De extreemlinkse kandidaat Jean-Luc Mélenchon is de afgelopen weken gestegen in de peilingen voor de Franse presidentsverkiezingen. Volgens peilingbureau Opinionway zou op dit moment 19% van de Fransen op hem stemmen, waarmee hij niet ver van koplopers Macron, Le Pen en Fillon vandaan zit. Een scenario waarin Mélenchon dus in de tweede ronde tegen Le Pen strijdt voor het Franse presidentschap is niet ondenkbaar. Mélenchons plan voor een Zesde Republiek scoort bij de Fransen, en hij wordt uitgespeeld als een humaan alternatief voor Le Pen. Maar, in feite is hij net zo gevaarlijk. Dit is waarom.
PROGRESSIEF LINKS ZIET ER EEN TEKEN IN: DE PESSIMISTEN DIE NIETS ANDERS ZAGEN DAN “EEN RUK NAAR RECHTS” EN “HET GEVAAR VOOR FASCISME” HEBBEN ONGELIJK GEKREGEN. ZE ZIJN MIS: MÉLENCHON IS GEWOON EEN ANDERE, EVEN EXTREME UITING VAN EEN NIEUW SOORT POPULISME.
Ooit was Mélenchon minister voor de linkse Parti Socialiste, maar de jaren negentig liggen inmiddels ver achter hem. Als leider van La France Insoumise (opstandig Frankrijk) wil hij de pensioenleeftijd terugbrengen naar 60 jaar, een werkweek van 32 uur, nationalisatie van nutsbedrijven en als de EU niet flink wordt hervormd, ziet Mélenchon een Frexit ook wel zitten. Hij heeft beloofd om de overheidsuitgaven jaarlijks met 250 miljard te doen stijgen en elk inkomen dat 20 keer het gemiddelde is met 100% te belasten. En hij wil dat Frankrijk de NAVO verlaat.
De voorbije weken steeg Mélenchon met die boodschap als raket in de peilingen. Dat ging bovendien gepaard met een trage maar constante achteruitgang van de pollcijfers voor de twee koplopers, de extreemrechtse Le Pen (van een hoogtepunt van 28% gedaald naar 22%) en de liberale Thatcheriaan Macron (van 26% naar 23%).
Het betekent dat Mélenchon een serieuze kans maakt om het te halen voor de tweede ronde. Volgens de opiniepeilingen zou Mélenchon Le Pen dan verslaan met 57% tegenover 43%.
Progressief links ziet er een teken in: de pessimisten die niets anders zagen dan “een ruk naar rechts” en “het gevaar voor fascisme” hebben ongelijk gekregen. Ze zijn mis: Mélenchon is gewoon een andere, even extreme uiting van een nieuw soort populisme. En zijn succes bewijst maar één ding: dat de hele Franse kiescampagne wordt gedomineerd door een diepgewortelde haat tegen de heersende orde.
De Fransen zijn uitgeput door tientallen jaren van hoge werkloosheid, ze koesteren een diep wantrouwen tegenover de politieke klasse, en ze zijn bezorgd over een onvoorspelbare internationale, geglobaliseerde wereld waarin de rol van Frankrijk niet langer incontournable is. Dat hebben we nog ergens gezien vorig jaar.
DAT MÉLENCHON, EEN INTELLECTUEEL PUR SANG, BIJ DIE GROEPEN ZO GOED SCOORT, ZOU AL EEN ALARMBELLETJE MOETEN DOEN RINKELEN. WIE HET PARCOURS VAN DE MAN ONDER DE LOEP NEEMT, VINDT NIET ECHT IETS WAT TOT VOOR KORT DEED VERMOEDEN DAT HIJ ZICH KAN INLEVEN IN DE DENKWERELD VAN DE “WERKMENS”.
Met dank aan televisie
De opgang van Mélenchon is voor een groot stuk te danken aan een aantal debatten op TV, waar hij uitkwam als “meest overtuigende kandidaat” in de polls achteraf en ook de winnaar was op de vraag welke kandidaat “het beste mensen zoals ikzelf begreep”. Ook dat klinkt familiair in de oren.
Hij is de topkandidaat bij de 18 tot 24-jarigen met 29%. Hij geniet ook veel steun bij arbeiders (18%) en bedienden (20%), waar hij net na Le Pen komt. Le Pen is nog zeer sterk bij de ongeschoolde arbeiders maar ze is toch gezakt van 45% naar 39%.
Dat Mélenchon, een intellectueel pur sang, bij die groepen zo goed scoort, zou al een alarmbelletje moeten doen rinkelen. Wie het parcours van de man onder de loep neemt, vindt niet echt iets wat tot voor kort deed vermoeden dat hij zich kan inleven in de denkwereld van de “werkmens”. Ook dat doet denken aan Trump bijvoorbeeld.
