De wereld is er sinds vannacht een stuk onzekerder op geworden’, schrijft David Van Reybrouck. ‘Dit is niet alleen een electorale aardverschuiving, maar ook een geopolitieke landslide. De verkiezingsuitslag van vannacht zal naschokken door de hele wereld sturen.’
David Van Reybrouck is historicus en auteur van Tegen verkiezingen en Congo. Deze tekst verscheen op zijn Facebookpagina.
DE NA-NAOORLOGSE WERELD
Hoe vaak gebeurt het dat een mens wakker wordt in een andere wereld? Wat ik sinds juli voorspelde, lijkt waarheid geworden. (Op het moment dat ik dit schrijf, 4:30 am, staat Trump aan kop in alle swing states en heeft hij net Ohio binnengehaald.)
Polls zijn altijd slecht in het voorspellen van populistische triomfen, mogelijk doordat respondenten niet geneigd zijn hun kiesintentie kenbaar te maken. Populisme is voor velen een heimelijk genot. Dat bleek al met de Brexit. En net zoals met de Brexit lijkt het dat Donald Trump vannacht wel degelijk de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft gewonnen. Na de vuilste campagne in recente geschiedenis mag een kandidaat die van beledigen, incompetentie en een totaal misprijzen voor de rechtsstaat zijn handelsmerk heeft gemaakt zich de leider van de vrije wereld noemen. Dit is een van die gebeurtenissen die de wereldgeschiedenis veranderen. Dit is het einde van de klassieke representatieve democratie van de voorbije twee eeuwen. Dit bewijst eens te meer dat verkiezingen niet automatisch een cultuur van democratische waarden garanderen. Dit toont eens te meer dat niemand uit de klassieke politieke elite er echt nog in slaagt om het blanke proletariaat te bereiken, tenzij hij een populistische leider is.
Geopolitieke ‘landslide’
De wereld is er sinds vannacht een stuk onzekerder op geworden. Dit is niet alleen een electorale aardverschuiving, maar ook een geopolitieke landslide. De verkiezingsuitslag van vannacht zal naschokken door de hele wereld sturen en de kaart van decennia-oude allianties hertekenen. De verhouding tussen Europa en Amerika zal grondig veranderen. Mogelijk betekent het het einde van de Europese Unie: rechts-populisten ruiken hun kans om de Unie verder uit te kleden. De positie van Amerika als dominante speler op het wereldtoneel zal wijzigen. De verhouding Amerika-Rusland zal een nieuwe fase binnengaan. Syrië wordt het strijdperk waar die nieuwe krachtsverhoudingen zullen worden uitgeprobeerd. Het Midden-Oosten zal hertekend worden, met nieuwe machtsevenwichten tussen Turkije, Iran, Saoedi-Arabië en Egypte. Hoe de verhouding met China zal evolueren is koffiedik kijken. Dat dit alles zich zal afspelen tegen de achtergrond van een steeds grotere klimaatcrisis waar president Trump amper van wakker ligt, zorgt voor nog meer spanning.
Een hoofdstuk van mijn eigen leven is ook voorbij. Ik was 18 toen de Muur in Berlijn viel. Ik heb democratiseringsgolven gezien in Latijns-Amerika in de jaren tachtig, Oost-Europa in de jaren negentig, in sommige delen van Afrika in de jaren nul, en zeer gedeeltelijk in de Arabische wereld in de jaren tien. Ik heb Vaclav Havel president van Tsjechoslowakije zien worden, ik heb Mandela president van Zuid-Afrika zien worden. Ik heb hoopvolle tijden gezien gekenmerkt door de strijd voor meer democratie, het verlangen naar mensenrechten en het zoeken naar een nieuwe postkoloniale, postcommunistische, posttotalitaire wereldorde. Ik heb gezien hoe democratie door steeds meer burgers over de hele wereld werd omarmd.
