In de afgelopen jaren hebben extreemrechtse politieke partijen in Europa van crises geprofiteerd om hun draagvlak te vergroten. Velen hebben dankzij deze inspanningen de machtsposities bereikt. De financiële crisis van 2008, de vluchtelingencrisis die in 2014 is begonnen en het lopende debat over klimaatverandering hebben allemaal kansen geboden om de groeiende onzekerheid en wrok voor politieke doeleinden aan te wenden.
Vroege tekenen suggereren echter dat deze groepen tijdens de coronaviruscrisis niet hetzelfde succes hadden. Voorlopig lijken de zittende Europese regeringen de touwtjes in handen te hebben.
Op internet hebben extreemrechtse gemeenschappen een rol gespeeld bij het verspreiden van complottheorieën over de oorsprong van COVID-19 tijdens de pandemie. Ze hebben het idee verspreid dat het virus in een laboratorium is gemaakt in plaats van uit de natuur te komen – en zelfs dat het opzettelijk is vrijgegeven – ondanks overweldigend bewijs van het tegendeel. Ze hebben de minderheden de schuld gegeven van de verspreiding van de ziekte en hebben een racistische retoriek aangenomen die China de schuld geeft van de pandemie.
Veel extreemrechtse politieke partijen hebben op hun beurt de thema’s opgepakt en in het reguliere discours gebracht .
Gezien de enorme golf van complottheorieën die de afgelopen maanden online zijn verspreid, is er bezorgdheid dat er weer een golf van anti-establishment xenofobe politiek op komst is voor Europa. De zorg was dat extreemrechts hierdoor weer winst gaat maken. Maar tot nu toe lijkt het erop dat deze crisis niet echt “winstgevend” was voor deze groepen. In feite lijken ze te spartelen.
In terugtocht
In Duitsland omarmde de extreemrechtse AfD openlijk samenzweringstheorieën. De leden beweerden dat de maatregelen van Angela Merkel om af te sluiten niet nodig waren.
Dit kreeg aanvankelijk grip bij een publiek dat zich probeerde aan te passen aan een vreemde nieuwe manier van leven. Maar de AfD zagen zichzelf al snel in een hoekje steken toen duidelijk werd dat de Duitse blokkering het gewenste effect had en de infecties afnamen.
De AfD heeft een aanzienlijk deel van de steun verloren tijdens de pandemie, gaande van ongeveer 15% goedkeuring in pre-coronavirus polls tot nu meer dan 9%. Dit is een klap voor Duitse ultranationalisten.
Ondertussen vond Matteo Salvini, leider van de Liga-partij, in Italië het erg moeilijk om de aandacht van de nationale media vast te houden – wat een nieuwe ervaring voor hem is. De berichten van de League waren verwarrend. Eind februari riep de partij in eerste instantie op tot de heropening van de gedeeltelijk afgesloten regio Lombardije, maar eiste later een volledige afsluiting. Uit de analyse van opiniepeilingen in Italië op de nieuwswebsite Politico blijkt dat de populariteit van de Liga met 11% is gedaald ten opzichte van afgelopen zomer.
De National Rally in Frankrijk heeft ook betere tijden gekend. Partijleider Marine Le Pen beweerde dat het logisch is om te vragen of COVID-19 in een laboratorium is gemaakt. Uit een recente peiling bleek dat 40% van de National Rally-stemmers van mening is dat het virus opzettelijk is ontworpen in een laboratorium. De steun voor het feest van Le Pen lijkt tijdens de pandemie plat te zijn geworden .
In Griekenland wordt de leider van een nieuwe extreemrechtse groep genaamd Greek Solution onderzocht door het Hooggerechtshof voor het produceren van tv-commercials die balsems produceren die “mensen effectief beschermen tegen coronavirus”. Vox in Spanje is ook niet geslaagd in de peilingen, terwijl de reguliere partijen in het land een aanzienlijke boost hebben gekregen.
steun
Ondanks de voortdurende pogingen van extreemrechts om verdere instabiliteit te veroorzaken tijdens de pandemie, hebben de meeste Europese landen zich verzameld rond hun regeringen. Zelfs reguliere oppositiepartijen hebben moeite om impact te maken.
Duitsers zijn voorstander van Merkels evidence-based benadering , terwijl zowel de Franse Emmanuel Macron als de Italiaanse Giuseppe Conte hun goedkeuringsclassificaties hebben zien stijgen .
Het succes van Griekenland bij het beheersen van het virus tot nu toe is ook niet onopgemerkt gebleven. Het is voor oppositiepartijen van welke aard dan ook moeilijk om grip te krijgen wanneer de huidige regering erin is geslaagd het totale aantal infecties onder de 4.000 te houden door snel actie te ondernemen om beweging te beperken.
De hachelijke situatie waarmee Europa’s extreemrechtse en nationalistische partijen te maken hebben, is een zeer interessante breuk met het verleden. In de afgelopen tien jaar speelden de meeste crises op het continent zich af met een bekende winnaar. Er was grote verdeeldheid tussen de Europese leiders als het ging om het beheer van de financiële crash en de vluchtelingencrisis. Dit brak de Europese Unie en opende een ruimte voor uiterst rechts.
Steunend op oude ideeën over identiteit en gestimuleerd door online complottheorieën, twijfelden extreemrechtse actoren opnieuw openlijk aan het Europese beleid en probeerden ze te profiteren van de crisis. Maar vergeleken met de meer wetenschappelijke en realistische benaderingen van de meeste Europese regeringen, lijkt hun antwoord onvoldoende.
Uiterst rechts is de grote verliezer van de pandemie geweest. Niet alleen hebben deze groepen hun geloofwaardigheid verloren, maar hun nationalistische agenda lijkt in het tijdperk van COVID-19 zeer irrelevant. Te midden van afsluitingen en gesloten grenzen heeft de kwestie van immigratie in 2020 zijn betekenis verloren en het uitblijven van haalbare oplossingen voor de grootste kwestie van de dag heeft de populariteit van extreemrechtse actoren geschaad.
Maar nu is de focus verschoven naar de noodzaak om terug te keren naar “normaliteit”, dingen kunnen veranderen. Het ongeduld groeit onder de bevolking die al maanden in een gesloten ruimte leeft.
Een recessie doemt op – en het lijkt erop dat het de laatste zal overschaduwen. Dat biedt kansen voor zowel regeringen als randgroepen – kansen waar extreemrechts actief naar zal kijken, om de liberale democratieën verder te verzwakken.