Nee, waar we hier mee te maken hebben, is gewoon dezelfde populistisch polarisering waarmee tegenwoordig politiek wordt gescoord aan extreemrechtse zijde, alleen onder een ander merk. Wie gelooft dat zijn campagne staat voor een aantrekkelijker, socialer en democratischer Frankrijk staat of een alternatief Europa, lijdt aan waanvoorstellingen.
EÉN VAN ZIJN SLOGANS IS “DEGAGISME” (“SCHOP ZE BUITEN”). HIJ HEEFT HET DAN NIET OVER VREEMDELINGEN, MAAR OVER DE HEERSENDE POLITIEKE KLASSE. WAT BELANGRIJK IS HIER: ANDERE DOELGROEP, ZELFDE SENTIMENT, ZELFDE SNAREN DIE BESPEELD WORDEN.
Degagisme: schop eens iemand buiten
Mélenchon is in essentie een nationalist, ondanks zijn socialistisch credo van internationalisme. Hij heeft in het verleden al vaker sympathie getoond voor autocraten zoals Vladimir Putin of Hugo Chávez. Hij is een getalenteerd orator. Eén van zijn slogans is “degagisme” (“schop ze buiten”). Hij heeft het dan niet over vreemdelingen, maar over de heersende politieke klasse. Wat belangrijk is hier: andere doelgroep, zelfde sentiment, zelfde snaren die bespeeld worden.
Mélenchon houdt ervan om Maximilien Robespierre en Victor Hugo te citeren. Hij werpt zich op als een held van het volk (“les gens”), dat hij presenteert als een enkele, homogene entiteit, afgezet tegen het establishment. Zijn veelvuldige verwijzingen naar de revolutie van 1789, naar de Franse socialistische held Jean Jaurès en premier Léon Blum die zich tegen het opkomend fascisme verzette in de jaren dertig, hebben bij veel kiezers een soort linkse nostalgie opgewekt.
Dat gaat allemaal voorbij aan een aantal bijzonder duistere kantjes van Mélenchon. Neem zijn anti-Duitse retoriek. Die doet je bij wijlen voelen alsof we weer in het Europa van 100 jaar geleden zijn. In zijn boek Le hareng de Bismarck: Le poison allemand (De Haring van Bismarck: Het Duitse Vergif), dat amper twee jaar geleden verscheen, schreef hij dat Duitsland “opnieuw een gevaar is”, dat “Duits imperialisme is weergekeerd” en dat Duitsland in essentie weer bezig is om een Derde Rijk te bouwen, dit keer onder het mom van de EU.
Geschiedenis herschrijven
Mélenchon heeft Duitsers omschreven als “brommende Teutonen” die volgens hem hun ouderen van dagen proberen zoveel mogelijk te “deporteren” naar Oost-Europa of Thailand. En hij heeft het over Duits “expansionisme”, iets wat volgens hem de echte agenda was van de hereniging van 1990, met de “annexatie” van Oost-Duitsland.
Dat is de geschiedenis herschrijven en geen klein beetje. Het is ook een flagrante ontkenning van wat daar het “volk” waar Mélenchon zo tuk op is echt wou: vrij zijn van een verstikkende communistisch regime.
Het is belangrijk te beseffen dat voor Mélenchon zijn kritiek op de eurozone en het beleid van Angela Merkel veel verder gaat dan puur economische bezwaren. Het is bekrompen nationalistische praat, grenzend aan haat. Mélenchon kan misschien wel proberen om die indruk te verzachten door te zeggen dat hij wil dat “de volkeren van Europa” in opstand komen tegen hun regeringen – en niet moeten beginnen vechten onder elkaar. Maar hij heeft zich nooit gedistantieerd van zijn eerdere uitspraken.
In essentie komt veel van wat Mélenchon denkt en wil dus neer op hetzelfde als de retoriek die Le Pen hanteert. Het is eenzelfde verhaal van mensen de hemel beloven, opruien en vooral het gevoel geven dat ze het bijzonder slecht hebben, terwijl de meesten, ook in Frankrijk, het nooit beter hadden. We hebben dat de jongste twee jaar gezien in de UK, in de VS, op de Filipijnen, in Turkije, … het lijstje lijkt langer te worden met de dag.
POPULISTEN GELOVEN NIET IN MINDERHEDEN, OMDAT ZE EEN HOMOGENE VISIE HEBBEN OP “HET VOLK”. ZE GELOVEN DAT ALS “HET VOLK” IETS WIL, ZE DAT OOK MOGEN DOEN. HET HEEFT DE VORIGE EEUW NOG AAN MILJOENEN EN MILJOENEN MENSEN HET LEVEN GEKOST, DIE GEDACHTEGANG. EN WIE DE GESCHIEDENIS NIET KENT IS GEDOEMD ZE TE HERHALEN.