Die episode is voorbij. Minder dan 30 procent van de jonge Amerikanen gelooft nog dat leven in een democratie essentieel is, in Europa gaat om minder dan 50 procent van jonge Europeanen. In Frankrijk vinden 8 mensen op 10 dat het steeds slechter gaat met de democratie en dat politieke partijen daar de grootste verantwoordelijk voor dragen. Een systeem dat anderhalve eeuw heeft gewerkt is voorbij. In de ogen van velen heeft democratie zijn beste tijd gehad. Het verlangen naar autoritarisme steekt opnieuw de kop op, net zoals in de jaren twintig en dertig.
Het probleem? Verkiezingen
Ik geloof nog steeds dat het probleem niet de democratische gedachte is, maar de democratische methode. Het probleem is niet de democratie zelf, maar verkiezingen als democratische procedure. Verkiezingen en referenda zijn primitieve instrumenten die op dit ogenblik de democratie meer schaden dan mogelijk maken.
Overmorgen is het vijf jaar geleden dat in Brussel de G1000 doorging. Toen al waarschuwden we dat democratie niet beperkt kon worden tot verkiezingen, dat democratie meer was dan het kleuren van een bolletje eens om de vier jaar. Toen al riepen we op om de democratie te innoveren door burgers medezeggenschap te geven. We vonden dat het publieke debat niet beperkt mocht blijven tot televisiedebatten, sociale media en het stemhokje. Hoe kunnen we burgers aan het woord laten?
De grootste breuklijn in onze samenleving is niet langer religieus, ideologisch of economisch, maar educatief: het is de kloof tussen hoog- en laagopgeleiden. Het succes van het populisme in de hele westerse wereld is daaraan gekoppeld: populisten doen het goed bij laaggeschoolden. De massa die zich in de steek gelaten voelt door de klassieke politieke elite, die dichter bij de bedrijfswereld dan bij het trailer park staat, neemt wraak voor de groeiende ongelijkheid. Terwijl de elite internationaal denkt en opereert, leeft het laagopgeleide proletariaat in verpauperde buitenwijken of op het verarmde platteland zonder een gevoel van politieke vertegenwoordiging. Tel daarbij op de politieke correctheid, opgelegd van bovenaf, die hen de mond snoert om grieven over migratie kenbaar te maken en het populisme verschijnt als een dankbare uitlaatklep. Dit gaat net zo goed over sociaal-economische achterstelling als over cultureel-etnische vervreemding.
De na-naoorlogse wereldorde
De tijden die nu aanbreken zijn somber en uiterst zorgwekkend. We bereiken een nieuw tijdperk: dat van de na-naoorlogse wereldorde. Zal Trump zich ontwikkelen als een democratisch verkozen autocraat zoals Erdogan, Orban of Duterte? Zal het Amerikaanse stelsel voldoende checks and balances hebben om zijn onvoorspelbaar politiek gedrag aan grondwettelijke banden te leggen? Of zal hij de rechtsstaat met voeten treden zoals hij tijdens de campagne al schaamteloos aankondigde? Zullen internationale afspraken gerespecteerd worden, zeker met betrekking tot het gebruik van kernwapens?
Ik had zo gehoopt dat de democratie zich van binnenuit zou veranderen. Dat het mogelijk zou zijn om het voertuig van de democratie te herstellen terwijl we ermee reden. Nu ziet het er naar uit dat we eerst zullen moeten crashen. De wereld zal zich na verloop van tijd misschien herstellen, maar ik vrees dat we door een lange periode van zeer duistere jaren zullen gaan. De geschiedenis is op één nacht tijd fundamenteel veranderd.
En ik denk zo aan Barack Obama, de man die gedurende acht jaar politiek naar een hoger niveau probeerde te tillen en nu dit moet aanschouwen.
David Van Reybrouck,
9 november 2016, 5:00 uur ’s ochtends
Wij vragen jou om ons te steunen Overweeg alstublieft om ons te steunen als donateur of ondersteunend lid, ook wij hebben onze inkomsten zien dalen in deze heftige tijden daarom, KLIK HIER voor IBAN of via PayPal hieronder!, hartelijke dank en veel leesplezier.
Steun SDB via PayPal veilig en simpel.