD (of andere veiligheidsdienst) in staat is om het gehele Nederlandse internet te scannen.

Tegenstanders van de nieuwe sleepnet regelgeving

Er zijn veel tegenstanders van de sleepnetmethode. Een van de veel gehoorde argumenten is dat veel informatie niet betekent dat er ook goede informatie zal worden ingewonnen.
Te veel data kan soms zelfs averechts werken in de efficiency van een onderzoek.
Denk bijvoorbeeld dat na iedere aanslag wel ergens wordt vermeld dat de dader of daders al bekend waren bij de inlichtingendiensten.

Onduidelijkheid

De vele vage formuleringen in de wet geven ook veel reden tot weerstand bij de tegenstanders.
Er wordt bijvoorbeeld niet duidelijk vermeld wat voor soort apparaten mogen worden ‘gehackt’ door de overheid.
Wie weet hoe snel de technologische ontwikkelingen zullen gaan, over 5 jaar is je stoel misschien wel met het internet verbonden om bij te houden hoe lang je zit…

Privacyzorgen

Er zijn meerdere burgerrechten organisaties die zich sterk uitspreken tegen de sleepnet wet.
Amnesty International, Free Press Unlimited, de Nederlandse Vereniging voor Journalisten, Bits of Freedom maar ook veel gelezen weblogs en politieke partijen hebben afstand genomen van de nieuwe WIV.

Volgens Ton Siedsma van Bits of Freedom wordt met de nieuwe wet een sleepnet gecreëerd waarmee onschuldige burgers in het vizier van de overheid worden gebracht.

Struikelpunten

Het is duidelijk dat de tegenstanders twee punten erg tegenstaat:

– Het feit dat zoveel informatie zomaar mag worden ingewonnen en drie jaar kan
worden opgeslagen.

– De vage formuleringen in de wet betreffende restricties voor de geheime diensten.

Daarnaast zijn veel tegenstanders bang voor de implicaties in de toekomst.
De wet kan nu wel met de beste bedoelingen voor de nationale veiligheid worden ingesteld, een toekomstige regering kan dit in de meest zwarte scenario’s misbruiken.
En nog steeds aan de wet voldoen. 1984, anyone?

Het Referendum

Niet voor niets dus dat er een initiatief is gestart om een referendum te houden tegen de nieuwe WIV.
Voor dit initiatief zijn ruim 400.000 handtekeningen opgehaald, in totaal waren 300.000 handtekeningen nodig.
Op 21 maart 2018 (tegelijk met de gemeenteraad verkiezingen) vind het referendum plaats en heeft u de kans uw mening te geven over deze wet.

Doel van het referendum

Wat kan dit referendum bereiken? De wet komt er.
Het referendum zal pas plaatsvinden ná de invoering hiervan.
Normaal moet een wet waarover een raadgevend referendum is ingesteld worden opgeschort.
In dit geval kan dat niet, omdat een passage in de nieuwe wet deze regelgeving ongedaan maakt.
Dit is volgens de wetgever “vanwege spoedeisend belang”.

Met de juiste politieke wil kan, gebruik makende van de referendum uitslagen, de Tweede Kamer wel achteraf de wet terugdraaien of aanpassen.
Dit is met het huidige politieke landschap echter niet zo waarschijnlijk; de partijen die tegen de sleepnet wet stemden hebben nu slechts 55 zetels samen.

Wel is de politiek na een eventuele “nee” van het Nederlandse volk, verplicht dit onderwerp overnieuw te behandelen.

Conclusie

Dat onze overheid en veiligheidsdiensten de juiste tools moeten hebben om onze nationale veiligheid te kunnen bewaken is duidelijk.
Met de pijlsnelle technologische ontwikkelingen is het nodig dat de wet nu en dan moet worden bijgesteld.
De tegenstanders hebben echter een paar goede punten, zeker als het gaat over privacy van onschuldige burgers en de onzekerheid over misbruik van de wet in de toekomst door de overheid zelf.

Gelukkig kunnen wij als burgers van Nederland onze eigen mening vormen en deze ook vrij uiten.
Op 21 maart 2018 vind het referendum plaats en heb je de kans je mening te laten horen.
Ben je het wel eens met de overheid, dan hoef je alleen maar “voor” te stemmen. De wet is al ingegaan op 1 januari 2018.

