Na het aftreden van de ministers Kaag en Bijleveld reste de vraag wat de gevolgen hiervan zijn. Voor het CDA, D66, de VVD en de andere partijen. En voor het land. Want wantrouwen verdwijnt niet zomaar.
En toen was het ministerschap van Buitenlandse Zaken van D66-leider Sigrid Kaag en dat van haar CDA-collega van Defensie, Ank Bijleveld, ook al weer van gisteren. Weg was de baan waarover Kaag bij haar indirect afgedwongen vertrek vorige week zei: ‘Het is mijn hart. Het is wie ik ben.’ Woorden die overigens de vraag oproepen of haar hart wel ligt bij het leiderschap van D66 en de binnenlandse politiek. Onder druk gezet door haar eigen achterban was een dag later ook Bijleveld haar baan kwijt, al had die het werk het liefst nog afgemaakt.
Het vertrek van Kaag én Bijleveld uit het demissionaire kabinet-Rutte III was de zoveelste wending in het moeizame proces om na de Kamerverkiezingen een nieuwe regeringscoalitie te formeren, ook al gaat Kaag dan wel verder met onderhandelen daarover. Dat deed ze direct afgelopen weekeinde, op de Hilversumse hei, samen met VVD-collega Mark Rutte en CDA-leider Wopke Hoekstra, onder leiding van informateur Johan Remkes.
Die onderzoekt of er een minderheidskabinet kan worden gevormd met twee of drie van deze partijen, nadat de kans op een meerderheidskabinet was gesneuveld. Elk van deze drie riep immers een blokkade op tegen mogelijke coalitiepartners die voor een meerderheid hadden kunnen zorgen. In combinatie met het vertrek van Kaag en Bijleveld roept dat een vraag op. Ieder mens, maar zeker een politicus, moet zichzelf bevragen op zijn diepste beweegredenen: zijn die wel zo zuiver als hij doet voorkomen?
Je kon zien dat Rutte zich weer steviger voelt in zijn rol als ervaren voorzitter van de ministersploeg
Waarom ging Gert-Jan Segers ermee akkoord dat zijn fractie van de ChristenUnie voor de motie van afkeuring stemde over de handelswijze van het kabinet bij de val van de Afghaanse hoofdstad Kabul? Segers wist dat een aangenomen motie van afkeuring voor Kaag de aanleiding zou zijn om af te treden. Een minister kan aanblijven na een dergelijke motie, maar Kaag vond in april immers dat minister-president Mark Rutte had moeten opstappen toen een dergelijke motie was aangenomen na het debat over de uitgelekte notitie ‘Positie Omtzigt, functie elders’.
Het argument van de CU naar buiten toe is de chaotische, niet goed voorbereide evacuatie van het Afghaanse personeel, tolken en andere Afghanen die Nederland hebben geholpen. Maar was het mogelijk diep vanbinnen ook uit boosheid en rancune over de opstelling van Kaag in het formatieproces waarin ze de CU telkens weer afwees?
Dergelijke vragen moeten dan ook worden gesteld aan de PVDA. Het was immers PVDA-Kamerlid Kati Piri die deze motie van afkeuring indiende, naast een aparte motie van afkeuring aan het adres van CDA-minister van Defensie Ank Bijleveld. Was het vertrek van Kaag nevenschade, die op de koop toe werd genomen om ook het CDA te kunnen raken? Het is immers het CDA dat samen met de VVD een kabinet met PVDA én GroenLinks blokkeert. En waarom lichtte Kaag haar collega niet vooraf in over haar besluit om af te treden? Ook om het CDA te straffen?
Zo sluipt het onderlinge wantrouwen telkens verder en ondergraaft de politiek zichzelf. Het is hét kenmerk van deze kabinetsformatie, al het tamboereren op een nieuwe bestuurscultuur ten spijt.
Inmiddels is het binnen dat proces opvallend dat VVD-leider Mark Rutte, die kort na de verkiezingen nog de gebeten hond was, kan toezien hoe anderen elkaar onderling bevechten. Teflon Mark was zijn bijnaam al, en opnieuw lijkt alles van hem af te glijden. Dat de motie van afkeuring na het Afghanistan-debat aan het gehele kabinet was gericht, dus ook aan hem, riep niet eens meer de vraag op of ook hij zou opstappen. Wat dus ook niet hoeft. Afgelopen week kon je zelfs zien dat Rutte zich weer steviger voelt in zijn rol als de ervaren voorzitter van de ministersploeg.
De vraag is nu welke dynamiek teweeg is gebracht door het aftreden van Kaag en Bijleveld. Veroorlooft de D66-leider zich een vrijere rol? Heeft het snelle optreden binnen het CDA Hoekstra voor nieuwe interne spanningen behoed? En is de zelfverzekerdheid van Rutte ook een teken van bereidheid inhoudelijk te onderhandelen? Zijn het misschien drie zwaluwen die eindelijk een begin van een zomer maken in de kabinetsformatie?
Die vergelijking met zwaluwen drong zich op omdat de partijleiders afgelopen weekeinde onderhandelden op het landgoed De Zwaluwenberg in Hilversum, verblijfplaats van de Inspecteur-Generaal van de Krijgsmacht. Weg van Den Haag, even buiten het zicht van al te opdringerige media, en de plek waar het in 2007 én 2017 lukte een kabinet te formeren. Daar hoort dan nog wel deze informatie bij: beide keren was toen een formatiepoging met GroenLinks al onmogelijk gebleken en werd uiteindelijk – jawel – de ChristenUnie de partij die een nieuw kabinet aan een meerderheid hielp. Resultaten uit het verleden zijn echter geen garantie voor de toekomst. En na de steun van de ChristenUnie aan de motie van afkeuring is het ook moeilijk voorstelbaar dat D66 alsnog met deze partij wil regeren in een meerderheidskabinet.
Dat is ook niet de opdracht aan informateur Remkes, ook al leeft hier en daar in Den Haag de hoop dat een meerderheidskabinet niet helemaal van de baan is. Remkes is immers de man die naar de inhoud kijkt, is het argument, en inhoudelijk zijn daarvoor kansen. Klopt. Maar Remkes is ook een man die niet wars is van een minderheidskabinet. Voor hem is zijn opdracht die ene spreekwoordelijke vogel in de hand, die beter is dan tien vogels in de lucht.
Wij vragen jou om ons te steunen Overweeg alstublieft om ons te steunen als donateur of ondersteunend lid, ook wij hebben onze inkomsten zien dalen in deze heftige tijden daarom, KLIK HIER voor IBAN of via PayPal hieronder!, hartelijke dank en veel leesplezier.
Steun SDB via PayPal veilig en simpel.