Afgelopen week was ik in Ronda, Sevilla, Córdoba en Granada.

Het deel van Europa dat nog altijd getuigt van de ‘Moorse‘ invloeden, maar met een sterke Katholieke traditie. Daarnaast kwam ik twee standbeelden tegen van Maimonides, ook bekend als ‘Rambam‘, de toonaangevende Joodse rabbi die zoveel invloed had op de Joodse gemeenschap, maar ook daarbuiten.

De Mezquita van Córdoba was voor mij één van de hoogtepunten. Maar er was behoorlijk wat concurrentie! Ook al omdat we in Sevilla en Córdoba met onze neuzen in de boter vielen. In Sevilla was het de jaarlijks terugkerende ‘Feria‘ die voor een extra feestelijke aanblik zorgde. En in Córdoba waren vele patio’s geopend voor het publiek. Daarnaast was het de hele week voortreffelijk weer, met volop zon.

Direct na de ‘kredietcrisis‘ stortte het land op een hoop. De jeugdwerkloosheid steeg tot 60%, en is nog steeds ongekend hoog. Vier van de vijf volwassenen onder de dertig jaar woont nog thuis bij pappa en mamma. Maar binnen Europa is het land voor economen een soort ‘poster-boy‘ van het herstel. Ondanks de aanhoudende politieke crisis, en dreigende afsplitsing van delen van het land die genoeg hebben van ‘Madrid‘.

In het centrum van de steden, rond de monumenten en uitgaansgelegenheden, krijg je uiteraard geen goed beeld van de stand van zaken. En ook de uitgestrekte velden vol olijfbomen tussen Córdoba en Granada, met de schilderachtige dorpen in de voorjaarszon, geven niet de indruk dat het louter kommer en kwel is. Maar enkele jaren geleden keerden de beter opgeleide jongeren het land al de rug toe, om hun heil elders te zoeken. Terwijl laag opgeleide Roemenen naar Spanje trokken om geld te verdienen in de agrarische sector.

Het is niet gezegd dat die goed opgeleide Spaanse jongeren uiteindelijk niet terug zullen keren, als het economisch inderdaad beter gaat, en het herstel zich vertaalt in een grotere vraag naar mensen die werkzaam zijn in de ‘dienstverlening‘, maar zo’n ‘brain-drain‘ is niet bevorderlijk voor het in stand houden van het ‘menselijk kapitaal‘ waar elk land in investeert middels scholing, zolang die wordt bekostigd uit de ‘publieke middellen‘. Ook het terughalen van verstrekte leningen als iemand de benen neemt naar het buitenland, en daar een loopbaan opbouwt, is nog niet zo eenvoudig.

Dat is overigens niet alleen een probleem in Europa. Oplopende tekorten omdat studieleningen niet worden afgelost, vormen een steeds groter probleem in de ‘post-kredietcrisis-wereld‘. Maar wat ook een probleem is van dat specifieke aspect voor de totale economie van het land, is dat het de inkomens van ‘middengroepen‘ zwaar onder druk zet. Per saldo betekent het invoeren van een stelsel voor ‘studieleningen‘, waar die studie eerst nagenoeg kosteloos was, het naar voren halen van ‘inkomen‘, wat de consumptie stimuleert in het ‘hier-en-nu‘, zonder dat de staat het geld hoeft af te boeken. Dat legt een zware hypotheek op de toekomstige economische ontwikkeling van een land. Al helemaal als die studenten met de noorderzon vertrekken. Maar ook als ze ‘dubbel‘ moeten liggen om eerst hun studieschuld af te lossen, alvorens ze aan verdienen toekomen.

Zit je met een flinke studieschuld, dan kan het lonen om je binnen de EU te oriënteren op landen die gunstige regelingen bieden op het vlak van de belastingwetgeving. En dan is Spanje weer erg aantrekkelijk. Dus wegtrekkende jonge, hoog opgeleide Spanjaarden zullen wellicht nu al gecompenseerd worden door ‘vluchtelingen‘ uit andere delen van Europa die op zoek gaan naar het beste fiscale klimaat? Dat zijn onmogelijke rekensommetjes, ook al omdat onvoorspelbaar is hoe dat op de langere termijn uitpakt.

In elk geval heb ik met volle teugen genoten van een stukje Europa waar de rijke cultuur van een trotsM oslim-verleden broederlijk zij aan zij staat met een opmerkelijke Joodse bijdrage, in een levende Katholieke gemeenschap. Maar dat het niet altijd even vreedzaam en vriendelijk was, daarvan vind je in de regio volop de bewijzen. Laten we hopen dat we er iets van kunnen leren, als we over onze schouder kijken.