Negen vragen over sleepwet in het kort

Wie zit er achter dit referendum?
“Het referendum is een initiatief van vijf studenten van de Universiteit van Amsterdam. Zij vrezen dat met deze wet de privacy van alle Nederlanders wordt ingeperkt en vinden dat de sleepwet niet thuishoort in een open en democratische samenleving. Zodoende hebben zij een raadgevend referendum afgedwongen met een burgerinitiatief, getekend door 407.582 Nederlanders.”

Waar komt de naam ‘sleepwet’ vandaan?
“Met de nieuwe wet krijgt de Nederlandse inlichtingendienst AIVD de mogelijkheid om grootschalig mensen in de gaten te houden. Door de tegenstanders van de wet wordt die dan ook de ‘sleepwet’ genoemd omdat er data worden verzameld zoals een sleepnet vissen vangt. Als de AIVD iemand verdenkt die bij jou in de wijk woont, zou het zomaar kunnen dat al je appjes, mailtjes, gesprekken en berichten worden opgeslagen.”

Wat houdt de Wiv grofweg in?
“De nieuwe Wiv is een grootschalige en complexe wet die de inlichtingendiensten de mogelijkheid geeft om moderne communicatie af te luisteren. Ze mogen door deze wet bijvoorbeeld al je WhatsAppjes, Skypegesprekken en e-mails ‘aftappen’ en die opslaan om te onderzoeken.”

Van wie komt het idee voor deze wet?
“De wet is ingevoerd door de Tweede Kamer, specifiek door de partijen VVD, PvdA, CDA, PVV, Christenunie en SGP. Op verzoek van de AIVD heeft toenmalig minister Plasterk de wet doorgevoerd.”

Wáárom moet er een nieuwe wet komen?
“De oude WIV komt uit het jaar 2002, een tijd waarin mensen nog nooit van WhatsApp en Snapchat hadden gehoord en je voor Netflix & chill eerst naar de videotheek moest. Nieuwe tijden en ontwikkelingen vragen om modernere regels. De AIVD wil graag nieuwe bevoegdheden om de nationale veiligheid te kunnen waarborgen. Met de mogelijkheden die ze momenteel hebben, is het lastig om voldoende kwalitatieve data te verzamelen en mogelijk kwaadwillenden te stoppen.”

Dus zij kunnen voortaan alle appjes en mails lezen?
“Ja, technisch gezien krijgt de AIVD nu alle rechten die ze nodig hebben om jou af te luisteren. De AIVD zal niet ineens iedereen ‘afluisteren’, maar de mogelijkheid krijgen ze nu wel.”

Is de angst voor privacyschending die er heerst terecht?
“De angst is deels terecht: de data die worden verzameld, mogen maximaal drie jaar worden opgeslagen. Ook mogen de data die in Nederland zijn verzameld, (ongecensureerd) worden gedeeld met buitenlandse inlichtingendiensten. De angst is dat er in de toekomst een regering komt die de data zal misbruiken. Of wat als al jouw appjes en snaps van de afgelopen drie jaar worden gestolen door hackers?”

Zal de wet Nederland daadwerkelijk behoeden voor aanslagen?
“Na aanslagen hoor je vaak ‘de dader was al in beeld’. De AIVD heeft nu ook al de mogelijkheid om verdachten af te luisteren en in de gaten te houden. Een grotere hoeveelheid opgeslagen data zorgt er vaak voor dat er te veel data zijn om effectief te onderzoeken. Dit zal dus eerder leiden tot een grote hoeveelheid kwantitatieve data.”

Het referendum is raadgevend. Zal de politiek iets gaan doen met de uitslag?
“De partijen die de wet in 2017 hebben aangenomen, hebben nog steeds een meerderheid in de Tweede Kamer. Het is onwaarschijnlijk dat de wet helemaal wordt afgeschaft. Wel is bij een overduidelijke ‘tegen’ de Tweede Kamer verplicht om de wet opnieuw te behandelen. Zo kan ervoor worden gekozen om bepaalde punten aan te passen.”