De eerste week van de rechtszaak tegen de 12 Catalaanse politieke en NGO-leiders is van start gegaan. De zaak maakt in Catalonië veel emoties los, waar een overgroot deel van de bevolking het oneens is met de opsluiting en vervolging van de 12. Vorige zaterdag werd dit ongenoegen geuit in een massabetoging in Barcelona, waar volgens de lokale politie 200.000, en volgens de organisatoren 500.000 betogers aan deelnamen.
Politiek en justitie door elkaar gehaald
De rechtszaak draait hoofdzakelijk rond de beschuldigingen van rebellie, opstand en misbruik van overheidsgeld (voor de organisatie van het referendum). Voor rebellie kunnen de beschuldigden tot 30 jaar gevangenisstraf krijgen, voor opstand tot 15 jaar en voor misbruik van overheidsgeld tot 8 jaar. Onderzoeksrechter Pablo Llarena formuleerde deze aanklachten, en trachtte zonder succes de Catalanen in ballingschap uitgeleverd te krijgen. Noemenswaardig is dat sinds 2005 het organiseren van een niet-toegelaten referendum uit de Spaanse strafwet is gehaald, waardoor het louter vervolgen voor dit feit niet mogelijk is.
Vorige week kwamen in de mondelinge sessies zowel de advocaten van de verdediging, het Openbaar Ministerie, de advocaat van de Spaanse staat en deze van de extreemrechtse partij VOX aan de beurt. Deze laatste partij gebruikt de mogelijkheid in Spanje om als ‘populaire aanklacht’ op te treden, waarbij personen of rechtspersonen, wanneer zij menen dat de wet geschonden is, los van het Openbaar Ministerie als aanklager kunnen optreden. Het is een beproefde techniek van VOX en andere extreemrechtse organisaties om zich te laten opvallen in politiek gevoelige zaken. VOX sluit zich aan bij de beschuldigingen van de openbare aanklager en voegt daar ook de aanklacht van ‘criminele organisatie’ aan toe, wat de strafmaat gevoelig doet verhogen. Voor 6 beklaagden komt dit zo neer op 74 jaar gevangenis.
Geen eenheid in verdediging
Voormalig viceminister-president Oriol Junqueras (ERC) en oud-minister van Binnenlandse Zaken Joaquim Forn (PDeCAT) werden als eersten verhoord. Junqueras weigerde te antwoorden op de vragen van de beschuldigende partijen en verkoos enkel te antwoorden op de vragen van zijn eigen advocaat, Andreu Van den Eynde, die van verre Vlaamse komaf blijkt te zijn. Oriol Junqueras, nog altijd voorzitter van het centrumlinkse ERC, is van mening dat dit een politiek proces is en dat de beschuldigingen politiek gemotiveerd zijn. Hij houdt dan ook een politieke verdediging, wat duidelijk werd toen de voorzitter van het Hooggerechtshof vroeg naar de naam en het beroep van de beklaagde. Junqueras antwoordde kurkdroog: ‘Oriol Junqueras. Beroep momenteel: politiek gevangene.’
Dat is anders bij Quim Forn, die koos voor een legalistische verdediging. Hij antwoordde op alle vragen, ook op die van de advocaat van VOX. Bijzonder is dat zijn advocaat, Javier Melero, een van de stichters is van de anti-catalanistische Ciudadanos, waar hij later uit stapte. Hij nam ook deel aan één van de unionistische betogingen in Barcelona. Hoewel hij al meer dan een decennium als advocaat optreedt voor de Catalaanse liberalen, vroeger Convergència democràtica de Catalunya, doet zijn profiel bij heel wat ‘indepes’ de wenkbrauwen fronsen
Flaterende openbare aanklager
Op de eerste dag van de verhoren van de beklaagden liet de openbare aanklager, Fidel Cadena, zich opvallen. In de vragenronde met Forn vroeg hij die of hij lid was en is van de pro-onafhankelijkheidsorganisaties ANC en Òmnium Cultural, alsof dat een bezwarende factor zou zijn. Hij haalde ook verschillende feiten en namen door elkaar en formuleerde onhandige vragen. Wat Forn aangreep om grapjes te maken. Zo vroeg Cadena de Catalaanse liberaal of hij op de hoogte was van het feit dat zijn telefoon afgeluisterd werd. ‘Geen idee, ze waarschuwen meestal niet’, was het vinnige antwoord. Toen de procureur vroeg of Forn wist of de andere regeringsleden het eens waren met het referendum, kreeg Forn de zaal op handen met ‘Nou, ze zijn toch allemaal gaan stemmen.’ De voorzitter van het Hof, de van conservatieve signatuur Manuel Marchena, kon er niet mee lachen en dreigde de zaal te laten ontruimen.
Politieke en gerechtelijke kalender
Volgende week, op dinsdag, woensdag en donderdag, zullen anderen van de 12 beschuldigden ondervraagd worden, te beginnen met Jordi Turull (PDeCAT) en Raül Romeva (ERC). Ook hier zal het verschil in aanpak liggen naargelang de partij. Turull zal net zoals Forn ook de vragen beantwoorden van de beschuldigende partijen terwijl Romeva net zoals Junqueras dat zal weigeren.
Er wordt geschat dat de verhoren zullen eindigen vóór de Europese en lokale verkiezingen eind mei en dat de uitspraken zullen volgen in juni of ten laatste juli, voor het gerechtelijk verlof. Nu bekend is dat er nationale verkiezingen zullen volgen op 28 april, lopen de gerechtelijke en politieke kalenders al helemaal door elkaar. De vraag is welk effect het verloop van de rechtszaken zal hebben op de verkiezingscampagnes. De onafhankelijkheidspartijen verwijten Premier Sánchez alvast niets gedaan te hebben om het conflict met Catalonië op te lossen in zijn 8 maanden durende regeerperiode. Zo wijzen ze erop dat noch de openbare aanklager, benoemd door Pedro Sánchez, noch de advocaat van de Spaanse staat, handelend in naam van de regering, de beschuldigingen tegen de vervolgde Catalanen hebben ingetrokken.