Wekenlang al houdt Mark Rutte het Binnenhof in spanning: vóór de volgende ronde in de formatie – een Kamerdebat op woensdag – zal hij ‘radicale ideeën’ ontvouwen waarmee hij de bestuurscultuur wil verbeteren. Cruciaal is de aankondiging dat hij zal reflecteren op zijn eigen rol hierin.
De uitkomst van die innerlijke zoektocht is belangrijk: als Rutte de Kamer niet kan overtuigen van zijn nieuwe ‘ik’ kan hij zijn gedroomde vierde kabinet wel vergeten. Voor veel Kamerleden is de demissionaire premier de belichaming van, bijvoorbeeld, het gekonkelfoes tussen de coalitiefracties en het kabinet. Ongezond voor de democratie, concludeerde informateur Herman Tjeenk Willink: het dualisme moet terug, macht en tegenmacht moeten weer in balans worden gebracht.
Voor partijen zoals PVV, SP en BIJ1 is het reden genoeg om de samenwerking met Rutte uit te sluiten. PvdD, Denk en BBB zeggen het subtieler: zij vinden zichzelf ongeloofwaardig als ze nog met Rutte in zee zouden gaan. CU-leider Gert-Jan Segers heeft Rutte al eerder vaarwel gezegd.
De kansen voor Rutte liggen in het midden van de Kamer. CDA, D66, GroenLinks en PvdA zijn weliswaar sceptisch, maar bereid te luisteren zijn plannen.
Meer kritische speelruimte
Over de details van zijn voorstellen wilde Rutte tot nu toe weinig kwijt. De verwachting is dat hij die maandagavond in een tv-interview bij Nieuwsuur zal onthullen, waarna hij er woensdag met de Kamer over gaat praten. Wel liet hij in de afgelopen weken al doorschemeren dat hij het wekelijkse coalitieoverleg met de fractievoorzitters en de vicepremiers wil afschalen (zodat de Kamer meer kritische speelruimte krijgt), dat hij voorstander is van een dun coalitieakkoord en dat hij het beleid niet langer wil uitbesteden aan ‘overlegtafels’ – zoals bij het preventieakkoord en het klimaatakkoord is gebeurd – die de Kamer voor voldongen feiten plaatsen.
Zelfreflectie
‘Radicaal’ zijn deze ideeën niet: ook een groot deel van de Kamer wil af van de coalitiedwang en niet langer een dichtgetimmerd regeerakkoord. Over de akkoorden die buiten het parlement om worden gesloten leeft al langer breed ongemak op het Binnenhof. Het demissionaire kabinet-Rutte III besloot in reactie op de toeslagenaffaire dat persoonlijke beleidsopvattingen van ambtenaren niet meer mogen worden ingezet om de grondwettelijke inlichtingenplicht te omzeilen. Het contactverbod tussen Kamerleden en ambtenaren werd opgeheven.
Het zal voor Rutte niet meevallen hieraan nog iets toe te voegen dat opzien baart. De VVD-top heeft de verwachtingen inmiddels getemperd. De nadruk zal komen te liggen op de persoonlijke zelfreflectie: hoe heeft Rutte gekeken naar de afgelopen weken, wat ging in zijn eigen ogen mis in tien jaar premierschap en hoe ziet hij het premierschap de komende vier jaar voor zich.
Of de antwoorden op deze vragen bevredigend genoeg zullen zijn om het vertrouwen bij D66 en CDA te herstellen én GroenLinks en PvdA naar de formatietafel te verleiden? Bij de twee linkse partijen is er duidelijk iets geknapt: zij zien vooralsnog niet in hoe zij verder kunnen met Rutte. Tegelijkertijd hebben zij de deur naar de onderhandelingen nadrukkelijk niet dichtgegooid.
In plaats van een nieuwe motie van wantrouwen tegen Rutte te steunen, kwamen ze zelf met een motie die kan worden gezien als een eerste inzet voor de formatie: meer geld naar de sociale advocatuur, versterking van de rechtspositie van de burgers en een stevige aanpak van racisme en discriminatie. De VVD maakte op die late avond twee weken geleden wel degelijk een radicale ommezwaai en hielp de motie aan een meerderheid.
Verfoeide politiek
Rutte zal nu nog een keer door het stof moeten, wordt ook in de VVD erkend, maar zonder dat hij de schuld op zich neemt voor alles wat in de afgelopen jaren verkeerd is gegaan. Zijn vele coalitiepartners waren er immers bij. Met al die coalitiebesprekingen, polderakkoorden en slecht beantwoorde Kamervragen wilden ze zo veel mogelijk controle houden, omdat ze dachten dat dat beter was voor de stabiliteit van het landsbestuur.
Dat is inmiddels oude en verfoeide politiek – het kan snel gaan op het Binnenhof. De teugels moeten losser. Daarbij neem je wel een risico, zal Rutte vermoedelijk waarschuwen. Rutte II en Rutte III waren zeer stabiele kabinetten, ondanks hun wankele meerderheden in het parlement. Als de nieuwe coalitie het onderlinge overleg schrapt, zullen stevige discussies ontstaan tussen kabinetsleden onderling en tussen kabinet en Kamer. Hinderlijke binnenbranden zijn daarbij niet uitgesloten.
Voor Mark Rutte – van nature zeer gesteld op controle en voorspelbaarheid – is dit onontgonnen terrein. Toch zal hij eraan moeten geloven. Hij heeft deze week niet alleen Lilianne Ploumen en Jesse Klaver te overtuigen dat hij zichzelf helemaal opnieuw heeft uitgevonden, maar vooral hun achterban.
Wij vragen jou om ons te steunen Overweeg alstublieft om ons te steunen als donateur of ondersteunend lid, ook wij hebben onze inkomsten zien dalen in deze heftige tijden daarom, KLIK HIER voor IBAN of via PayPal hieronder!, hartelijke dank en veel leesplezier.
Steun SDB via PayPal veilig en simpel.