Kabinet Rutte IV nog ver weg

Mogelijk was het ‘tijdelijke’ Tweede-Kamergebouw voor de politici de inspiratiebron, al kan het ook hebben gelegen aan mijn eigen prikkelbaarheid vanwege de nieuwe behuizing. Maar tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen hoorde ik opvallend vaak verwijzingen die hintten naar hét kenmerk van dit voormalige ministerie van Buitenlandse Zaken: beton. Twee daarvan vielen extra op en kwamen uit de mond van de demissionaire minister-president, VVD-leider Mark Rutte: verbetonnisering en betonnen zwemband.

Niet verwonderlijk dus dat het beeld van een betonnen bord voor haar kop opkwam, toen CDA-staatssecretaris Mona Keijzer afgelopen weekeinde haar kritiek op de coronapas-samenleving spuide. Er zijn in de politiek grenzen aan eigenzinnigheid. Keijzer werd direct ontslagen. Vraag was of ze haar Kamerzetel ging houden. Na het vertrek van Pieter Omtzigt dreigde de CDA-fractie opnieuw kleiner te worden. Keijzer besloot echter uit de politiek te stappen.

Nog onwetend van dit nieuwe debacle had Rutte het gehad over de verbetonnisering van ideeën en meningen in de politiek. Dat mocht wel wat minder. Nu is Rutte in zijn inmiddels lange politieke loopbaan vaak wendbaar gebleken, maar zijn partij, de VVD, was ook niet wars van heilige, betonnen huisjes. Denk aan de auto. Ik herinner me een VVD-Kamerlid – later werd hij burgemeester – dat na afloop van een verkiezingsdebat meende mij te moeten bekeren tot de trein. Hij reed dan wel eerst met de auto naar het station, maar daarna kon je zó gemakkelijk in het centrum van Amsterdam komen! Ik kon me slechts afvragen onder welk blok beton deze man al die jaren had geleefd.

Of neem het klimaat. Ook zo’n heilig huisje. Daar openlijk voor opkomen, ging de VVD lange tijd te ver. Gelukkig was de bekering van VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans vorige week bescheidener dan die destijds van haar autominnende partijlid. Hermans erkende dat haar partij niet voorop had gelopen in het aanpakken van de klimaatverandering. Ze beloofde dat ‘we dat voortaan anders gaan doen’. Zelfs dat ‘er vaart nodig is’. Waar een zomer met overstromingen én bosbranden al niet toe kan leiden, al is het wrang.

En wat te denken van het geloof bij de VVD dat een kleinere overheid goed is, succes een eigen keuze en een florerend bedrijfsleven ook de rest van de samenleving ten goede komt. De liberalen moeten op al deze onderwerpen hun standpunten herzien, uit hun droom geholpen door de harde realiteit. Misschien dat Rutte daarom zijn oproep deed tot minder verbetonnisering in de politiek, tenslotte is zijn eigen partij daar druk mee.

Maar als leider van de grootste partij had Rutte met die opmerking ook de kabinetsformatie op het oog en dus ook de houding van andere partijen. De Algemene Politieke Beschouwingen waren immers – noodgedwongen – een openlijke proeve van ‘kijken met wie er zaken kunnen worden gedaan’. Noodgedwongen, omdat begrotingsbehandelingen aan deadlines zijn gebonden en er nog geen nieuw kabinet in zicht is.

Deze openbare kabinetsonderhandelingen annex Algemene Beschouwingen waren dan ook nooit eerder vertoond en verliepen daardoor bij vlagen verwarrend. Maar terugkijkend hadden we de uitkomst van deze twee lange dagen vergaderen kunnen zien aankomen. Niet in de miljarden euro’s die werden bijgeplust op de staatsbegroting, maar wel in de inhoudelijke opstelling van de ChristenUnie, PVDA en GroenLinks, die afgelopen zomer in beeld waren als mogelijke coalitiepartners van VVD, D66 en CDA, de partijen die maandag verder moesten met de kabinetsformatie.

De ChristenUnie stelde zich constructief op, zoals ze al maanden zegt te zullen doen, ook al is ze de door D66 niet gewenste coalitiegenoot. En de samen optrekkende, maar daarom door VVD en CDA niet gewenste PVDA en GroenLinks stemden in met wat er ook in hun ogen aan verbeteringen op de rijksbegroting werd voorgesteld door de huidige vier coalitiefracties, VVD, CDA, D66 en ChristenUnie. Maar zoals te verwachten was, liet het linkse blok niet na zelf moties in te dienen om te laten zien dat ze meer willen. Ze hadden van de zomer immers al gezegd niet te zullen tekenen bij het kruisje. Waardoor vooral duidelijk zichtbaar was dat de kabinetsformatie niet op inhoud is misgelopen deze zomer, maar op andere, in beton gegoten blokkades.

D66-leider Sigrid Kaag benadrukte dat nog eens met haar handreiking. Ze wil haar verzet tegen een vierpartijenkabinet met de ChristenUnie opgeven als eerst op inhoud is gekeken naar een kabinet met alle partijen uit het brede midden. Inclusief PVDA en GroenLinks dus. Daarmee legde ze de bal bij VVD en CDA.

Dan nog die betonnen zwemband, waar Rutte het over had. Mocht hij blijven aandringen op een minderheidskabinet, zoals de opdracht was aan informateur Johan Remkes, dan is voor hem te hopen dat dit geen betonnen zwemband blijkt te zijn. Iedereen snapt dat je daarmee verdrinkt. Denk aan de toeslagenwet, dat was in de uitvoering zo’n zwemband: goed bedoeld, maar duizenden ouders voelen zich door die wet als drenkelingen die zo’n zwemband krijgen toegeworpen.

Een minderheidskabinet leek een aantal weken geleden de uitweg uit de vastgelopen kabinetsformatie. Maar een kabinet dat afhankelijk is van wisselende meerderheden loopt nog meer risico om inconsistent, onvoldoende doordacht beleid op de rails zetten dan een meerderheidscoalitie. Beleid dat goed is bedoeld, maar waardoor burgers toch in de knel komen, de klimaatdoelen niet worden gehaald, een betaalbaar huis niet in zicht komt en de kansenongelijkheid van kinderen niet afneemt. Beleid dat reddeloos maakt.