Het vieze mannetje Wopke Hoekstra

In Italië was het groot nieuws. De schrijvende pers dook er bovenop. “Van aanklager tot aangeklaagde”, smulden ze. “De havik van de begrotingsdiscipline, die de hulpgelden voor Italië blokkeerde, duikt op in de Pandora Papers”, schreven ze vol verontwaardiging. “Dezelfde persoon die op het hoogtepunt van de pandemie een onderzoek wilde instellen naar de Italiaanse begroting, blijkt zelf belasting te hebben ontdoken”, fulmineerden ze. Italiaanse moeders dreigen ongehoorzame kinderen met de naam van Wopke Hoekstra. De jongste onthullingen over de boeman worden ervaren als een overbodige bevestiging van zijn bodemloze slechtheid.

Ter verdediging van demissionair minister Wopke Hoekstra van Financiën kan worden aangevoerd dat hij de wet niet heeft overtreden. Hij heeft geen belasting ontdoken, maar ontweken en de wegen die hij daartoe heeft bewandeld, zijn legaal. De Speld had daar nog een grapje over. “Hoekstra niet ontslagen”, kopte de site. “Belastingontduiking is kabinetsbeleid.”

Ter verdere verdediging zou men erop kunnen wijzen dat het gaat om een relatief klein bedrag, dat de betwiste investering is ingetrokken voordat Hoekstra minister werd en dat hij het rendement naar eigen zeggen heeft gedoneerd aan een goed doel. Bovendien zijn er mensen die er, al dan niet terecht, op wijzen dat de desbetreffende fiscale constructie twaalf jaar geleden nog niet zo omstreden was als nu.

Dus op grond van de feiten die nu bekend zijn geworden, hoeft de rechtspersoon Wopke Hoekstra niet de gevangenis in. Maar de politiek leider van het CDA Wopke Hoekstra, die tevens demissionair minister van Financiën is, beoogd minister van Financiën in een nieuw kabinet en toekomstige premier van Nederland in het diepst van zijn gedachten, heeft wel degelijk een groot probleem.

In het CDA-verkiezingsprogramma van 2017 staat zwart op wit dat Nederland “stevig moet optreden tegen bedrijven en multinationals die met slimme constructies belasting ontwijken of ontduiken.” De belastingontwijker Hoekstra is thans de politiek leider die dat programmapunt moet verwezenlijken. Bovendien heeft Hoekstra zich als minister gecommitteerd aan het regeerakkoord van Rutte III, waarin het voornemen is opgenomen zich er “internationaal voor in te zetten dat belastingparadijzen worden aangepakt” en waarin staat dat het kabinet zelf “het goede voorbeeld” wil geven door maatregelen te treffen: “een bronheffing op rente en royalty’s op uitgaande stromen naar landen met zeer lage belastingen (low tax jurisdictions).” Hoekstra moest dus aanpakken wat hij tot kort daarvoor zelf deed. NRC Handelsblad maakte de vergelijking: “alsof een minister van Justitie voor zijn beëdiging een coffeeshop runt om vervolgens het gedoogbeleid aan banden te willen leggen.”

Maar het morele probleem is nog prangender dan dat, want als minister is Hoekstra eindverantwoordelijke van het ministerie dat verantwoordelijk is voor de rampzalige Toeslagenaffaire. Hoekstra verdedigt zijn belastingontwijking uit het verleden door te zeggen dat het een foutje was, dat hij het jaarverslag niet had gelezen en dat hij niet had beseft dat het bedrijf in kwestie gevestigd was op de Maagdeneilanden. Slordigheid, dat was het, meer niet. Maar dat is precies wat er mis ging bij al die vele duizenden slachtoffers van de Toeslagenaffaire, die hun leven geruïneerd zien omdat de Belastingdienst destijds geen enkel begrip toonde voor kleine slordigheidjes. Hoekstra heeft de wet niet overtreden, maar die vele duizenden slachtoffers evenmin. Terwijl Hoekstra er vanaf komt met een excuusje, zitten zij tot op de dag van vandaag nog steeds te wachten op de grote sommen geld die hun wederrechtelijk zijn afgenomen door de dienst waarvan Hoekstra de eindbaas is. Quod licet lovi non licet bovi, zou ik daar bijna aan toevoegen, al was het maar omdat dit het lievelingsspreekwoord is van mijn manager.

De gretigheid waarmee de Italiaanse pers over de onthullingen bericht, maakt ook nog een ander moreel probleem zichtbaar. Internationaal heeft Hoekstra nu definitief ieder gezag verloren. De Nederlandse onderhandelingspositie in Europa heeft onherstelbare schade opgelopen. Dit zou genoeg reden moeten zijn om te voorkomen dat Hoekstra een tweede termijn als minister van Financiën zal dienen, zoals hij zelf graag wil. Maar ook op een andere kabinetspost zal hij de belangen van Nederland in Europa lastig kunnen verdedigen. Ze kunnen zijn bloed wel drinken in het zuiden. Zijn inmiddels ook in Nederland beruchte ‘onderhandelingsstijl’ heeft niet bijgedragen aan een zekere gunfactor, om het zacht uit te drukken, en de recente onthullingen zullen tot in lengte van dagen worden gebruikt om zijn positie te ondermijnen.

Tot zover het genuanceerde deel van deze column. Wat daar nog aan toe te voegen valt, is dat er in geen enkel rooskleurig toekomstscenario en in geen enkele poëtische droom van een beter Nederland, een beter Europa en een betere wereld, waarin rechtvaardigheid heerst, de lucht geademd kan worden en duizend kunsten bloeien, plaats is voor een naam als Wopke Hoekstra en dat je geen Italiaan hoeft te zijn om doordrongen te zijn van zijn ijdele slechtheid.