Wat populisten allemaal lijken te hebben: Putin love
Wat Mélenchon sowieso deelt met Le Pen en een stel andere populisten is zijn weigering om Putin te zien voor wie hij is. Mélenchon heeft nog niet echt de liefde verklaard aan Putin zoals Le Pen en bijvoorbeeld Trump dat wel deden, maar hij heeft ook nooit een slecht woord over de Russische president gezegd. Wat hij wel deed – onverklaarbaar eigenlijk – was Boris Nemtsov bekritiseren, de Russische oppositieleider, door Putin gezien als een persoonlijke vijand, die in 2015 in bijzonder verdachte omstandigheden aan zijn einde kwam.
Mélenchon heeft – en da’s toch wel vreemd voor iemand die progressief links zou zijn – ook nooit de brutale annexatie van de Krim door de Russen veroordeeld. Laat staan de bloedige rol die Putin speelt in Syrië. Rusland spreekt zijn veto uit tegen een onderzoek naar de gifgasaanval tegen burgers van Assad en zijn trawanten? Geen probleem voor Mélenchon. In zijn boekje is alles altijd de schuld van het Westen.
Die dingen hierboven maken zijn campagnebeloftes van “werken naar vrede op aarde” behoorlijk ongeloofwaardig. Hoe Frankrijk uit de Navo halen die wereldvrede dichterbij gaat brengen, is ook een raadsel.
Frankrijk uit van de Navo halen en de EU-verdragen, zou de Europese architectuur wellicht onderuit halen. Nergens valt aan te tonen hoe die dingen profijt zouden kunnen opleveren voor “les gens”. Het is roekeloos, een sprong in het onbekende, en precies hetzelfde waar Le Pen voor staat.
Vreemdelingen
Mélenchons radicale economisch beleid zou sowieso alle hoop op een noodzakelijke (daar is iedereen het over eens) hervorming van hoe de eurozone wordt bestuurd compleet onmogelijk maken. Mélenchon is ook helemaal niet consequent als het gaat over migranten bijvoorbeeld. Hij heeft al gezegd dat hij gelooft dat buitenlanders “het brood stelen” van Franse arbeiders. En hij heeft ook al gezegd dat hij “wel 10.000 buitenlandse artsen” naar Frankrijk wil halen maar verder “nooit voorstander is geweest van de grenzen open te laten”. Het is alweer een pak mensen niet voor het hoofd stoten, die boodschap, en vooral vertellen wat ze willen horen. Realistisch is het geenszins.
Het succes van Mélenchon bewijst dat het gevaar niet alleen van rechterzijde komt, maar dat het een verhaal is van kiezers in het Westen die blijkbaar vatbaar zijn voor fabeltjes onder welke vorm van extreem gedachtegoed ze ook komen. Dat noopt tot meer onderzoek. Waarom willen we blijkbaar per se de wereld zien branden op een moment dat het – los van de uitzonderingen – steeds beter en makkelijker leven wordt voor de meesten onder ons? Er zit daar duidelijk meer achter dan een verhaal van links versus rechts, zoveel is alleszins duidelijk.
Het gevaar van populisme, links of rechts
“De mensen zijn het beu”, “het volk pikt het niet langer” en “het is de schuld van de elite”: het zijn drie interessante zinnetjes. Populisten spreken altijd namens “de mensen” of “het volk”.
Populisme is sluipend bijna een synoniem geworden voor de ideologie die de Trumps, Wildersen en Le Pens van deze wereld voorstaan. Maar dat is niet juist. Populisme kan zowel links als rechts zijn. Zoals Mélenchon nu aantoont in Frankrijk is het vooral een campagnetechniek.
Een bijzonder gevaarlijke bovendien. Eentje die de samenleving verdeelt in twee groepen die tegenover elkaar staan. In ons systeem wordt de meerderheid beperkt door minderheidsrechten. De meerderheid kan niet alles doen wat ze wil. We hebben allemaal bepaalde rechten en die worden beschermd door de rechtsstaat. Populisten geloven niet in minderheden, omdat ze een homogene visie hebben op “het volk”. Ze geloven dat als “het volk” iets wil, ze dat ook mogen doen. Het heeft de vorige eeuw nog aan miljoenen en miljoenen mensen het leven gekost, die gedachtegang. En wie de geschiedenis niet kent is gedoemd ze te herhalen.
Wij vragen jou om ons te steunen Overweeg alstublieft om ons te steunen als donateur of ondersteunend lid, ook wij hebben onze inkomsten zien dalen in deze heftige tijden daarom, KLIK HIER voor IBAN of via PayPal hieronder!, hartelijke dank en veel leesplezier.
Steun SDB via PayPal veilig en simpel.