De focus op betaalde arbeid staat de participatiesamenleving in de weg. Zonder basisinkomen geen participatiesamenleving? het basisinkomen is dé oplossing?
Het basisinkomen biedt kansen. Dé oplossing is een mentaliteitsverandering.
Adriaan Planken heeft een handreiking geschreven voor mensen die deel willen gaan nemen aan de discussie avonden die de FNV op verschillende plaatsen in het land organiseert tussen 17 november en 4 december 2015 over het thema “Een eerlijke(r) verdeling van werk en inkomen”.[1]
Dit sluit aan bij de primaire impuls die tot het denken over een basisinkomen voor iedereen heeft geleid, namelijk “sociale zekerheid”.
“Sociale zekerheid” moet hier breder worden opgevat dan alleen als het systeem dat wij hanteren voor sociale zekerheid voor mensen die anders geen middelen van bestaan zouden hebben, ook al ging het daar oorspronkelijk wel om. Het gaat hierbij ook om de vraag in wat voor wereld je wilt leven? In die van de ratrace? Ieder voor zich, god voor ons allen? Of in die waarin we zorg hebben voor elkaar en de gemeenschap als geheel. Een wereld waarin wij met elkaar delen en beheren wat ons in de schoot geworpen is aan materiële en immateriële “goederen”?
De laatste 40 jaar heeft de discussie in Europa geleid tot een kristallisatie van wat BIEN, UBIE en de VBi eronder verstaan, namelijk:
“Een gegarandeerd inkomen voor iedereen, individueel, onvoorwaardelijk en hoog genoeg om in materiële en immateriële basisbehoeften te kunnen voorzien.“
Steeds opnieuw geuite twijfels met betrekking tot het basisinkomen, zijn:
- Is het wel te betalen?
- Stopt niet iedereen met “werken”
- Ondermijnt het niet de sociale samenhang? (Wat in feite een herhaling is van de eerste twee twijfels.)
Wat wil je echter met het invoeren van een basisinkomen bereiken?
Gaat het er alleen maar om te zorgen dat niemand meer in armoede hoeft te leven?
(Ook al zou dit op zich al voldoende reden zijn.)
Of wil je meer bereiken [2]?
Bijvoorbeeld:
- De emancipatie van iedereen?
- Verlaging van de criminaliteit?
- Toename van het aantal banen?
- Een meer ontspannen samenleving met alle positieve gezondheid- en sociale- effecten van dien?
De emancipatie van iedereen?
Dit wil zeggen: de bevrijding van het drukkende gezag van maatschappelijke belemmeringen, conventies en wat niet al, zoals:
- De ratrace die de samenleving geworden is
- De macht van het geld
- De zuigkracht van de reclame
- Afhankelijke positie ten opzichte van werkgever, echtgeno(o)t(e), praktijkvreemde politici, praktijkvreemde ambtenaren, ouders eventueel
- carrièredwang
- het recht van de sterkste
Er zijn verschillende zaken die mij in de gesprekken over het basisinkomen steeds weer storen, namelijk:
- Dat de overheid het ons zou geven
- Dat het om gratis geld zou gaan
- Dat het basisinkomen een vervanging zou zijn van onze huidig sociaal zekerheidssysteem
De overheid heeft ons niets te geven. Wij geven dat onszelf. Wordt je bewust daarvan. Eis je recht op zeggenschap op.
“Gratis geld”: Wat een onzin. Waarom zien we het niet als ons rechtmatig deel op wat de aarde en de stijgende welvaart ons geeft?
Uit het eerder aangehaalde onderzoek en uit her en der gedane experimenten met het basisinkomen blijkt overduidelijk dat mensen niet stoppen met werken. Ja, misschien minder werken voor een deel. Misschien ook wel voor het nemen van een “sabbatical”. Misschien voor het gaan doen of afmaken van een studie. Dit zou dan ten goede kunnen komen aan de spreiding van banen.
Wat wordt er bovendien bedoeld met werk?
Vrijwel altijd worden werk en inkomen een op een aan elkaar gekoppeld. Is dit terecht?[3]
De dagelijkse werkelijkheid laat wat anders zien. Van het percentage wil ik afwezen. Een groot deel van het werk in de wereld wordt niet verricht in loondienst. Een groot deel wordt zelfs verricht zonder dat daar een financiële vergoeding tegen over staat.
Uit het eerder aangehaalde onderzoek en uit her en der gedane experimenten met het basisinkomen is af te leiden dat de sociale samenhang juist zal toenemen met alle positieve sociale effecten van dien.
Het basisinkomen is echter niet bedoeld als een vervanging van ons huidige systeem voor het verschaffen van sociale zekerheid. Mede afhankelijk van de hoogte van het basisinkomen als het eenmaal ingevoerd gaat worden zullen er meer of minder toeslagen moeten blijven worden gegeven als de situatie waarin mensen leven daartoe aanleiding geeft doordat zij anders niet rond zouden kunnen komen.
Hoe dit eruit zal zien hangt af van hoe wij een en ander zullen realiseren met elkaar: burgers, bestuurders, ambtenaren en politici inbegrepen.
Dit geldt ook voor de betaalbaarheid van het basisinkomen.
De realisatie ervan zal niet van vandaag op morgen kunnen gebeuren en kan alleen maar stap voor stap met gissen en missen. Zoals het hele leven (en alles wat we met elkaar tot stand willen brengen).
Veel van de voordelen/positieve effecten en nadelen/negatieve effecten die in de gesprekken over het basisinkomen naar voren worden gebracht berusten op aannames. Om dezen te ontkrachten of te verifiëren zijn experimenten nodig. Goede experimenten waarmee de relevante vragen beantwoord kunnen worden. Hiervoor is een goede weldoordachte opzet nodig, die naar mijn mening allen door een multidisciplinaire groep deskundigen kan worden gemaakt. Zo’n groep moet volgens mij door een multidisciplinaire besluit van de regering en de kamers ingesteld worden, omdat geen enkele andere opzet serieus door hen behandeld zal worden.
Hoe de verdere ontwikkeling van onze omgang met het basisinkomen ook uit zal pakken: Zeker is dat door invoering van de meest ideale/complete/volwaardige vorm van het basisinkomen zoals dit door de VBi, UBIE en BIEN wordt voorgestaan (Iedereen, individueel, onvoorwaardelijk,hoog genoeg) zouden verschillende doelen zeker worden bereikt, namelijk: (dit zijn geen aannames)
- Alle mensen die minder inkomsten hebben dan het basisinkomen hoog zou zijn zouden er op vooruitgaan.
- De armoede(val) zou in principe de “wereld” uit zijn geholpen
- De druk die iedereen in deze samenleving ervaart onder invloed van de “ratrace” hoeft niet meer voor iedereen vanzelfsprekend te blijven
- En verder wordt iedereen er beter van
