Blijft de VVD zo groot? Of zet het electorale verval – 7 zetels verlies ten opzichte van het huidige zetelaantal in de Tweede Kamer – door? De kansen van de VVD beschreven aan de hand van drie aspecten: de politieke leider, de plaats van de partij in het politieke landschap, en de ideologie.
Het electorale gat tussen de VVD en de andere partijen blijft fors. In onze laatste peiling komt de VVD, net als vorige maand, uit op 27 zetels. Alleen de PVV (19 zetels) en D66 (17) komen enigszins in de buurt. Tegelijkertijd betekenen die 27 zetels ook dat de liberalen zeven zetels hebben ingeleverd ten opzichte van het huidige zetelaantal in de Kamer. En de tijden dat de partij ruim boven de 30 zetels peilde zijn alweer even voorbij. Is de VVD electoraal in verval? De kansen van de VVD beschreven aan de hand van drie aspecten.
1. De politiek leider
Nog niet zo lang geleden was Mark Rutte de belangrijkste troef van de VVD. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 verzilverde hij de premierbonus. Of liever gezegd de bonus die hij zich als crisismanager wist toe te eigenen. Want de pragmatische Rutte gedijt goed in een crisissituatie, wanneer kiezers vooral daadkracht verlangen en minder ideologische vergezichten.
De eerste fase van de coronapandemie – toen de heftige discussies over het te volgen coronabeleid nog afwezig waren – was daarvoor bij uitstek geschikt. Het vertrouwen in Rutte nam een vlucht en de VVD profiteerde in zijn kielzog bij de Tweede Kamerverkiezingen, die werden gehouden na een gedepolitiseerde campagne en terwijl in Nederland nog een avondklok gold.
Maar nu lijkt de huidige ‘polycrisis’ zelfs crisismanager Rutte te veel. De premier is afwezig in de grote debatten (stikstofcrisis, opvangcrisis, woningnood, klimaatcrisis) en het vertrouwen in zijn kabinet is historisch laag (26% in onze laatste meting).
Ook de waardering voor het optreden van Rutte is tanende. Een half jaar geleden beoordeelden Nederlanders de premier met het gemiddeld rapportcijfer 4.8; onder de VVD-aanhang scoorde Rutte een keurige 7.3. Nu geven VVD’ers hem een 6.6, en zijn waardering onder alle kiezers is gedaald naar een 4. In het verleden bleken de krasjes in de teflon laag van Rutte echter slechts van tijdelijke aard. Wie heeft het bijvoorbeeld nog over de dividendbelasting, of zijn Nokia?
2. De positie van de VVD in het partijlandschap
Het partijlandschap in Nederland wordt gekenmerkt door ideologische blokken: een links blok, een rechts blok, en een rechts-populistisch blok. De meeste kiezersbewegingen vinden plaats binnen blokken, en niet tussen blokken. En de meeste kiezers in Nederland identificeren zich als centrumrechts. Dominantie binnen dat blok plaveit dus de weg naar verkiezingswinst.
Daarom is de gestage implosie van die andere centrumrechtse partij, het CDA, misschien wel de belangrijkste verklaring voor de electorale dominantie van de VVD in het afgelopen decennium.
Onder Balkenende, in de beginjaren 0, behaalde het CDA nog zetelaantallen van boven de 40 bij verkiezingen. Dat lijken nu vervlogen tijden. Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen kreeg het CDA onder leiding van Wopke Hoekstra 15 zetels, slechts 2 meer dan bij het absolute dieptepunt in 2012 (13 zetels). Op dit moment peilt het CDA acht zetels, en is de partij bovendien verwikkelt in een strijd met BBB om de boerenstem.
Ook in de coalitievorming heeft de VVD de plek van het CDA ingenomen. Onder Rutte werd met de PvdA geregeerd, met D66, en er werd een kabinet met CDA gevormd dat werd gesteund door de PVV. De VVD kan naar rechts en naar links kijken bij coalitieonderhandelingen. In de Eerste Kamer werden verschillende geitenpaadjes, onder andere via de SGP, bewandeld om tot meerderheden te komen in een versnipperd politiek landschap. De VVD is de scharnierpartij geworden die het CDA tot voor kort was.
3. De ideologie
Traditioneel kent de VVD een sterke mate van issue ownership op economische thema’s. Een vijfde (22%) van alle kiezers, zo laten onze data zien, vindt de VVD het meest geschikt als het gaat om het uitstippelen van economisch beleid. Geen partij komt daar bij in de buurt.
Interessant in dit opzicht is de profileringsdrang van Dilan Yeşilgöz-Zegerius. De minister van Justitie en Veiligheid vestigde bijvoorbeeld in haar HJ Schoo-lezing de aandacht op zich door fel uit te halen naar het ‘wokisme’, dat zij als bedreiging voor de rechtsstaat bestempelde.
Als de HJ Schoo-lezing een voorbode is voor een ‘culturele’ programmatische koers van de VVD onder een eventueel leiderschap van Yeşilgöz-Zegerius, dan is het nog maar de vraag of de partij daar strategisch gezien iets bij te winnen heeft. Immigratie is een themagebied waar de PVV issue ownership kan claimen. Bijna een kwart van alle kiezers (24%) acht de PVV het beste in staat om migratiebeleid vorm te geven, tegenover 11% voor de VVD.
Daarnaast heeft onderzoek laten zien dat populistische uitdagers zoals PVV en FVD (en, tot op zekere hoogte JA21) profiteren van een ‘culturele’ koers van centrumrechtse middenpartijen. Thema’s als migratie en integratie zullen als gevolg van zo’n koers prominenter op de agenda komen, en partijen die issue ownership genieten op die thema’s profiteren daar in de regel van.
Relevanter – voor de partij en voor Nederland – dan de vraag wie de opvolger van Rutte wordt, is de vraag welke programmatische koers de VVD kiest. Het uitbuiten van electorale voordelen op economische thema’s lijkt voor de hand te liggen, zeker nu de maatschappelijke tijdsgeest rijp is voor een herwaardering van de rol van de staat om de polycrisis het hoofd te bieden. Zeker als het alternatief de loopgraven van de culture wars is.
Wij vragen jou om ons te steunen Overweeg alstublieft om ons te steunen als donateur of ondersteunend lid, ook wij hebben onze inkomsten zien dalen in deze heftige tijden daarom, KLIK HIER voor IBAN of via PayPal hieronder!, hartelijke dank en veel leesplezier.
Steun SDB via PayPal veilig en simpel.