Rutte III wordt Rutte IV en heeft schijt aan vertrouwen van het volk

Eindelijk krijgt Nederland een nieuwe regering, en dan nog een voortzetting van Rutte III. Dat is vreemd, want die regering ging ten onder aan een diepe vertrouwenscrisis. Toch oogt het programma van het nieuwe kabinet erg ambitieus.

Mark Rutte kan dan beginnen aan zijn vierde ambtstermijn. Als hij niet meteen struikelt, wordt hij de langst regerende premier van Nederland. Dat blijft verbazingwekkend. Goed, bij de verkiezingen van maart haalde hij veruit de meeste stemmen: 2 miljoen Nederlanders kozen voor Rutte. Zijn liberale VVD won nog een zetel en bleef afgetekend de grootste partij van het land.

Maar snel daarna ging het helemaal fout voor de aftredende premier. De beruchte Toeslagen­affaire waarover zijn regering in ­januari was gevallen, kreeg een tweede adem. Rutte stuntelde zodanig dat iedereen het vertrouwen verloor. In april overleefde hij als ontslag­nemend premier ternauwernood een motie van wantrouwen. Niemand gaf op dat moment een cent om de politieke toekomst van ­‘teflon Mark’. Hij werd zelfs gezien als de grootste sta-in-de-weg voor de vorming van een nieuwe regering.

De smeerolie voor de vier partijen? Geld. De Nederlandse zuinigheid wordt tijdelijk opgeschort om veel eenmalige uitgaven te doen

Toch beseft iedereen ook dat een regering zonder VVD niet mogelijk was en dus bleef alles rond Rutte draaien. Een poging van ­Sigrid Kaag, de leider van het links-liberale D66 en de grootse winnaar van de verkiezingen, om een meer links kabinet te vormen, werd deskundig afgeblokt door de aftredende premier. Hij werd daarbij ­gesteund door de Wopke Hoekstra, de leider van de christendemocraten.

Lange tanden

Met lange tanden gingen vanaf september de vier partijen die Rutte III hadden gevormd – VVD, CDA, D66 en ChristenUnie – opnieuw aan tafel zitten. Het was dat of nieuwe verkiezingen. En plots ging het wel vooruit. De vier partijen kunnen deze week een regeerakkoord presenteren en dat oogt zelfs bijzonder ambitieus. Het nieuwe kabinet is van plan de grote uitdagingen van het land – de huizencrisis, het stikstofprobleem en de energietransitie – doordacht aan te pakken.

De smeerolie voor de vier partijen is geld. De Nederlandse zuinigheid wordt tijdelijk opgeschort. De nieuwe regering is van plan heel veel eenmalige uitgaven te doen. Die hebben het voordeel dat ze niet structureel bijdragen aan de staatsschuld. Die zal weliswaar in korte tijd snel omhoogschieten, maar daarna stabiel blijven. Nederland kan zich dat veroorloven.

De nieuwe regering wil tientallen miljarden lenen om verschillende grote fondsen voor eenmalige uitgaven te creëren. Een fonds is gericht op klimaatbeleid. De nieuwe regering wil dat Nederland zijn uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met 55 procent vermindert. Dat is meer dan Europa vraagt van Den Haag. Via een ander fonds wil het kabinet de stikstofcrisis aanpakken. Het is de bedoeling dat boeren op grote schaal uitgekocht worden. De vraag is of ze dat willen. In het verleden is het nauwelijks gelukt, al wordt de zak geld nu wel groter.

Ook komt er een ­eenmalige pot voor woningbouw. Nederland kampt met een gigantische huizencrisis. Tegen 2030 moeten bijna een miljoen huizen gebouwd worden. De afgelopen jaren trok het kabinet al geld uit voor het versnellen en subsidiëren van de bouw, bijvoorbeeld voor de infrastructuur rond grote nieuwbouwgebieden. Maar de stikstofcrisis bracht de bouw bijna een jaar tot stilstand.

Niet alle grote uitgaven zijn eenmalig. Leraren krijgen een flinke loonsverhoging en ook voor defensie wordt opnieuw extra geld vrij­gemaakt.

Zelden zo weinig steun

Op papier ziet het er allemaal uitstekend uit. Toch blijft de vraag hoe stabiel dit kabinet wordt. Het wantrouwen tussen de vier partijen blijft groot. Kaag en Rutte hebben een verstandsakkoord gesloten. Ook tussen de ChristenUnie en de VVD is niet veel liefde meer over. Het CDA worstelt dan weer met een gigantische interne crisis. Pieter Omtzigt, de populairste CDA’er, heeft de partij verlaten. In de peilingen schiet er van de christendemocraten weinig over.

Maar ook het vertrouwen van de burger in de politiek is naar een ­absoluut dieptepunt gezakt. De Toeslagenaffaire blijft etteren en ook het coronabeleid verdient geen schoonheidsprijs. Meer zelfs: de polarisering erover is nergens groter dan in Nederland. Nog 16 procent steunt dat beleid.

Zelden is ook een kabinet aangetreden met zo weinig steun. In een peiling van I&O Research kwam de coalitie vorige week uit op 61 zetels, zeventien minder dan bij de verkiezingen. Uit die peiling blijkt ook dat de nieuwe partijen op rechts – de Boeren Burger Beweging en JA21 – grote winst boeken. Op links scoort de nieuwe pro-Europese Volt-partij heel goed.

Rutte probeert te zeggen dat het nieuwe kabinet een stijlbreuk maakt. Het nieuwe kabinet zal ‘echt een ander kabinet’ worden, ‘met een andere uitstraling en meer elan’. Snel zal blijken of de ­recordpremier zich kan heruitvinden. Rutte IV wacht meteen drie zware parlementaire enquêtes: over de toeslagen, de Groningse gaswinning en het coronabeleid.